"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"


1995eko uztailaren 09an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Peruko Amazonaseko etnia bateko kide den Elias Diaz-i elkarrizketa
"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"
Elias diaz Hoyas, Peruko shipibo conibo etniako Iparia distritoko alkatea
Ehun bat etnia desberdin daude Perun eta horietako bateko kide da Elias, shipibo conibo etnia hain zuzen. Peruko Amazonasen, Brasileko mugan dagoen 10.500 pertsonako Iparia distritoko 34 urteko alkate gaztea da.
Nongo alkatea da Elias Diaz Hoyos, zelakoa da Iparia distritoa?
Peruko Amazonian dago Iparia distritoa eta han bizi gara shipibo conibo etniako 10.500 pertsona, 50 komunitatetan banatuta, Euskal Herria bezain handia den lurraldean. Dena den, beste leku batzuetan ere bizi dira shipibo coniboak, baina Ipariakoa da multzo handiena. Perun talde etniko mordoa dago, eta horietatik ezagun eta handienak aguaramak, campa ashainca eta shipibo coniboak gara. Ni Ipariako distritoko komunitate horien guztien alkatea naiz.
Ospitale bat eta eskolak eraikitzeko diru bila ari zara Euskal Herrian.
Han era guztietako behar handiak daude, han ez dago ospitalerik eta kolerak batez ere baina baita beste gaitz batzuek ere pertsona asko hiltzen dituzte. Komunitate batzuetan osasun arduraduna dago eta honen eragina handia da, baina ez dago medizinarik, hor dago gakoa.
Bestetik, 50 komunitate haietatik bik badituzte material egokiz eraikitako eskolak, baina gainerako guztietan bertako materialaz eginak daude, hostoak, lianak eta abar, baina Amazonian euri jasa handiak daudenez apurtu egiten dira eta etengabe berreraiki behar dira. Orduan, bakoitzak bi gela dauzkaten lau eskola egin gura ditugu eta orain arte, 1994 eta 1995 artean, 7,5 milioi pezeta bildu ditugu Donostia eta Ordiziako udalak eta Arkitektoen Kolegio Ofizialetik.
Nola mantentzen ditu bere herri ezaugarriak shipibo conibo herriak?
Gure ohiturak ondo mantentzen ditugu eta gure komunitateetan % 100 shipibo conibo hizkuntzan egiten dugu berba. Eskolan gaztelania ere irakasten dugu, garrantzitsua baita. Gure ohitura onak mantentzen ditugu oraindik, esate batera, lan komunala, herriko eraikuntzak egin edo herria eta bere inguruak garbitzeko. Eskola egiten bada, adibidez, berau egiteko behar den ura haurrek ekarriko dute errekatik.
Nahiko bakartuta bizi bide zarete oihanean, eragin al dizue azken hamabost urteetan Perun bizi izandako gatazka egoerak?
Ia ezer ez. Shipibo moduan ari naiz eta gure artean ez da sarraskirik egon, baina entzun izan dut ashaincak eta armetan altxatutako taldeen artean borrokak izan direla. Shipibo herria beti mantendu izan da libre kanpoko eraginetatik, pertsona gutxik bisitatu izan gaituzte; gure herria; konstituzionalki, gainerako herriak bezala, autonomoak gara, gure herriaren antolamendua guk egiten dugu, eta erabakiak guztion arteko batzarrean hartzen ditugu. Ez gobernuak, ezta armetan altxatutakoek ere ezin digute ezer inposatu.
Zein da zuen antolamendu soziala?
Komunitate bakoitzak bere buruzagia du, udal garbiketaz arduratzen den udal langilea eta teniente-gobernatzailea, herrian arazoak daudenean bitartekari lana edo neurriak hartzen dituena. Alkatea 50 komunitateen ordezkaria da. Udal hauteskundeak direnean alderdiak aurkeztu egiten dira eta herriak hautatu egiten ditu karguok. Oraingoan zerrenda independentea osatu genuen eta garaile atera ginen.
Zein da populazioaren bilakaera, eta zertaz bizi da?
Azkar hazten ari da, duela hamarkada bi Iparian 20 bat komunitate ziren eta gaur egun 50 dira. Batez ere nekazaritzatik bizi dira eta modu autosufizientean, hots, ekoiztutakoa familiak kontsumitzen du. Zerbait Pucalpa hiriko azokan saltzeko ere uzten da baina horrekin ez da etekinik ateratzen, Pucalpara egun bat dago ibaiez --garraio modu bakarra-- eta azokan saldutakoa bidaia eta bertan zertxobait erosteko erabiltzen da, eltze edo jantziren bat.... Horrez gain, arrantzaz ere bizi gara eta emakumeek artisautza lanak egiten dituzte, baina ez dago ia merkaturik saltzeko.
Horrenbeste egur dagoen lekuan, ez al da egurra bizitzeko lehengai moduan erabiltzen?
Batzuek egurra ateratzen dute, baina eurak mantentzeko lain, ez etekinik ateratzeko: urtean sei edo zazpi zuhaitz bota eta kito, oihana zaindu egin behar baita. Horrez gain, ez dugu ustiapena handiegirik egiteko tresneriarik.
Nabaritzen al duzue Amazonaseko oihanak pairatzen duen hondatze prozesua?
Bai, konpainia handiek aberastasun handiagoa edukitzeko euren tresneria erraldoiak sartu eta oihana suntzitzen dute. Guk, aldiz, mendea joan eta mendea etorri hemen bizi arren, ez ditugu zuhaitzak kupida barik botatzen, finean gu zuhaitz artean bizi gara eta.
Zein da Amazonian bizi diren gainerako herriekiko harremana?
Ashainca edo shipiboa izateaz gain, badakigu guztiok indigenak garela eta elkar lanean jardun behar dugula. Gure aiton-amonek dioskutenez, garai batean herrien arteko borrokak izaten ziren baina gaur egun ez, lanerako zein merkataritzarako harreman onak dauzkagu.
LETONA, Xabier
14-15

