"Euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea ez diot barkatuko Miterrandi".

1995eko apirilaren 30an

Jean haritxelhar-ek politikaz eta beste gai batzutaz hitzegiten
"Euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea ez diot barkatuko Miterrandi".
Jean Haritxelhar
Jean Haritxelhar Euskaltzaindiko lehendakariak urrats asko pausatu ditu Euskal Herriko Iparraldeko kultura eta politika munduan. Azken urteetan abiatu zen euskal departamenduaren aldeko elkartearen partaide sutsua izanik garesti pagatu zituen bere engaiamenduak, Baigorriko auzapez kargua uzterat bortxatu baitzuten. Ez du, ordea, umorea galtzen eta 25 urte hauetan astero bere luma xorrotxa «Herria» astekariko Gehexan Ponttori eskaintzen dio aktualitatea kilikatzeko. Euskal kulturaren inguruko dinamikaz, «Herria»n idatzitako zutabeen bilduma argitaratu berriaz eta frantses politikaz aritu zaigu, besteak beste.
Aste honetan argitaratua izanen da «Herria» aldizkarian Gehexan Pontto ordezko izenpean astero idazten duzun lerroaldi hautaketa. Zer dira zehazki Ponttoren asteroko ele zorrotz hauek?
1969an hasi nintzen aktualitateari lotua den horrelako «billet» labur baten idazten Gehexan Pontto izenarekin. 25 urtez, astero, nire iritziak bota ditut eta orotarat 1.300 bat lerroalditan agertu. Denak bildurik, nire adixkide den Beñat Oiartzabalek onartu du hautaketa baten egitea eta orden kronologikoan ematea deliberatu du idazlearen eta idazkeraren aldaketa hobekiago erakusteko.
Nolako gaiak jorratu dituzu 25 urtez?
Denetarik, baina bereziki frantses politika eta euskal giroa. Aspaldidanik «Le Monde» kazetaren irakurlea naiz eta nere adiskidea zen Robert Escarpitek egiten zuen lana bezalako bat egin nahi nuen, umore handiz moldatua den zirikada bat. Tarteka, desagertu diren euskaldun ezagunen aurkezpen eta omenaldia agertarazi dut.
Lan handia da horrelako lerroaldi laburren idaztea?
Hastapenean oren bat bederen behar nuen nire ideien laburbiltzeko. Goiz honetan, aldiz, 10 minutuz ari izan naiz. Usaina hartzen da. Azkenean denetarik ateratzen da, onak eta txarrak, baina pentsatzen dut agertuko den liburu honetan hoberenak direla aterako.
Aktualitatetik hurbil ibili naiz, neure iritzia emanez eta ez da beti denen gustukoa izan, bereziki bozkaldi denboretan.
Hauteskunde kanpainan gaude berriz ere, eta zer aldatu da funtsean 25 urte hauetan frantses politikan?
Alderdi Sozialista hondatu dela osoki. Hala ere, Frantziako Legebiltzarra ez da frantses gizartearen ispilua. Oraiko hauteskundeei begiratuz, eskuinak irabaziko du dudarik gabe, baina eskuineko hautagaien arteko ausiki franko ere izanen da.
Zuk zer eginen duzu?
Lehen itzulian, nago ez ote dudanez emakume baten alde bozkatuko. Bigarrenean, hor baldin bada seguraski, Jospin sozialistaren alde bozkatuko dut duda izpirik gabe, aspaldi honetan ezkerrekoa bainaiz bihotzez.
Zein da 14 urte hauetako Mitterranden lehendakaritzaz egiten duzun gogoeta?
Euskal departamenduaren aldeko elkartearen sortzailetarik nintzen eta ez diot sekula barkatuko Mitterandi euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea. Bestalde, emaitzak ikusi behar dira, bereziki irakaskuntzan: D eredua badugu Seaskarekin, B eredua irakaskuntza publikoko Ikas-bi rekin. Aldiz, irakasleen moldakuntzatik behar zen hasi eta hor izan da hutsa. Azken urte hauetan eman digute DEUG lizentzia eta CAPESa. Alderantziz egin da, baina hor daude. Hori guztia sozialistei esker egin da, salbu Seaskarena, hori Bayrouk bideratu baitu.
Aldiz, komunikabideetan deus ez da egina izan. Prentsa idatzian, «Herria» aldizkaritik aparte, ezer gutti. Euskal irratiak sortzeko ahala ukan baldin badute ere, ez dira aski lagunduak dudarik gabe. Telebistan, aldiz, atzerakada izan da, duela 15 urte Maite Barrenetxek egiten zuena baino gutxiago dugu orain: euskarazko emankizunek ez dute hiru oren baino gehiago egiten urtean. Hori salatzen dut eta salatuko dut, gure eskubideak zangopilatzen dituztelakotz. Horri buruz behar dugu borrokatu.
Euskararen transmisiorako leku garrantzitsua du familiak. Ez ote dugu alde horretarik ere huts bat egiten Iparraldean?
