«ORTIK ETA EMENDIK»: 100.000 ESAPIDE CD-ROM-EAN


1999ko urtarrilaren 17an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Ortik eta Emendik. Herri euskarako esamoldeen bilduma»k euskarri ezberdinak ezagutu ditu urtetan zehar. Egilea, Aita Justo M. Mokoroa, euskal herri hizkerako eta orduko euskal argitalpenetako edozein esamolde entzun zein irakurri ahala kuadernotxo batean apuntatzen hasi zen 1931n. Urteek aurrera egin ahala, ehun bat koaderno osatu zituen. Egilearen hasierako asmoa ez zen lan luze eta neketsua argitaratzea baina orduko Bilboko Gotzaiordea zen Juan Mari Uriartek lana kaleratu behar zuela esan zion. 1981ean, Labayru Ikastegiak Mokoroaren lana argitaratzeko eskaria jaso zuen. Jadanik, egileak esamolde guztiak fitxetan idatzita zituen, guztira 92.167 ziren. Lehendabiziko lana fitxa horiek guztiak informatizatzea izan zen. Prozesu luze horretan, Mokoroak berak aztertu zuen lana inongo akatsik egon ez zedin.
1990ean kaleratu zen obra bi tomotan, Jaurlaritza, Labayru eta Etor-en arteko hitzarmenaren bidez. Hala ere, Labayruko kideen ustez inprimatutako edizioa ez da batere erraza erabiltzeko. Ez dago ohiko ordenu alfabetikoan sailkatuta, gaika baizik, eta horrek, beste muga askoren artean, behartu egiten du erabiltzailea gaien eta kontzeptuen aurkibidea buruz ezagutzera. Azken urteotan teknika informatikoekin bat eginez, Labayruko kideek irtenbide egokia aurkitu diote Mokoroaren lanari: CD-ROM-ean jasotako edizioa egitea, fitxa lexikografikoetako informazioetara zuzen iristeko aukera eskainiko lukeen programa egokiarekin. Ametzagaiña taldeari eman zioten «Ortik eta Emendik» CD-ROM formatora egokitzeko ardura. Honek, datu baseak, Software egokia prestatu, eta interfaze grafikoak diseinatu ditu. 700 ale inguru kaleratu dituzte. Proiektuaren kostuei aurre egiteko HAEE-IVAPekin hitzarmena sinatu dute.


EUSKARRI BERRIAREN BALIOA.

Bertsio informatikoan, liburuan dauden gai, kontzeptu, esamolde... berberak aurki daitezke. Bi euskarrietan 22 gairi dagozkien esapideak daude: Gizakia, Elikadura, Jantziak eta Komunikabideak, besteak beste. Liburuan, esamolde edo hitz bat gaika bilatu behar dugu. Hala ere, Asier Astigarraga Labayruko kidearen ustez, hau oso zaila izan daiteke, hitz bat gai baten barruan kokatzea subjetiboa delako. «

Adibidez, euskaraz erderazko "eres un rata" nola esan jakin nahi badugu, non bilatu? Hitz horrek ez baitu animaliaren konotazio hori, baizik eta zekenarena
», dio Astigarragak. CD-ROMean berriz, bilaketa gaien arabera edo hitzen arabera egin daiteke. Horrela «rata» hitza idazten baldin badugu zenbat esamoldeetan eta zenbat aldiz agertzen den esango digu ordenadoreak. Bertsio informatikoan gainera, hitzak elkartu edo konbinatu daitezke esapideak aurkitzeko. Bi euskarrietan, esamolde bat aurkitzen dugunean, informazioa emango zaigu horren inguruan: zein euskalkitan idatzita dagoen, zein den iturburua, hots, zein argitalpenetan aurkitu zuen Mokoroak alokuzio hori eta zein den lekukoa (esapide hori erabili zuen pertsona). Azken hauen artean orduko herri hizkeraren ispilu ziren idazleak aurkituko ditugu, esaterako, Orixe, Mogel, Azkue, Pablo Zamarripa... Labayru Ikastegiko kideek dudarik ez dute, lan honen formatu egokiena CD-ROM-a dela, bilaketa askoz arinagoa eta zehatzagoa delako eta inprimaturiko bi tomoek dituzten 3.600 orrialdeak 15 gramoko disko optiko batean gordeta daudelako.


