Amalda, historiaurreko lekukoa


1999ko urtarrilaren 17an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Gazume eta Pagoetako Natur Parkeko urak bildu ostean Altzolaras edo Granada errekak, urak Urolaren esku utzi aitzin, urtetan zehar taxututako haran zoragarria dugu Altzolaras. Egun, baserri bakan batzuk soilik irauten dute; behinola, jarduera ekonomiko garrantzitsu baten lekuko, burdinola eta errotak izan ziren bertan; historiaurrean, berriz, bertako aztarnategiak direla eta, haran honek are garrantzi nabarmenagoa izan zuela esan liteke. Izan ere, Amaldako haitzuloaz gain, Arbelaitz I, II eta III, Amalda II, III, IV, V, VI eta VII, Astuipeko Estalpea, Aitzelar eta beste zenbait aztarnategi topa daitezke bertan.
Aizarnazabal parean, Txiloaga edo Txiriboga baserriaren aldamenetik abiatzen den errepidetik barneratuko gara haranean, hainbat baserri atzean utziz hormigoizko bide meharrak Errotatxikira eraman gaitzan. Errekaren bestaldean aurri-egoeran dagoen Altzolarasko dukearena izan zen jauregia ikusteko aukera izango dugu. Autoa bertan utzi eta baserriaren ezker aldetik abiatzen den gurdibidetik joko dugu arrasto zuri-horien laguntzaz (95 metro). Hutsik dagoen Errezabal baserria igaro eta errekarekin bat egingo du gure bideak. Ezkerrean ikus daitekeen zubitxoaz baliatuko gara, orduan, erreka zeharkatzeko.
Bestaldean jada, aurrera jarraitu beharrean, eskuineko hegi aldapatsuetan gora labar harritsuen bila abiatzen den zidor lausoa jarrai daiteke, Arbelaitzeko haitzuloetara igo gaitzakeena izaki berau. Gurdibidean barrena berrehunen bat metroren buruan, hartxingadi bat pasa eta berehala, Amaldako haitzulora zuzenean igoko gaituen zidorrari eutsiko diogu. Ehun bat metroko igoera latzak haitzuloaren aho itzelaren pean ipiniko gaitu (205 m).
Haitzuloak ekialdera zuzendutako triangelu moduko sarrera zabal bat du, 12 m. zabal eta 7 m. altuerakoa. Haren atzetik 50 bat metrotako galeria handi bat dator, bukaeran estutzen doana. Bertan egin indusketetan giza-hezur ugari aurkitzeaz gain, fauna-hezurrak, zeramika, txanponak, apaingailuak eta abar aurkitu ahal izan ziren. Barandiaranek 1927an aurkitu zuen haitzuloa eta 1979tik 1984ra bitartean burutu ziren indusketa arkeologikoak Jesus Altunaren gidaritzapean.
Gizakiak antzinatik gaur egunera arte erabili izan ditu haitzuloak, bizileku gisa, zenbait kulto eta erlijio-praktikarako, lurpeko urak baserri, lantegi eta herriak hornitzeko, eta baita jarduera praktikoetarako ere, hala nola, ardi-etxe edo barrengorriak ereiteko leku gisa.
Gurdibidean berriro, joandako bidetik itzuli beharrean, errekan gora jarraituko dugu Altzolaras bailara eta inguruak zertxobait ezagutu asmoz. Bideak bitan zeharkatuko badu ere erreka, eskuin aldetik doan zidor zatar batek ez zeharkatzea ahalbidetuko digu. Errekatik aldendu, igotzen hasi eta Astui Zabal eta Astui Zahar baserrietan agertuko gara (250 m). Hormigoizko errepidean jada, marka zuri-horiak Santa Engraziko ermitara eramango gaituzte orduerdiko ibilian (508 m.). Tontortxo batean estrategikoki kokaturik Altzolaras haran osoa menperatzen du bertatik, bai eta parean izango ditugun Altzola eta Urdaneta auzuneak ere. Santa Engraziko bentara atzera, eskuineko zidorretik jo eta Aizarnara daramaten arrastoak jarraituko ditugu. Egaña baserrietara iritsitakoan, berriz (310 m.), hormigoizko errepidean gora, abiapuntura jaistea ahalbidetuko gaituen lepoaren bila igoko gara

Azkenak
Astebeteko liskarren ondoren, Thailandiak eta Kanbodiak su-eten akordio bat sinatu dute

Duela astebete, bien arteko mugan Thailandiako eta Kanbodiako tropak elkarri eraso egiten hasi ziren, Frantziaren kolonizazio aldian jatorria duen gatazka berpiztuta. Bi herrialdeek "berehalako eta baldintzarik gabeko" su-etena ezartzea adostu dute astelehenean, 35... [+]


Zuzenean eta zeharka 434.000 palestinar hil ditu Israelek 2023ko urritik, Gazako biztanleriaren %20, kalkulu baten arabera

The Lancet aldizkari ezagunak iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du Steven Donziger abokatu entzutetsu estatubatuarrak, The Lancet-en formula... [+]


Europa makurrarazi du Trumpek
AEBek Europako produktuei %15eko muga-zergak ipiniko dizkie, eta alderantziz ezer ere ez

Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]


Agur esan du Hatortxu Rockek, baina segida izango du abenduan: Aske jaialdia

Lau egunez Lakuntza milaka lagunez bete du Hatortxu Rockek. Aurtengo edizioak presoen aldeko jaialdiaren bideari amaiera eman dio. Hala ere, abenduak 27rako jaialdi berria iragarri dute: Aske.


Gosez hiltzen ari gara

Nire gorputza erortzen ari da. Ama kolapsatzen ari da nekeak jota. Nire lehengusuak egunero jokatzen du bizitza laguntza pixka baten truke. Gazako haurrak gure begien aurrean hiltzen ari dira eta ezin diegu lagundu.


2025-07-28 | Hala Bedi
Gasteizko kanpaldian jasandako Poliziaren bortizkeria salatu dute GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak

GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak salatu dute Ertzaintzak eta Gasteizko Udaltzaingoak gogor kargatu zutela "giro lasaian" egiten ari ziren ekimenaren aurka. Lau atxilotu, 11 identifikatu eta hamarnaka zauritu utzi zituzten Poliziaren esku hartzeari buruzko bestelako... [+]


Janaria sartzeko “10 orduko etenak” iragarri ditu Israelek, Gazan 100.000 haur desnutrizio arriskuan daudelako

"Pausa taktiko" gisa definitu ditu Israelek. Igandean hasi da eta 35 kamioi sartu dira Gazako zerrendara.


Espetxetik irten da Georges Abdallah, Europan espetxean denbora gehien zeraman preso politikoa

40 urte pasatxoko espetxealdiaren ostean, joan den ostiralean atera zuten espetxetik, eta segituan Libanora eraman, bere jaioterrira. Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz ez... [+]


2025-07-28 | Gedar
Arrazakeriarekin lotu ziren iazko gorroto-delituen ia erdia Espainiako Estatuan

%37 genero- eta sexu-diskriminazio kasuekin loturik egon ziren, eta aporofobia %33 hazi zen. Gorroto-delituen intzidentzia tasarik altuena Nafarroan identifikatu zuten iaz.


Umezurtz geratu diren Palestinako haurrei eskolak ziurtatzeko 41.000 euro bideratuko ditu Salam Gaza erakundeak

Nafarroako Kutxa Fundazioari esker 41.000 euro bideratuko ditu Palestinara Salam Gaza Gobernuz Kanpoko Erakundeak, umezurtz geratu diren haurrei eskolak bermatzeko gutxienez beste urtebetez. Alor akademikoa eskaintzeaz gainera, babes psikologikoa eta laguntza emozionala... [+]


Paul Urkijoren ‘Gaua’ hurrengo filmaren soinu bandaren grabaketan parte hartu du Aiaraldeko Iaiaiai taldeak

Irrintzi eta performance taldeak aste honetan egin ditu grabaketak Paul Urkijoren eta Mursegoren eta Aran Callejaren gidaritzapean, eta beste artista batzuekin elkarlanean, Ibon RG-rekin besteak beste. Sitgeseko zinema jaialdian estreinatuko dute pelikula, urrian.


Octavio Alberola zendu da, Donostian Franco hiltzen saiatu zen anarkista

1962ko udan, CNT Francisco Franco diktadorea hiltzen saiatu zen Donostian, ETAren laguntzarekin. Octavio Alberola anarkistak koordinatu zuen ekintza, baina huts egin zuten.


Sendabelarrak oliotan

Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]


Eskuz eta banaka

Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]


Eguneraketa berriak daude