Egia da alde batetik lan anitzen ondorioz irabazten dena baino gehiago galtzen dela beste aldetik. Huts ikaragarria bada euskararen aldeko kontzientzia eskasagatik. Baina denbora berean guraso gero eta gehiagok ikastola edo irakaskuntza elebidunaren hautua egiten dute.
Irakaskuntzako aitzinamenduak aipatu dituzu baina berriki entzun dugu euskararen goi mailako ikasbideak ixteko arriskuan daudela. Zertan dira gauzak?
Tesia aztertzeko bidea idekitzen duen DEA kendu nahi dute ikasle gutiegi duten sailentzat, hala-nola euskara bezala Frantziako hizkuntza guttitu eta atzerritar hizkuntza askorentzat. Euskal DEA hori 1974an ezarria izan zen.
Orain, zergatik ez egin horrelako hitzarmen bat Euskal Herriko, Bordele, Pabe eta Nafarroako unibertsitateen artean diploma berri baten sortzeko?
Zer diozu gazteek aldarrikatzen duten eskakizun eta mugimenduez?
Haiekin ados naiz. Nik ikusten dut beharrezkoa dela unibertsitate bat. Ez beharbada unibertsitate klasiko bat, baina gure kariaren berezitasunei egokitua den bat. Ez du balio beti nigarrez hartzea oihuka, ekintzak obratu behar dira. Horrela sortu da Seaska, horrela sortu dira ere duela 14 urte Baionako Unibertsitateko euskarazko ikastaroak.
Indar handiz lortuak izan diren puntu horiek ez ote dira ahulegiak gelditzen euskararen ofizialtasuna Iparraldean onartua ez deno?
Prezeski, Euskaltzaindiak hori galde egin du ofizialki, ikusten baitugu garaia dela. Ez da onartzen ahal gure hizkuntzak estatus bat ukan dezan lurralde batean eta beste bat hemen. Erabaki hori igorria izan da Mitterrand presidenteari, Balladur, Pasqua eta beste ministroei.
Jakobinismo garaian bizi gara oraindik eta azken 14 urteetan ez da aldaketarik izan alde horretarik.
Jakobinismoaren haritik segituz, Frantziak ez ditu hizkuntza guttituak onartzen. Zer arrazoirengatik, zure ustez?
Frantzia kontserbadorea delako, pentsatzen duelako nazio handia dela, ez dela gehiago egia ohartu gabe. XVIII. mendean bizi da oraindik, diplomaziako hizkuntza eta herri askotako goi mailako klasearen hizkuntza frantsesa zelarik. Pentsatzen dute frantsesa unibertsala dela oraino.
Eta Gexan Ponttok idazten duenetik aldatu ote dira euskal herritarrak?
Lehen aipatu aldaketa horien ondoan aldatu da Euskal Herriari buruzko ikuspegia ere. Albertzaleek bide egin dute. Atea zabalik dute herriko etxe anitzetan. Abertzaleen artean 40-50 urteko belaunaldi bat heldu da herri baten kudeatzeko gai dena.
Nola baloratzen duzu Michel Intxauspe diputatuaren aldaketa?
Duela 20 urte, euskal departamenduaren alde ginelarik, Michel Intxauspe kontra genuen. Erran diodan bezala: «Trena abiatua delarik beti azken bagoia hartzen duk». Azkenean bere azken proposamena da euskal gizartearen pentsamolde aldaketaren lekukoa eta denbora berean gertatzen ari den aldaketa baimentzen du.
Duela 15 urte herriko auzapez kargutik bota zintuzten hauteskunderik gabe. Denborarekin nola aztertzen dituzu orduko gertakariak?
Erran nezake horiek guziak ahantziak ez badira ere, barkatuak direla. Antzinako bederatzi urtetan lanean ari izan nintzen gogotik, astean bi egun oso herrian pasatuz. Gehiago egon banintzen ohartuko nintzen azpiz jokatzen zenaz. Pasatuak pasatu, ez naiz gehiago hango aferetan sartzen. Han bozkatzen dut eta beste toki askotan bezala han ere geroa gazteengan da, haietako asko gai dira herriaren kudeatzeko.
Gexan Ponttok segituko du idazten?
Dudarik gabe. «Herria» kazetan segitzen dut, umorea baliatuz eta ondoko lelo hau gogotan atxikiz: «Ankrea dut beltza, baina ez dut nehor beltzatzen; luma dut xorrotxa, baina ez dut nehor zauritzen».
BIDART, Jojo
29-31,33

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazHARITXELHAR
EgileezBIDART4Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

Kanpaldien lehen garaipenak iristen hasi dira Israelekiko boikot akordioekin

Jon Hidalgo Gereñu

“Maite dut Iparraldean antzerkia egitea, uste baitut hemen kodeak ulertzen direla”

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Efemeridea: Espainiarenak ziren lurraldeetan, "gaztelania ez beste hizkuntza guztiak desagerrarazteko" agindu zuen Carlos III.a Borboikoak

ARGIA

Efemeridea: Almeria Kasua: Guardia Zibilak hiru gazte espainiar torturatu eta hil zituen, ETAkoak zirelakoan

ARGIA

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude