"Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak"


1995eko martxoaren 19an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Axular saria jaso zuen Jon Sudupen Alberdanian publikatutako obraz
"Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak"
Jon Sudupek "Ilustrazioaren kriseilupean" errepasoa egin dio arrazionalismoari
Axular saria jaso zuen azkoitiarrak Alberdanian publikatu duen obraz. Bere burua pesimista teoriko eta optimista praktikotzat duen Sudupek Ilustraziora jo du arrazoiaren argi eta itzalen bila.
PARIS `iraultzaile' hartan filosofiari lotua, Zumaiako ikastola sortu berritik deia jaso zuen, «irakasleak behar ziren hasiera hartan». Orain lankide duen emazteak ere erabakian pisurik izan zuen: «Zirkunstantziek agintzen dute askotan» esan digu arrazoiaz luze mintzo den Sudupek. Patxadaz heldu dio gaiari, Kandinskiren erreprodukzio baten gerizpean, beti ere liburua altzoan. Eskuen imintzioez arrazoituz azalpena, denbora hartzen du erantzunak emateko.
Liburua berak irakurri nahi izandakoa omen, eta inork idatzi ez duenez, berak idatzi du. Azkenekoa izkiriatu zuenetik urte batzuk, presarik ez du hurrengorako. Afizioa baitu berak pentsamentuarena.
Esaerak dio filosofia baino hobe dela oilozopia.
Herri honetan egon den kultura beti izan da, industrializaziotik hona, teknika aldetik jo duena; humanistika aldetik ez dago tradiziorik, ez da egon unibertsitaterik; ez da landu.
Landu ez izanagatik ere, euskaldunek `pentsatzen' al dute?
Badirudi ezetz. Ez dakit, publikatzen dena behintzat oso gauza urria da. Alde horretatik izan dugu hutsune handi bat eta horrek badauka zerikusia liburuan aipatu dudan gaiarekin. Euskal Herrian saio bat egon zen XVIII. mendean Azkoitiko Zalduntxoekin Ilustrazioaren ideiak hemen sartzeko, baina ahalegin hura hutsean geratu da. Tradizio ilustratu hori faltatu izan da hemen. Hemengo modernitatea ez da ilustratua izan, nolabait erromantikoa izan da, hizkuntzaren eta nazionalismoaren inguruan. Ez da egon jende ilustratua. Unibertsitaterik eza eta aipatutako hutsune horiengatik.
Euskal Herriko egoerak izango du, baina, euskarri ideologikorik?
Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak. Europan Ilustrazioa eta gero nagusitu diren baloreak, pentsakerak -demokraziaren eta parlamentarismoaren kontua, tolerantzia eta pluralismoahemen ez dira inoiz finkatu eta sendotu. Hemen nazionalismoaren sorrerarekin eta gerra ondoren diktaduran garapen bat egon da, lehen esandako nazionalismo aleman horren ildotik.
Uste dut Euskal Herria oso desintegratuta dagoela. Baina, hor zein da irtenbidea? Nik, pixkat Habermasen ideietan oinarrituta, proposatzen dut minimoen abertzaletasun bat, minimoen euskaltasun bat... Zer da hori? Puntu minimo batzuetan, balore komun batzuetan kontsentsu batera iristea.
Liburuan, hala ere, balore horiek garatzeko aukera ageri duzu.
Uste dut euskaldunak, nolabait, oso irrazionalak izan garela eta horretan oraindik pauso handiak eman ditzakegula; eta ari da pixkanaka sartzen. Orain tolerantzia gehiago dago, demokraziaren printzipioa gero eta zabalduago...
Posmodernoek, adibidez, esaten dute dena erlatiboa dela, ez dagoela ezer finkorik. Baina arrazionalismoak aurrera egiteko aukera ematen du. Giza eskubideen aldetik, kasu, denok onartzen ditugun printzipio batzuk daude, sexuen desberdintasunen aurka gaude, natura zapaltzearen aurka... Hor aurrerapena dago.
Hainbeste `arrazoiren' aldamenean zenbateko garrantzia dute sentimenduek?
Liburuan zehar aztertzen dut Horkheimer eta Adornok nola esan zuten Ilustrazioak dialektika bat duela, alde iluna. Berrehun urteko distantzia horrekin, konturatzen gara Ilustrazioak izan dituen akatsez. Ilustratu guztiak, hala ere, ez ziren izan inozoak eta haiek ere konturatzen ziren, Diderot bat adibidez, eta garrantzia ematen zioten naziotasunari...
