Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteazkena 2024ko apirilaren 24an
«GAUZAK ESATEA EZ DA ASKI, ERA POLITENA BILATU BEHAR DA»
Laugarren liburua duzu hau, baina estreinako nobela. Artean hain distantzia luzeetan trebatu bakoa izaki, gustura geratu zinen eleberria amaitzean?
Liburuan bi gertaera dituzu hizpide: batetik, 1930 hondarrean Jacan errepublika espainolaren alde izaniko altxamendua; bestetik, Kandido Labaka fraideak 1960 inguruan Francori egin beharreko bisita. Kandido Labaka ez ei da fikziozko pertsonaia...
La familia de Pascual Duarte
Benetan hala izan zela jakin ezean, kontakizuna ez dela sinesgarria esango luke norbaitek: errepublikaren alde altxatzen den gazte aurrerakoia gero fraide sartuta...
Dokumentazio-lan sendoa egin duzula antzeman daiteke.
Creación
Biografia bat baino zerbait gehiago egin gura izan duzu, beraz.
«Leialtasuna, esan zidan, barrueneko zerbait dela, kanpora azalduz gero, erakutsiaren erakutsiz urtzeko arriskua duena».
«Zerk justifikatzen du tipo hori Francorengana joatea? Zerk justifikatzen du egin zituen lanak egitea?».
Leialtasunari buruzko gogoetaz gain, izenburuak laburbiltzen duen dilema (pausoa noiz luzatu) da nobelaren ardatz nagusi: une bakoitzean zein dinamika komeni den jakitea, alegia...
Liburuan Jacako altxaldikoek porrot egiten dute, euren erromantizismo eta guzti, eta urteak beranduago, Frai Kandidok pausoa luzatzeko modu sotilagoak hobesten ditu. Bigarren irakurketaren bat izan dezake horrek?
Bi plano nagusi daude: Labaka sarjentuarena (1930eko kontuak) eta Frai Kandidorena (1960ko kontuak). Liburuak aurrera egin ahala plano bakoitzari atal bat dagokio, baina hasieran aurretiaz inor ohartarazi barik egiten duzu jauzi plano batetik bestera...
Jacakoak hirugarren pertsonan kontatzen dituzu, eta lehenengo pertsona polifonikoan komentukoak. Horrez gain, militarren hizkera eta fraideena ere desberdinak dira. Erregistro aldaketa ugari egin behar izan duzu...
Atzera-aurrerak konstanteak dira liburuan. Zuk zeuk dena segidan idatzi zenuen ala 1930ekoak lehenik eta 60ko hamarkadakoak gero, ondoren biak tartekatuz?
Joskerari dagokionez, aditza aurrera botatzeko joera dago esaldi askotan.
Gauzak ohi ez bezala adierazteko ahalegina («trikutu egin zen erantzunaren zain», adibidez) nabari da nobelan.
«Zerua goibel zegoen, eta euria hastear zegoen»
«Zerua goibel zegoen, hustu-larri»
Historiaren korapiloa ez da azken unera arte askatzen...
Zuk zeuk argi zeneukan horrela amaitu behar zela liburua ala idazlanean aurrera egin ahala bururatu zitzaizun irtenbidea?
«Mikrofono aurrekoak barkazioa duen bezala (bat-batean delako), idaztea jada aukera bat da, eta terreno irristakorragoa da (...)».
Idatzaldiaren osteko sindromepean zaude egun ala baduzu beste asmoren bat aurrera begira?
Bai. Akaso hobea egin nezakeen, baina txarragoa ere bai, eh? Txarragoa errazago gainera. Lan dexente izan da, baina idazketa-prozesua oso polita iruditu zait. Bost hilabete eman ditut idazten, eta denbora-tarte horretan bataz beste hamabost bertso-saio izan dut hilean. Hortaz, zera ikasi dut: oso erraza dela ordenagailutik plazara pasatzea, baina askozaz zailagoa dela bertso-saiotik itzuli eta idazten hastea.