Gaiez\Politika\Nazioartea\Estatuak/Na\PERU
Gaiez\Gizartea\Sektore baz\Herri indig
Pertsonaiaz\DIAZ3
Egileez\LETONA1\Politika

Azkenak
Bikotekidea mugikorretik kontrolatzea gazteen artean ohikoa dela frogatu du EHUren ikerketa batek

Maitasun erromantikoari lotuta, nerabe askok normalizatuta eta barneratuta du bikotekideak mugikorraren eta sare sozialen bidez kontrolatu nahi izatea. “Inportantea da ziberbiolentzia gisa identifikatzea, eta ez maitasun seinale gisa”, gogorarazi dute ikertzaileek.


Sexu erasoei lotutako zenbait epaitan bost gizon zigortu dituzte azken egunetan

Sexu erasoei lotutako epai ugari eman dira azken egunetan, eta bost gizon zigortu dituzte. Tuteran izandako bortxaketa batengatik, bi gizoni 9,5 urteko kartzela zigorra ezarri diete. Gasteizen gizon bati bost urteko kartzela zigorra ezarri diote emakume bat bortxatzeagatik... [+]


Dagoeneko 400 gazatar hil dituzte Israelgo soldaduek, laguntza humanitarioa jasotzera bidean

3.000 zauritu ere utzi dituzte Israelgo armadaren erasoek. Maiatzaren bukaeran berrekin zioten laguntza humanitarioari, GHF fundazio estatubatuarraren eskutik; eta ordutik, bertaratutakoei tiro egin diete soldadu israeldarrek.


Oiher Urrutia. Marra gorriak argi
“Erabiltzen gaituzte herriok folklorismorako: landa, animaliak edo euskalkia bera”

Grabagailuari stop eman eta segituan galdetu dit Oiherrek: “Transkribatzean mantenduko duzu euskalkia?”. Baietz nik, batuaren mugek uzten didatenaren barruan baietz. “Arras inportantea da niretako”. Dutxa hartu eta Elizondora eginen du berriz, Aroztegiko... [+]


Amiantoaren biktimentzako konpentsazio-funtsa martxan jartzeko araudia onartu du Espainiako Gobernuak

Legea onartu eta ia hiru urte igaro direnean jarriko da martxan neurria. Espainiako Ministro Kontseiluak onartutako dekretuak dio biktima bakoitzak 32.000 eta 96.000 euro artean jasoko dituela kalte-ordain moduan.


Teknologia
“Bestea”

Bestea”-k gogaituta du gizateria, duena kenduko dio, duena eraldatuko du, kutsatuko du... “Bestea”-k definitzen gaitu... baina “bestea” denok izan gaitezke.

Egun, nor da “bestea”? Nork seinalatzen du izan behar ez dena?

Zapalduen... [+]


Itsas hondoen ustiapena: zientzialariak alarma jotzen, baina moratoriarik ez zerumugan

60 bat estatu eta gobernu buru elkartu dira Nizan (Frantziako Estatua) Ozeanoei buruzko Nazio Batuen Konferentziaren kari. Donald Trumpek itsas hondoen esplorazio eta erauzketa komertziala baimendu eta TMC enpresa kanadarrarekin tratua bideratu berri duen honetan –baita... [+]


Salbuespenak

Hainbeste jainko, arima, teontzi… beren izatea frogatu ezinik, eta jendeak ez ditu sinesten zientziak, kazetaritzak… ahal bezala, baina geure espezieaz harro egoteko moduan, frogatutakoak. Batzuek Lurra laua dela diote, eta debekatuta dagoela Antartikara... [+]


Zein ama ospatu?

Maiatza Birjina Mariaren hilabetea den bezala, amak ospatzeko aukera da Mendebaldeko jendartean. Kasualitatea? Ez dut uste. Frantses lurraldean, Vichyko gobernuak besta hori instituzionalizatu zuen. Helburua bertuteko eta sakrifizioak egiteko prest den pertsona hori handiestea,... [+]


Kantua gidari

Joan den maiatzaren 23an iragan da, Baigorriko elizan, aparteko kontzertu bat: 180 haurrek, 7 eta 15 urte artekoek, maila handiko kantu emanaldia eskaini diote eliza mukuru bete zuen jendeari. Haur horietarik batzuk Donazaharre eta Baigorri aldean kokatua den Iparralai musika... [+]


2025-06-18 | Jesús Rodríguez
PSOEren kea

Ekainaren 6an Presidente Autonomikoen Konferentzia egin zen Bartzelonan, Pedro Sánchez eta Felipe VI.a erregea –emeritu ustelaren oinordekoa, beti da ona gogoraraztea– buru zirela. Isabel Díaz Ayuso faxistak uko egin zion Salvador Illaren eta Imanol... [+]


Sodomia zigortua

Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.  

Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]


Eguneraketa berriak daude