"Euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea ez diot barkatuko Miterrandi".


1995eko apirilaren 30ean
Jean haritxelhar-ek politikaz eta beste gai batzutaz hitzegiten
"Euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea ez diot barkatuko Miterrandi".
Jean Haritxelhar
Jean Haritxelhar Euskaltzaindiko lehendakariak urrats asko pausatu ditu Euskal Herriko Iparraldeko kultura eta politika munduan. Azken urteetan abiatu zen euskal departamenduaren aldeko elkartearen partaide sutsua izanik garesti pagatu zituen bere engaiamenduak, Baigorriko auzapez kargua uzterat bortxatu baitzuten. Ez du, ordea, umorea galtzen eta 25 urte hauetan astero bere luma xorrotxa «Herria» astekariko Gehexan Ponttori eskaintzen dio aktualitatea kilikatzeko. Euskal kulturaren inguruko dinamikaz, «Herria»n idatzitako zutabeen bilduma argitaratu berriaz eta frantses politikaz aritu zaigu, besteak beste.
Aste honetan argitaratua izanen da «Herria» aldizkarian Gehexan Pontto ordezko izenpean astero idazten duzun lerroaldi hautaketa. Zer dira zehazki Ponttoren asteroko ele zorrotz hauek?
1969an hasi nintzen aktualitateari lotua den horrelako «billet» labur baten idazten Gehexan Pontto izenarekin. 25 urtez, astero, nire iritziak bota ditut eta orotarat 1.300 bat lerroalditan agertu. Denak bildurik, nire adixkide den Beñat Oiartzabalek onartu du hautaketa baten egitea eta orden kronologikoan ematea deliberatu du idazlearen eta idazkeraren aldaketa hobekiago erakusteko.
Nolako gaiak jorratu dituzu 25 urtez?
Denetarik, baina bereziki frantses politika eta euskal giroa. Aspaldidanik «Le Monde» kazetaren irakurlea naiz eta nere adiskidea zen Robert Escarpitek egiten zuen lana bezalako bat egin nahi nuen, umore handiz moldatua den zirikada bat. Tarteka, desagertu diren euskaldun ezagunen aurkezpen eta omenaldia agertarazi dut.
Lan handia da horrelako lerroaldi laburren idaztea?
Hastapenean oren bat bederen behar nuen nire ideien laburbiltzeko. Goiz honetan, aldiz, 10 minutuz ari izan naiz. Usaina hartzen da. Azkenean denetarik ateratzen da, onak eta txarrak, baina pentsatzen dut agertuko den liburu honetan hoberenak direla aterako.
Aktualitatetik hurbil ibili naiz, neure iritzia emanez eta ez da beti denen gustukoa izan, bereziki bozkaldi denboretan.
Hauteskunde kanpainan gaude berriz ere, eta zer aldatu da funtsean 25 urte hauetan frantses politikan?
Alderdi Sozialista hondatu dela osoki. Hala ere, Frantziako Legebiltzarra ez da frantses gizartearen ispilua. Oraiko hauteskundeei begiratuz, eskuinak irabaziko du dudarik gabe, baina eskuineko hautagaien arteko ausiki franko ere izanen da.
Zuk zer eginen duzu?
Lehen itzulian, nago ez ote dudanez emakume baten alde bozkatuko. Bigarrenean, hor baldin bada seguraski, Jospin sozialistaren alde bozkatuko dut duda izpirik gabe, aspaldi honetan ezkerrekoa bainaiz bihotzez.
Zein da 14 urte hauetako Mitterranden lehendakaritzaz egiten duzun gogoeta?
Euskal departamenduaren aldeko elkartearen sortzailetarik nintzen eta ez diot sekula barkatuko Mitterandi euskal departamenduaren proposamena ez atxikitzea. Bestalde, emaitzak ikusi behar dira, bereziki irakaskuntzan: D eredua badugu Seaskarekin, B eredua irakaskuntza publikoko Ikas-bi rekin. Aldiz, irakasleen moldakuntzatik behar zen hasi eta hor izan da hutsa. Azken urte hauetan eman digute DEUG lizentzia eta CAPESa. Alderantziz egin da, baina hor daude. Hori guztia sozialistei esker egin da, salbu Seaskarena, hori Bayrouk bideratu baitu.
Aldiz, komunikabideetan deus ez da egina izan. Prentsa idatzian, «Herria» aldizkaritik aparte, ezer gutti. Euskal irratiak sortzeko ahala ukan baldin badute ere, ez dira aski lagunduak dudarik gabe. Telebistan, aldiz, atzerakada izan da, duela 15 urte Maite Barrenetxek egiten zuena baino gutxiago dugu orain: euskarazko emankizunek ez dute hiru oren baino gehiago egiten urtean. Hori salatzen dut eta salatuko dut, gure eskubideak zangopilatzen dituztelakotz. Horri buruz behar dugu borrokatu.