MERKATU MUGATUA.

CD-ROM-a ez da salmenta masiborako egin. Batez ere, idazle, irakasle, itzultzaile eta orohar lanbidez testuak idazten dabiltzan profesionalen beharrizanak asetzeko egindako lana da. Astigarragak dioenez «

ez da DBHko ikasle batek erabiltzeko CD-ROMa, bai aldiz, kazetari, idazle edo sentsibilitate jakin bat duen irakurle batek erabiltzekoa
». Batzuek alferrikako lantzat jo dute. Labayruko kideek berriz, oso tresna baliagarritzat hartzen dute, euren ustez, ez zaio errentagarritasun ekonomikoari begiratu behar, kulturalari baizik. «

Aita Mokoroak ez zuen dirurik jaso egindako lanagatik, baina norbaitek lan honen kostua zenbatekoa izan daitekeen jakin nahi balu, pentsa dezala Mokoroak euskal kulturari egin dion oparia dela
»

Bizitza-ezpalak eta lanak

Aita Justo Maria Mokoroa, 1901eko irailaren 28an jaio zen Tolosan. Gurasoek, gogo biziz bihotzean bi helburu hauek sarrarazi zizkioten: kristau sinesmena eta euskal izaeraren maitasuna. Hamaika urte zituela, Tafallako Calasanz apaizetxean hasi zen eta 1924an On Mateo Mujika Gotzainaren eskutik apaiztu zen Eskolapioen ordenuan. Euskal Herria hezitzeko biderik egokiena euskara zela ikusirik, berezko nahiak eta inguruko giroak bultzaturik, aldizkarietan eta sariketetan parte hartzen hasi zen, baita sariak irabazi ere. Txilen zenbait urte bizi zen. Bertan, frantzesa eta Apolojetika irakatsi zuen, euskararen aldeko lana baztertu barik, eta horrela, esaterako Txilen «Gure baratzeko loreak» bilduma argitaratu zuen. Gerra aurretik, herri batentzat hizkuntzak duen garrantziaz diharduen «Genio y Lengua» liburua idatzi zuen. Liburu honek eragin handia izan zuen hasierako ETA mugimenduan eta garaiko gazte abertzaleengan. Euskararen batasunaz kezkatuta, «De vida o muerte» eta «Batasunari batzuk agurka eta beste batzuk aurka» liburuak idatzi zituen. Bitarte horretan, Deustuko Unibertsitateak, Euskal Antropologi astea eratu zuela eta, linguistikaz egin zen mahainguruan sortu ziren galderen erantzuna eskatu zioten. Gogo txarrez eta behartuta bere erantzunak eman zizkien. Bere aspaldiko iritzien alde eta Euskaltzaindiak onartu zituen bideen aurka gogor ekin zion. Iritzi horiek «Lengua vasca de hoy y mañana» izenburuarekin argitaratuak daude. Mokoroaren lanik garrantzitsuena eta azkena izan zena, herri-literaturan oinarritutako milaka esaera jator biltzen dituen «Ortik eta emendik» dugu. Autorea bere bizitzaren azken urteetan buru-belarri aritu zen lan horrekin, ohiko zereginak alde batera utziz. 1990ean azkenik lana bi tomotan argitaraturik ikusi zuen. Handik hil batzura zendu zen


Azkenak
2025-09-03 | Gedar
Beste sarraski bat itsasoan: 160 bat lagun hilak Mauritanian, ontzi bat hondoratzean

Kanaria uharteetako kostaldera iritsi nahian ari ziren, baina Mauritanian urperatu zen ontzia. Desagerturik jarraitzen dute 100 pertsonak baino gehiagok.


Mirene Begiristain Zubillaga (Ekonomialari feminista):
“Ekonomia zientzia sozial bat da; hortaz, badaukagu aukera nondik joan erabakitzeko”

“Emakume zientzialarien argitan” solasaldi-zikloaren helburua emakume zientzialarien ibilbidea ezagutaraztea da, baita ikertzen duten arloari buruz daukaten ikuspegia gizarteratzea ere, kultura zientifikoa hedatzeko eta eztabaida kritikoa sustatzeko. Elhuyarrek eta... [+]


Marieneko lurren alde, Kanbon mobilizaziora deitu dute larunbaterako

Elkarretaratzea eta asanblada antolatu dituzte azken berriak zeintzuk diren jakinarazteko. Horrez gain, irailaren 9an Baionako auzitegi aitzinean mobilizatuko dira, Marieneko lurraren defentsan aritutako hiru ekintzaile auzipetuko dituztelako.


Valle de Odieta makroetxaldeari 2.272 abelburu gehiago izateko baimena eman dio Nafarroako Gobernuak enpresaren aurkako epaiketaren atarian

Irailean aurkeztu zuen enpresak Caparrosoko makroetxaldea handitzeko eskaera, eta ingurumen baimena argitaratu du gobernuak astelehenean. Asteartean hasi da makroetxaldearen aurkako epaiketa lurrak nitratoz kutsatu dituela leporatuta, eta akusazio partikularra osatzen duten... [+]


Pentsioak osatzea “ez da beharrezkoa” Jaurlaritzaren esanetan, eta herri ekimen legegilea eztabaidatzearen aurka egin du

Maiatzean 145.142 sinadura aurkeztu zituen Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak Gasteizko Legebiltzarrean, pentsioak gutxieneko soldatarekin parekatzeko proposamen baten alde. Pentsioak jasotzen dituzten pertsonentzako babesa “dagoeneko sisteman txertatuta”... [+]


Caparrosoko Valle de Odieta makroetxaldea epaitzen ari dira lurrak nitratoz kutsatu dituelakoan

Irailaren 2an hasi da epaiketa Iruñeko Zigor Arloko 2. epaitegian, ustez 2021ean makroetxaldeak haren inguruko lurrak minden hondakinekin kutsatzeagatik. Sasoi hartan Valle de Odieta makroetxaldeko administrazio kontseiluan ari ziren bost pertsona epaituko dituzte. ARGIA... [+]


2025-09-02 | Jon Torner Zabala
Zentral nuklearrak eraisteko Espainiako Gobernuaren diru-partida jada 20.300 milioi eurokoa da

Urtebetean %0,8 handituta (165 milioi euro gehiago), Espainiako zentral nuklearrak itxi eta hondakin erradioaktiboa tratatzeko aurrekontua 20.367 milioi eurokoa da jada, Enresa enpresa publikoak emandako datuen arabera. Diru-partidaren zatirik handiena (17.520,5 milioi euro)... [+]


Mendiko suteak eta basozaintza

Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]


Lurrikara Afganistanen: gutxienez 1.400 hildako eta herritar andana hondakin artean harrapatuta

6,0 graduko lurrikara bat eta hainbat erreplika izan dira igandetik astelehenerako gauean. Kalte oso larriak eragin ditu herrialdearen ekialdean. Ehunka etxe suntsitu ditu dardarak.


2025-09-02 | Jon Torner Zabala
Abian da ikasturtea Ipar Euskal Herrian, euskarazko eskaintza handituta

Irailaren 1ean hasi dute ikasturtea Ipar Euskal Herrian, euskarazko eskaintzari dagokionez, hainbat berrikuntzarekin. Esaterako, Sohüta eta Luhusoko haur eskola publiko banak euskarazko murgiltze eredua eskainiko dute, eta Hazparneko Armand-David laborantza lizeoak euskaraz... [+]


2025-09-02 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Zer ari da gertatzen Indonesian?

Hamar egun baino gutxiagoan, parlamentuko kideek euren buruari esleitutako pribilegio ganoragabeen aurkako ikasle-protestak, polizia-indarrek manifestari bat hil eta gero, benetako matxinada bilakatu dira.


Etxebizitzaren prezioa berriz igo da Donostian: 5.869 euro balio du orain metro koadroak

Maximo historiko berri bat ezarri du Donostiako etxebizitzaren prezioak: 5.869 euro metro koadroko, batez beste. Hori da Higiezinen Jabetzako Artekarien Gipuzkoako Elkargo Ofizialak aurkeztu berri duen txosteneko ondorioetako bat; txostenak 2025eko bigarren hiruhilekoko... [+]


Corellako eskolan D eredua ukatu dute, arrazoirik eman gabe

Nafarroako Gobernuak eskaera egin duten familiei iradoki die "datorren ikasturteari begira" abiatu dezaketela tramitazioa.


Eguneraketa berriak daude