"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"


1995eko uztailaren 09an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Peruko Amazonaseko etnia bateko kide den Elias Diaz-i elkarrizketa
"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"
Elias diaz Hoyas, Peruko shipibo conibo etniako Iparia distritoko alkatea
Ehun bat etnia desberdin daude Perun eta horietako bateko kide da Elias, shipibo conibo etnia hain zuzen. Peruko Amazonasen, Brasileko mugan dagoen 10.500 pertsonako Iparia distritoko 34 urteko alkate gaztea da.
Nongo alkatea da Elias Diaz Hoyos, zelakoa da Iparia distritoa?
Peruko Amazonian dago Iparia distritoa eta han bizi gara shipibo conibo etniako 10.500 pertsona, 50 komunitatetan banatuta, Euskal Herria bezain handia den lurraldean. Dena den, beste leku batzuetan ere bizi dira shipibo coniboak, baina Ipariakoa da multzo handiena. Perun talde etniko mordoa dago, eta horietatik ezagun eta handienak aguaramak, campa ashainca eta shipibo coniboak gara. Ni Ipariako distritoko komunitate horien guztien alkatea naiz.
Ospitale bat eta eskolak eraikitzeko diru bila ari zara Euskal Herrian.
Han era guztietako behar handiak daude, han ez dago ospitalerik eta kolerak batez ere baina baita beste gaitz batzuek ere pertsona asko hiltzen dituzte. Komunitate batzuetan osasun arduraduna dago eta honen eragina handia da, baina ez dago medizinarik, hor dago gakoa.
Bestetik, 50 komunitate haietatik bik badituzte material egokiz eraikitako eskolak, baina gainerako guztietan bertako materialaz eginak daude, hostoak, lianak eta abar, baina Amazonian euri jasa handiak daudenez apurtu egiten dira eta etengabe berreraiki behar dira. Orduan, bakoitzak bi gela dauzkaten lau eskola egin gura ditugu eta orain arte, 1994 eta 1995 artean, 7,5 milioi pezeta bildu ditugu Donostia eta Ordiziako udalak eta Arkitektoen Kolegio Ofizialetik.
Nola mantentzen ditu bere herri ezaugarriak shipibo conibo herriak?
Gure ohiturak ondo mantentzen ditugu eta gure komunitateetan % 100 shipibo conibo hizkuntzan egiten dugu berba. Eskolan gaztelania ere irakasten dugu, garrantzitsua baita. Gure ohitura onak mantentzen ditugu oraindik, esate batera, lan komunala, herriko eraikuntzak egin edo herria eta bere inguruak garbitzeko. Eskola egiten bada, adibidez, berau egiteko behar den ura haurrek ekarriko dute errekatik.
Nahiko bakartuta bizi bide zarete oihanean, eragin al dizue azken hamabost urteetan Perun bizi izandako gatazka egoerak?
Ia ezer ez. Shipibo moduan ari naiz eta gure artean ez da sarraskirik egon, baina entzun izan dut ashaincak eta armetan altxatutako taldeen artean borrokak izan direla. Shipibo herria beti mantendu izan da libre kanpoko eraginetatik, pertsona gutxik bisitatu izan gaituzte; gure herria; konstituzionalki, gainerako herriak bezala, autonomoak gara, gure herriaren antolamendua guk egiten dugu, eta erabakiak guztion arteko batzarrean hartzen ditugu. Ez gobernuak, ezta armetan altxatutakoek ere ezin digute ezer inposatu.
Zein da zuen antolamendu soziala?
Komunitate bakoitzak bere buruzagia du, udal garbiketaz arduratzen den udal langilea eta teniente-gobernatzailea, herrian arazoak daudenean bitartekari lana edo neurriak hartzen dituena. Alkatea 50 komunitateen ordezkaria da. Udal hauteskundeak direnean alderdiak aurkeztu egiten dira eta herriak hautatu egiten ditu karguok. Oraingoan zerrenda independentea osatu genuen eta garaile atera ginen.
Zein da populazioaren bilakaera, eta zertaz bizi da?
Azkar hazten ari da, duela hamarkada bi Iparian 20 bat komunitate ziren eta gaur egun 50 dira. Batez ere nekazaritzatik bizi dira eta modu autosufizientean, hots, ekoiztutakoa familiak kontsumitzen du. Zerbait Pucalpa hiriko azokan saltzeko ere uzten da baina horrekin ez da etekinik ateratzen, Pucalpara egun bat dago ibaiez --garraio modu bakarra-- eta azokan saldutakoa bidaia eta bertan zertxobait erosteko erabiltzen da, eltze edo jantziren bat.... Horrez gain, arrantzaz ere bizi gara eta emakumeek artisautza lanak egiten dituzte, baina ez dago ia merkaturik saltzeko.
Horrenbeste egur dagoen lekuan, ez al da egurra bizitzeko lehengai moduan erabiltzen?
Batzuek egurra ateratzen dute, baina eurak mantentzeko lain, ez etekinik ateratzeko: urtean sei edo zazpi zuhaitz bota eta kito, oihana zaindu egin behar baita. Horrez gain, ez dugu ustiapena handiegirik egiteko tresneriarik.
Nabaritzen al duzue Amazonaseko oihanak pairatzen duen hondatze prozesua?
Bai, konpainia handiek aberastasun handiagoa edukitzeko euren tresneria erraldoiak sartu eta oihana suntzitzen dute. Guk, aldiz, mendea joan eta mendea etorri hemen bizi arren, ez ditugu zuhaitzak kupida barik botatzen, finean gu zuhaitz artean bizi gara eta.
Zein da Amazonian bizi diren gainerako herriekiko harremana?
Ashainca edo shipiboa izateaz gain, badakigu guztiok indigenak garela eta elkar lanean jardun behar dugula. Gure aiton-amonek dioskutenez, garai batean herrien arteko borrokak izaten ziren baina gaur egun ez, lanerako zein merkataritzarako harreman onak dauzkagu.
LETONA, Xabier
14-15