Euskararen transmisiorako leku garrantzitsua du familiak. Ez ote dugu alde horretarik ere huts bat egiten Iparraldean?
Egia da alde batetik lan anitzen ondorioz irabazten dena baino gehiago galtzen dela beste aldetik. Huts ikaragarria bada euskararen aldeko kontzientzia eskasagatik. Baina denbora berean guraso gero eta gehiagok ikastola edo irakaskuntza elebidunaren hautua egiten dute.
Irakaskuntzako aitzinamenduak aipatu dituzu baina berriki entzun dugu euskararen goi mailako ikasbideak ixteko arriskuan daudela. Zertan dira gauzak?
Tesia aztertzeko bidea idekitzen duen DEA kendu nahi dute ikasle gutiegi duten sailentzat, hala-nola euskara bezala Frantziako hizkuntza guttitu eta atzerritar hizkuntza askorentzat. Euskal DEA hori 1974an ezarria izan zen.
Orain, zergatik ez egin horrelako hitzarmen bat Euskal Herriko, Bordele, Pabe eta Nafarroako unibertsitateen artean diploma berri baten sortzeko?
Zer diozu gazteek aldarrikatzen duten eskakizun eta mugimenduez?
Haiekin ados naiz. Nik ikusten dut beharrezkoa dela unibertsitate bat. Ez beharbada unibertsitate klasiko bat, baina gure kariaren berezitasunei egokitua den bat. Ez du balio beti nigarrez hartzea oihuka, ekintzak obratu behar dira. Horrela sortu da Seaska, horrela sortu dira ere duela 14 urte Baionako Unibertsitateko euskarazko ikastaroak.
Indar handiz lortuak izan diren puntu horiek ez ote dira ahulegiak gelditzen euskararen ofizialtasuna Iparraldean onartua ez deno?
Prezeski, Euskaltzaindiak hori galde egin du ofizialki, ikusten baitugu garaia dela. Ez da onartzen ahal gure hizkuntzak estatus bat ukan dezan lurralde batean eta beste bat hemen. Erabaki hori igorria izan da Mitterrand presidenteari, Balladur, Pasqua eta beste ministroei.
Jakobinismo garaian bizi gara oraindik eta azken 14 urteetan ez da aldaketarik izan alde horretarik.
Jakobinismoaren haritik segituz, Frantziak ez ditu hizkuntza guttituak onartzen. Zer arrazoirengatik, zure ustez?
Frantzia kontserbadorea delako, pentsatzen duelako nazio handia dela, ez dela gehiago egia ohartu gabe. XVIII. mendean bizi da oraindik, diplomaziako hizkuntza eta herri askotako goi mailako klasearen hizkuntza frantsesa zelarik. Pentsatzen dute frantsesa unibertsala dela oraino.
Eta Gexan Ponttok idazten duenetik aldatu ote dira euskal herritarrak?
Lehen aipatu aldaketa horien ondoan aldatu da Euskal Herriari buruzko ikuspegia ere. Albertzaleek bide egin dute. Atea zabalik dute herriko etxe anitzetan. Abertzaleen artean 40-50 urteko belaunaldi bat heldu da herri baten kudeatzeko gai dena.
Nola baloratzen duzu Michel Intxauspe diputatuaren aldaketa?
Duela 20 urte, euskal departamenduaren alde ginelarik, Michel Intxauspe kontra genuen. Erran diodan bezala: «Trena abiatua delarik beti azken bagoia hartzen duk». Azkenean bere azken proposamena da euskal gizartearen pentsamolde aldaketaren lekukoa eta denbora berean gertatzen ari den aldaketa baimentzen du.
Duela 15 urte herriko auzapez kargutik bota zintuzten hauteskunderik gabe. Denborarekin nola aztertzen dituzu orduko gertakariak?
Erran nezake horiek guziak ahantziak ez badira ere, barkatuak direla. Antzinako bederatzi urtetan lanean ari izan nintzen gogotik, astean bi egun oso herrian pasatuz. Gehiago egon banintzen ohartuko nintzen azpiz jokatzen zenaz. Pasatuak pasatu, ez naiz gehiago hango aferetan sartzen. Han bozkatzen dut eta beste toki askotan bezala han ere geroa gazteengan da, haietako asko gai dira herriaren kudeatzeko.
Gexan Ponttok segituko du idazten?
Dudarik gabe. «Herria» kazetan segitzen dut, umorea baliatuz eta ondoko lelo hau gogotan atxikiz: «Ankrea dut beltza, baina ez dut nehor beltzatzen; luma dut xorrotxa, baina ez dut nehor zauritzen».
BIDART, Jojo
29-31,33

