"JATORRIZKO NAFARRERA GOGOAN HARTZEN HASIAK DIRA"
- etnografikoak ere aztertu izan ditu Nafarroako Unibertsitate Publikoan jarduten duenOrreaga Ibarrak. Gai horietaz guztietaz hitz egin dugu berarekin.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Ehun urte horietan, Ultzamako euskaran ez zen horrelako alderik gertatu. Fonetika aldetik, nik esango nuke aldaera beretsuak gorde direla hasieran eta ehun urte geroago. Bukaera beretsuak, goranzko diptongoak egiteko joera berbera eta, sinkopak,
bortz, bertze...
nau, zaitu, obliguetzen gaytu, eroraci nai gaytu
Badakigu dotrinen ezaugarria dela hitz mailegatu ugari erakustea eta baita egituren errepikapena ere, halarik ere, forma horiek erabili egiten ziren. Ehun urte geroago ere, Ultzaman, ez Basaburuan, horiek ia erabat desagertuak zeuden. Gaur hirurogeita hamar urte inguruan duen Muskizko hiztuna den On Emilio Linzoainek esaten du ezagutu zituela
nau
dire
Horrenbestez, mende hasieran areagotu zela galera hori uste dugu. Gauza bera esan dezakegu perpaus txertatuetan, zenbaitetan izen sintagmak objetuan absolutibo
dasu
illen ta bizien juzguetzera, arren errecibitzeco
Horrenbestez, esan dezakegu aberastasun zertxobait galdu zuela, aditz sisteman, eta bestaldetik, ekialdekoak eta iparraldekoak ziren hainbat ezaugarri ere ilunduz joan zirela, arrasto xume batzuk besterik ez zirelarik geratu. Gainerako ezaugarrietan, fonetikan, esaterako, berdintsu jokatzen dela, alegia, ezaugarri beretsuak gorde direla uste dut.
Bertze ala beste. Gakoa hor dago?
bertze
yoan
Hor dago, hain zuzen, nafarrera eta erdialdeko hizkeren arteko bereizketa, lur horien inguruan ezartzen dira. Badira, honenbestez, nafarreraz ohikoak diren ezaugarri fonetikoak, eta hori da, dudarik gabe, nabarmenetariko bat.
Azken bolada honetan, Iruñeko hainbat euskaldun berriz aldaera horiek berreskuratzen ari direla iruditu zait, hainbat gazteren ahotan entzun ditut:
bertze, erran
Erroibarra. Arturo Kanpionen ikazkinak, Sorogaingo autopista.
Zenbaiten ustetan, ordea, lana ekarriko du, lantegiak, lanpostuak... Bestaldetik, tamalgarria da nola bideratzen ari diren ibar hauetako alkateak hau, gehienek jarrera baikorra erakutsi baitute honekiko. Ez dut ongi ulertzen, benetan, betiko ustea da, errepideak aberastasuna ekarriko duela uste da. Jendea bere aldetik hasi da mugitzen, baina, hemengo agintariek, lehenago esan bezala, ez dute begi txarrez ikusten proiektu hau.
Espero dezagun, iparraldekoek autopista hau egokia ez ikustea eta proiektua gibelera botatzea.
Gainera, ez dut uste herri hauen bizimodua autopista batek konponduko duenik, eta orain arte Erroibarrek izan duen lekurik politena, historian zehar, neolitiko garaitik okupatutako lekua, artzain, ikazkin, kontrabandista, mugaz bi aldeko jendearen topagune izan dena erabat zapuztuko duela seguru nago. Bistan da, duen balio ekologikoa handia dela, eta gainera, hauxe dela Erroibarko herriek azienda bazkatzeko duten lur komunal bakarra. Autopista batek, honenbestez, lur edo eremu pila bat expropiatuko lituzke.
Zertaz biziko dira hemen gelditzen diren nekazari urriak? Ziztu bizian pasatzen diren kotxeetatik edo? Ez al da hobe dauden beste bideak, dagoeneko irekiak daudenak, indartzea, eraberritzea, beharrezkoa bada? Ondo-ondoan dugu Kintoko errepidea, ia ez da autorik pasatzen...
Bonaparte Printzeak honela idatzi zuen: Carte des Sept Provinces Basques.
Bestaldetik, adierazi nahi baduzu
Sept
Bestaldetik, sailkapenari buruz, aipamenik egitea nahi baduzu, ederki egin zuen Bonapartek lana, garai horietarako ongi zegoen, nahiz badakigun aditz morfologian oinarritzen zela gehienbat, eta zenbaitetan bere lanek `amateur' kutsua zutela. Hala ere, bere sailkapenak iraun badu hainbeste urtetan ukipen gutxirekin eta, ikerlari gehienek onartu badute, horrek adierazten du orokorrean asmatu zuela. Egia da, bestaldetik, beharrezkoa zela ehun urteren ondoan, euskararen bilakaera kontuan izanda beste sailkapen berri bat egitea, eta hau ere, K. Zuazok egin duena, alegia, egokia da.
Nafarroako Unibertsitate Publikoa eta euskara.
Gaixoaldi baten ondorioz, 65 urterekin hil da Daniel Larrea Mendizabal.
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
95 urte bete zituela zendu zen Maite Maniort Hennebutte, 2025eko uztailaren 10ean.
Jose Manuel Gorospe Meagas aktore eta kultur ekoizle donostiarra zendu da, 81 urterekin, Madrilen. Bizitza osoa antzerkiarekin eta ikus-entzunezkoen munduarekin era batera edo bestera lotuta pasatu zuen Gorospek, eta, besteak beste, Euskadiko Filmategiaren sortzaileetako bat... [+]
Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.
Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]
ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.
Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]
Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]
Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.
Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]
Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.
Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.