Gaiez\Politika\Nazioartea\Estatuak/Na\PERU
Gaiez\Gizartea\Sektore baz\Herri indig
Pertsonaiaz\DIAZ3
Egileez\LETONA1\Politika

Azkenak
2025-09-08 | ARGIA
Israeli armak salerostea debekatzeko dekretua iragarri du Espainiako Gobernuak

Pedro Sánchez Espainiako presidenteak adierazi du, legez arma-blokeoa ezarrita, presioa eragin nahi dutela Benjamin Netanyahurengan. Sánchezek deitoratu du nazioarteko komunitatearen zati baten “indiferentzia” eta Israelgo Gobernuarenganako... [+]


2025-09-08 | Axier Lopez
Argentinako ultraeskuinak lehen kolpea jaso du haustekundeetan

Peronismo klasikoak Buenos Aires probintziako hauteskunde legegileetan botoen %47,2 lortu du. Javier Mileiren La Libertad Avanza hautagaitza 13 puntura geratu da (%33,7). Emaitza esanguratsua da bozka emateko eskubidea duten argentinarren %38 Buenos Aires probintzian biltzen... [+]


‘Esnatu ala hil’, kaleko euskaltzaleentzako liburua ondu dute Goikoetxeak eta Iurrebasok

Esnatu ala hil. Euskararen oraina eta geroa, diagnostiko baten argitan (Elkar) liburua argitaratu dute Garikoitz Goikoetxeak eta Iñaki Iurrebasok. Egileen helburua da gaur egun euskarak bizi duen egoera ulertzeko tresna bat eskaintzea, “ezinbestekoa delako aurrera... [+]


2025-09-08 | Gedar
Igorreko Kiñu Gaztetxearen aurkako epaiketa, irailaren 15ean

09:00etan Durangoko epaitegi aurrean biltzera deitu dute Kiñuko kideek. Duela bost urte hasi zen Gaztetxearen aurkako prozesua.