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
PertsonaiazHARITXELHAR
EgileezBIDART4Hizkuntza

Azkenak
Aroztegiko epaiketaren kronika (bosgarren eguna)
Frogarik gabe, zigor eskaera gogorra auzipetuen gainean

Fiskalak eta akusazio partikularrak zazpi auzipetuen zigor eskaerak berretsi dituzte, 46 hilabeteko kartzela zigorra eta 56.000 euro enpresei egindako kalteen ordain gisa. Auzipetuen abokatuek absoluzioa eskatu dute. Epailearen eskuetan geratu da erabakia.


Arabako zentral fotovoltaikorik handienari baimena eman dio Espainiako Gobernuak

231.000 panel jarriko dituzte, Arabako hego-mendebaldeko ehun hektareatan zehar: Armiñonen. EUskal Herriko bigarren eguzki parke handiena izango da.


2025-05-23 | Gedar
Preso politikoei harrerak egitea debekatzen saiatuko dira berriz Espainiako Estatuan

PPk Senatuan proposatu du, gainera, euskal preso politikoek damua erakutsi behar izateko xantaia areagotzea.


2025-05-23 | ARGIA
Arantxa Tapia fitxatu duen enpresak diseinatuko du Jaurlaritzaren mila milioi euroko inbertsioa

Maiatzaren 22an EAEko Legebiltzarrak mila milioi euro zorpetzeko lege proiektua onartu du “zientzian, teknologian, enpresan eta industria sektorean eragiteko”. Naiz hedabideak jakitera eman duenez, Eusko Jaurlaritzak KPMG Asesores SL enpresari eskatu dio plana... [+]


2025-05-23 | Irutxuloko Hitza
Aldi baterako alokairu kontratuen “iruzurra” salatu du Donostiako Stop Kaleratzeakek

Donostiako Parte Zaharreko maizter batek 11 hilabeterako alokairu kontratua bost urterako legezko kontratu bihurtzea lortu du.


Netanyahuk dio ‘Palestina askatu’ dela gaur egungo ‘Heil Hitler’

Washingtonen Israelek duen enbaxadako bi langile tiroz hilda agertu eta gero egin ditu adierazpenak Netanyahuk. Israelgo Gobernuak zuzenean lotu ditu Washingtongo erasoak eta  Europako zenbait gobernuburuk Gazako sarraskiaren aurka egindako adierazpenak.


Seaskaren baliabideak emendatzeko eskatu diote Frantziako Hezkuntza ministroari Ipar Euskal Herriko parlamentariek

Maiatzaren 21ean bidali diote gutuna Elisabeth Borne Frantziako Hezkuntza ministroari Ipar Euskal Herriko sei parlamentariek. Dagoen ikasle kopurua ikusita, ikastoletarako aurreikusi dituzten lanpostuak "aise gutxiegi" direla deitoratzen dute gutunean. Kexua adierazteko... [+]


Eibarko Udalak jai batzordeari jarritako oztopoak salatu dituzte

Eibarko San Juanetara begira, Eibarko jai batzordeak udal-gobernuaren eta alkatetzaren aldetik jasotzen ari duen jarrera salatu du. JHH Jaixak Herrixak Herrixandakoak batzordeak luzatu proposamenak "arrazoirik gabe" errefusatu dituztela deitoratzeaz gain, Udalak... [+]


2025-05-23 | Elhuyar
Ipar globaleko konpainia gutxi batzuk dira baliabide naturalen erauzketarekin lotutako gatazken arduradun nagusiak

Ehun konpainia multinazional baino ez daude baliabide naturalen erauzketarekin lotutako gatazka guztien % 20aren atzean, Bartzelonako Unibertsitate Autonomoak egin duen ikerketa baten arabera. Ikerketak agerian utzi du iparralde globaleko herrialdeetako konpainiak baliabideez... [+]


“Arau askorekin jaten ikasten badugu, agian ez ditugu gorputzaren beharrak nabarituko”

Mireia Centeno Gutierrez psikopedagogoak haurren elikaduraren inguruko zenbait gako eman ditu; hala nola jatera behartzeak eta jakiak debekatzeak dituen ondorioak aipatu ditu.


Aroztegiko epaiketaren kronika (laugarren eguna)
Taldean erabakita, dena era baketsuan egin zutela esan dute auzipetuek

Ostegunean auzipetuek deklaratu dute, eta haien adierazpenetatik honakoa laburbildu liteke: Lekarozko plazan edo akanpadan biltzen ziren herritarrek taldean erabakitzen zuten zer egin; oro har, obren eremura joan eta makinen aurrean era pasiboan jarri.


2025-05-22 | ARGIA
Bizilagunekin plataformak ‘Donostia Tropikala’ festa egingo du maiatzaren 30ean

Ekimen honekin tonu alai eta ironikoan salatu nahi dute aldaketa klimatikoa eta turistifikazioa elkar elikatzen ari direla, eta horrek "gure hiria eta lurraldea merkatuaren logikaren esku uzten" dituela.


Eguneraketa berriak daude