Liburuan bi gertaera dituzu hizpide: batetik, 1930 hondarrean Jacan errepublika espainolaren alde izaniko altxamendua; bestetik, Kandido Labaka fraideak 1960 inguruan Francori egin beharreko bisita. Kandido Labaka ez ei da fikziozko pertsonaia...
Bai, benetan existitu zen, baina beste izen bat zuen. Liburuan ageri diren gauza asko ere egiaz jazotakoak dira. Hor ageri diren beste pertsonaia batzuk ere ez dira asmatuak: Jautarkol (liburuan
La familia de Pascual Duarte
nobela itzultzen ari den fraidea), adibidez; Fermín Galán eta Angel García Hernández ere (Jacako militarren altxaldiko buruzagiak) ez dira nik asmatutako pertsonaiak: benetan existitu ziren, eta fusilatu egin zituzten. Beste batzuk, berriz, fiktizioak dira baina egiazkoak izan zitezkeen.
Benetan hala izan zela jakin ezean, kontakizuna ez dela sinesgarria esango luke norbaitek: errepublikaren alde altxatzen den gazte aurrerakoia gero fraide sartuta...
Ba hala da. Hark kontatzen zuenez, Espainiako Errepublikaren aldeko altxaldian parte hartu eta hiru hilabete eman zituen kartzelan, Errepublika iristean Gobernazio Ministerioan postu ona izan zuen eta hantxe bizi izan zen hiru urtez, eta gero, Zegaman eman zituen oporraldi batzuetan, bederatziurren garaian, Zarauzko komentuan sartzea bururatu zitzaion.
Dokumentazio-lan sendoa egin duzula antzeman daiteke.
Ez ikaragarri, baina dezente, bai. Honen oinarria honako hau izan zen: Joseba Intxaustik Zarauzko Lanbide Eskolari buruzko liburua atera zuen hark 50 urte betetzean. Liburu hartan Imanol Murua Uriaren elkarrizketa aski on bat ageri zen, fraide horri eginikoa. Hori irakurrita argia piztu zitzaidan eta hortik abiatu nintzen. Egia esan, ikaragarri dokumentatu beharrik ere ez neukan, nire aitaren irakasle izan baitzen. Txikitatik entzun dut etxean hari buruzko kontu piloa. Jacako altxaldiari buruz bai, dokumentatu behar izan nuen: Espainiako Gerra Zibilari buruzko liburuak, entziklopediak eta abar arakatu nituen. Horrez gain, Fermín Galánek idatzitako liburu bakarra (
Creación
izenekoa) ere erabili nuen esku artean, eta baita berari eta Angel García Hernándezi buruzko beste pare bat liburu ere, Oviedoko liburudenda batean eskuratutakoak. Dena den, ez diot garrantzi gehiegi eman historia zehatz-mehatz kontatzeari, kontakizuna bera erakargarri egitea hobetsi baitut.
Biografia bat baino zerbait gehiago egin gura izan duzu, beraz.
Biografia bat egin izan gura banu ez niokeen tonu hori emango kontakizunari, xumeago kontatuko nukeen... Bai, bai, beste zerbait egin nahi izan dut: pertsonaia-nobela bat, nik uste. Ez dakit asmatu dudan, baina 1930eko altxaldian parte hartu eta 1960ko hamarkadan Francoren eskutik saria jaso zuenaren psikologia-aldaketa zein izan zen zirriborratzen saiatu naiz. Horren haritik, badira liburuan paseatzeari eta paisajeari buruzko gogoeta batzuk, leialtasunari buruzkoak...
«Leialtasuna, esan zidan, barrueneko zerbait dela, kanpora azalduz gero, erakutsiaren erakutsiz urtzeko arriskua duena».
Nobela bukatu eta gero erantsitako esaldi bat da hori. Iruditu zitzaidan nobela batek hiru gauza behar dituela: transgresioa, erregresioa (flash-backak eta gauza horiek) eta digresioa. Nik banekien zer azaldu nahi nuen, baina horrelako esaldi potolo batzuk falta zitzaizkidan. Irakurri didazun hori da euretako bat. Gutxi gorabehera, 1930eko Frai Kandidok (Labaka sarjentuak) 1960koa nola ekarri zuen justifikatzeko era bat da, funtsean. Liburua idatzi eta gero, pentsatzen jarri nintzen:
«Zerk justifikatzen du tipo hori Francorengana joatea? Zerk justifikatzen du egin zituen lanak egitea?».