2025-09-08 | Ahotsa.info
Bideoa: Labaren irekiera festa ospatu dute Iruñean

Labaren itzulera ospatzeko festa antolatu dute egun osoan zehar. Broken Brothers Brass Band-en kalejirak Alde Zaharreko kaleak zeharkatu ditu Estafetaraino, ondoren lehiotik kantua izan da Amets Aranguren, Julen Goldarazena Flako, Idoia Tapia eta Oier Zuñigaren eskutik; eta... [+]


2025-09-08 | ARGIA
“Terroristak” dira Espainiako Vuelta geldiarazi zuten Bilboko ekintzaileak, Israel-Premier Tech taldeko jabearen arabera

“Ez gintuen harritu nola hartu gintuzten Euskal Herrian, ezker muturreko ekintzaileen eta separatisten gotorlekua baita”, adierazi du Sylvan Adams-ek.


Itsaso zakar bat eta bi ahots poetiko

Xak eta Ekiza

Non: Ondargain txiringitoan (Deba)
Noiz: abuztuaren 27an.

-------------------------------------------------------

Euri langarraren eta lanbro-lainoen artean pasatu dugu Gipuzkoako muga, kostaldean zehar doan errepidetik itsaso zakarrari beha. Bandera... [+]


2025-09-08 | ARGIA
Desplazamendua behartzeko Gaza hirian palestinarrak hiltzen eta eraikinak suntsitzen jarraitzen du Israelek

Astelehen goizaldean 23 palestinar gutxienez hil dira Gazako hiriburuan, tartean bi haur gosetearen ondorioz. Igandeaz geroztik gutxienez 50 etxebizitza eraikin eraitsi ditu Israelek, beste 100 kaltetu, eta desplazatuen kanpamenduetako 200 denda suntsitu.


2025-09-08 | Sustatu
Hiru urteko isilaldiaren ondoren, Bermeoko Itsuki Irratia berriro uhinetan da

Itsuki Irratia Bermeoko ahotsa izan zen 1985etik 2022ko otsailera arte. Orduan, zailtasun ekonomiko eta teknikoek proiektua bideraezin bihurtu zuten, eta irratiaren itxiera ekarri. Baina urtebeteko berrantolakuntza prozesu baten ondoren, irailaren 1ean berriro martxan jarri dute.


2025-09-08 | Jon Torner Zabala
Ertzaintza beste 11 pertsona ari da ikertzen, uztailaren 20an Azpeitian izandako liskarren harira

Uztailaren 20an, goizaldeko 04:00ak aldera, Azpeitiko Gaztetxearen ondoan jazo ziren gertakariak, gazte batek pilen edukiontzi batean ACAB leloa [All Cops Are Bastards edo "Polizia guztiak sasikumeak dira"] idatzi eta ertzainek isuna jarri ostean. Hasiera... [+]


2025-09-08 | Bertsozale.eus
Bertsolaritza lurralde guztira hedatzeko apustua egingo da Nafarroako Bertsolari Txapelketan

24 bertsolarirekin ekingo dio bideari Nafarroako Bertsolari Txapelketak. Auritzen izango da, urriaren 4an; eta, lehen aldiz, Nafarroa Arenan izango da finala, azaroaren 29an. Saio guztietarako sarrerak salgai daude dagoeneko, Bertso Sarrerak atarian.


Jaizkibel konpainiak gutuna eman dio alkateari, desfilean: “Estrategia aldatzeko garaia dela adierazi diogu”

Jaizkibel konpainia berdinzaleak ekintza berezia egin du Hondarribiko alardearen egun honetan. Gutuna eman diote alkateari, mahai gainean bestelako planteamendu batzuk jar ditzala eskatuz.


Gida bat Donostiako Zinemaldiaren atarian

Euskarazko ekoizpenek presentzia nabaria izango dute aurtengo edizioan. Bestelakoen artean, espektatiba handiko lan eta gonbidatuak izango dira Donostian: George Clooney protagonista duen Jay Kelly pelikula; Angelina Jolie ere ikusiko dugu Couture-rekin; Julliete Binoche... [+]


Euskarazko ekoizpen ugari, Zinemaldian

Sail Ofizialean erakutsiko dira hiru: Maspalomas, Karmele eta Zeru ahoak. Lehia nagusitik kanpo, zuzendari onenaren saria irabazten ahaleginduko da Irati Gorostidi Aro berria pelikularekin. Beste zenbait lan ere aurkitu ahalko dira.

Zinemaldiaren atariko orokorra beste [+]


Eguneraketa berriak daude