Hori azaltze aldera idatzi nuen esaldia.
Leialtasunari buruzko gogoetaz gain, izenburuak laburbiltzen duen dilema (pausoa noiz luzatu) da nobelaren ardatz nagusi: une bakoitzean zein dinamika komeni den jakitea, alegia...
Hori da gutxi gorabehera ezaugarririk sakonenetakoa Frai Kandidoren psikologian. Tipoak 22 urterekin Jacako altxaldian parte hartu zuen eta gero frankismorik gorrienean bizitzeko beste modu bat hautatu zuen: Gobernadore Zibilaren lagun eta miazle izatea, hain zuzen, baldin eta berak erabakitakoa aurrera ateratzeko lagungarri bazitzaion. Tipoak pausoa izugarri luzatu zuen 22 urterekin eta gero, aldiz, dela frankismo garaian pausoa askorik luzatu ezin zelako, dela esperientziaren ondorioz eskarmentua zuelako, zera ikasi zuen: pausoa noiz luzatu, noiz laburtu, noiz geldirik egon...
Liburuan Jacako altxaldikoek porrot egiten dute, euren erromantizismo eta guzti, eta urteak beranduago, Frai Kandidok pausoa luzatzeko modu sotilagoak hobesten ditu. Bigarren irakurketaren bat izan dezake horrek?
Ez ni ados nagoelako edo berarekin bat ez natorrelako, baina bai, hortik doa nik Frai Kandidoren ibilbideaz egiten dudan interpretazioa.
Bi plano nagusi daude: Labaka sarjentuarena (1930eko kontuak) eta Frai Kandidorena (1960ko kontuak). Liburuak aurrera egin ahala plano bakoitzari atal bat dagokio, baina hasieran aurretiaz inor ohartarazi barik egiten duzu jauzi plano batetik bestera...
Irakurlea pixka bat harritu nahi nuen. Liburua irakurri duten lagunek aipatu didatenez, lehenengoan harritu egiten zara baina gero harrapatzen duzu amarrua. Hori ere nahi nuen: izan ere, jakin badakit nik neuk hamazazpi urterekin Vargas Llosa irakurtzen hasi eta zenbateko poza hartzen nuen liburuan gertatzen zenaz jabetzen nintzela ikustean. Irakurlearen satisfakzio horren bila ere jo behar da; literatur amarruaz jabetzen ez dena oso galdurik sentituko da, eta hori ere tamala da, baina nik uste jendeak normalean bi plano horiek bereiziko dituela.
Jacakoak hirugarren pertsonan kontatzen dituzu, eta lehenengo pertsona polifonikoan komentukoak. Horrez gain, militarren hizkera eta fraideena ere desberdinak dira. Erregistro aldaketa ugari egin behar izan duzu...
Sorpresa bat hartu dut: hirugarren pertsonan idaztea askoz zailago egin zait lehen pertsonan idaztea baino. Eta bitxia da, hirugarren pertsonan zer kontatu behar nuen banekien-eta: adibidez, atal batean, militar matxinatuek bilera bat egin zutela, Labaka sarjentua katedralera joan zela kanpaia jotzera eta itzuli zenean Fermín Gala bere aldarrikapena gauzatzen ari zela Jacako udaletxean. Zailagoa egin zait hori guztia hirugarren pertsonan kontatzea, ezagutzen ez nuen fraide baten mentalitatea lehenengo pertsonan islatzea baino. Zailagoa da pultso narratibo horri eustea hirugarren pertsonan, noizean behin lehenengo pertsonara aldatu eta fraide baten mintzo eta esanak irudikatzea baino.
Atzera-aurrerak konstanteak dira liburuan. Zuk zeuk dena segidan idatzi zenuen ala 1930ekoak lehenik eta 60ko hamarkadakoak gero, ondoren biak tartekatuz?
Ez, dena segidan idatzi dut, hori egin ezean zailagoa baita flash back-etan nartural sartu eta haietatik natural irtetea. Iruditzen zait zerbait lortu baldin badut hori lortu dudala: flash-backetan natural sartu eta haietatik natural irtetea, alegia.
Joskerari dagokionez, aditza aurrera botatzeko joera dago esaldi askotan.
Kontzienteki egin dut hori. 1997ko konturen bat kontatu behar banu ez nuke hori egingo (ez behintzat istorioa giro oso erruralean kokaturik ez balego), baina 1930 eta 60ko hamarkadetako gauzak kontatzeko... Hizkuntzari erregistro ñabar bat eman nahi izan diot.
Gauzak ohi ez bezala adierazteko ahalegina («trikutu egin zen erantzunaren zain», adibidez) nabari da nobelan.
Denbora daukazunean, gauzak esatea ez da aski, esan beharrekoaren aukera egin beharra dago, eta orduan era politena bilatu behar da. Alde ederra dago
«Zerua goibel zegoen, eta euria hastear zegoen»
esan, ala Anduk azken liburuan egin bezala,
«Zerua goibel zegoen, hustu-larri»
. Nik uste euskaldunok zorte ikaragarria daukagula. Eduardo Mendoza batek, gazteleraz, ez dauka hizkuntzarekin zer sorturik. Gaztelania egina dago, eta ondo egina. Guk, aldiz, hizkuntza sortu egin genezake, mintzaira aski garatua baina ez aski asmatua dugulako. Idazlearentzat gozamena da hizkuntzan oraindik ere arlo birjinak egotea, hori sormen-esparrua delako. Baina hori bai, duela hamabost urtetik hona ikaragarri hobetu da euskal literatura hizkuntzaren erabileraren aldetik.
Historiaren korapiloa ez da azken unera arte askatzen...
Bai; horretarako Fermín Galanen amaren figuraz baliatzen naiz; ez da oso irtenbide adimentsua, baina soluzio aski goxoa iruditzen zait.
Zuk zeuk argi zeneukan horrela amaitu behar zela liburua ala idazlanean aurrera egin ahala bururatu zitzaizun irtenbidea?
Ez, garbi neukan nola amaitu behar zen. Argitaratu baino lehen galdetu izan balidate zenbat karaktere izango zituen lanak, «300.000», erantzungo nukeen (eta 300.000 zituen azkenean); zenbat kapitulu itaunduz gero, hori ere asmatuko nukeen, eta kapitulu bakoitzean zer gertatzen den ere asmatuko nukeen ziurrenik. Alde horretatik oso kontrolatua neukan dena.
«Mikrofono aurrekoak barkazioa duen bezala (bat-batean delako), idaztea jada aukera bat da, eta terreno irristakorragoa da (...)».
Bertsotan bertsoa bota beharra dago eta kitto, baina literaturan, aldiz, denok dugu zakarrontzia etxean, eta hara gauza asko bota daitezke. Hortaz, beti duzu zalantza hori: batean barkagarri dena bestean ez ote den hain barkagarri.
Idatzaldiaren osteko sindromepean zaude egun ala baduzu beste asmoren bat aurrera begira?
Basarriri buruzko liburuxka bat prestatu nahi dut Sendoa argitaletxearentzat. Horrekin hasia nago eta pare bat hilabetetan bukatuko dudala uste dut. Nobedadea da niretzat, sekula ez bainaiz aritu haurrentzako literaturan. Eta gero, 1990az geroztik gertatu den zerbait kontatzeko gogoa daukat, beste hizkuntza mota bat erabili ahal izateko
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Juan Aldaz Arregi
#2
Imanol Satrustegi Andrés
#3
#4
Jenofa Berhokoirigoin
#5
Azkenak
2024-04-28
Jenofa Berhokoirigoin
BOLLOTOPAKETAK
Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua
Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]
2024-04-28
Olaia L. Garaialde
Gorputz hotsak
"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"
Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]
2024-04-28
Axier Lopez
Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile
Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]
2024-04-28
Miel Anjel Elustondo
Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz
"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"
25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]
2024-04-28
Urko Apaolaza Avila
Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan
Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]
Eguneraketa berriak daude