Dena den, sentimenduen arloan muturretatik ihes egin behar dugu. Horrelako dialektika batean mugitu behar dugu, unibertsaltasuna eta berezitasunaren dialektika horretan.
Gizakiaz ari nintzen, tesi horretan pertsonak duen garrantziaz
Ni ez naiz, eremu horretan, sekula existentzialista izan, eta teoria hauek ere, finean, ez dut uste gizakia dutenik abiapuntu. Gaur egun mundua horrelako sistema konplejoa da, ekonomia eta egiturak, eta hor badago Adam Smithek ekonomiaz hitz egiten zuenean aipatzen zuen `ezkutuko eskua'. Ez dut uste historian gizakia sujetu nagusi bat denik. Orain denok posmarxistak garela eta...
Posmarxistak denok?
Historian zehar eman diren maisu handiak, Galileok esan zuena, Einsteinek esan zuena... egiaren zati handi bat zuten. Horren kontra joatea ez zaio inori okurritzen. Marxek esan zituen gauza askorekin ere berdin. Komunismoa erori denetik ohitura dago Marxi errua botatzekoa, baina gauzak ez dira hain sinpleak. Ez dago halako hausturarik pentsalari handiekin. Ez dago Mediterraneo deskubritzerik.
Munduan ez al da nagusitu demokraziaren eredu liberal, burgesa?
Ilustraziokoak burgesak ziren. Liberalismo burges horrek gero bide bat egin du, sozialismoaren eta marxismoaren eraginez ongizate estatua etorri da, sozialagoa.
Nik uste gaur egun zentro aldera bilatu behar dela oreka. Liberalismoaren eta sozialismoaren puntu onenak hartu, bien arteko balore onenak uztartu. Eklektizismo batera goaz. Sozialdemokrazia da nagusi Europan, estatu eta alderdi guztietan. Erdibide batean.
Eta erdibide horretatik aldentzen dena nahitaez fundamentalista edo dogmatikoa omen da.
Gauzak ez dira horrela. Gaur egun hiru korronte nagusi azaltzen dira: batetik fundamentalismo dogmatiko goitik beherako hori; bestetik, posmoderno erlatibista hauek, eta tartean arrazionalismo hau.. Baina azkenean arrazionalismo hau ere, hau defenditzea ere fundamentalismo modu bat da. Hala ere, nik uste arrazoi gehiago daudela arrazionalismoaren alde egoteko beste fundamentalismo batzuen alde egoteko baino... Nolanahi ere, hor ezin da esan besteak fundamentalista batzuk dira eta gu ez. Nik uste dut egia askoz ere banatuagoa dagoela.
Konponbide horretan zer ekarpen egin dezake kulturak.
Handia. zenbat eta ilustrazio gehiago, zenbat eta eskolatu gehiago dudarik gabe nagusitzen da moderazioa, pluralismoa eta elkarrekiko errespetoa; eta hori azken batean kultura kontua da.
Kultura, bidenabar, hizkuntza dela-eta zenbateraino da bereizgarri.
Bereizgarri da eta batzaile. Beti ere, ilustrazio zaleok edo gehiago azpimarratzen dugu elkartzen gaituena, eta nazionalistek edo bereizten gaituena... Hizkuntza hitz egitea da; entedimendu batera iristea da nagusiki hizkuntzaren egitekoa. Egia da, bestalde, hizkuntzak neurri batean bereizten gaituela. Hain zuzen hurrengo saioa horretaz egin nahi dut, zer den euskal identitatea.
Eta osasunez, produkzio aldetik eta, nola dakusazu euskal kultura.
Nahiko ondo, nahiz saiogintzan urri. Pentsa, Humboldtek esan zuen halako batean euskara desagertuko zela, XIX. mendean-edo. Jakina, ez da hala. Kantitate aldetik agian oraindik urri, baina kalitate aldetik hobetzen goaz. Era guztietako itzulpenak, klasikoak... aurrera goaz.
ELORZA, Mikel
45-47

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaSariakAxular Sari
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSUDUPE1
PertsonaiazSUDUPE1
EgileezELORZA2Kultura

Azkenak
2025-06-23 | Axier Lopez
asteko argazkia
Isolamendua

Israelek aldebakarrez eraso egin dio Irani eta 585 pertsona baino gehiago hil ditu, horietatik %90 zibilak. Nazioartean atxilotzeko agindua duen Benjamin Netanyahu gerra-kriminalak dio "eraso prebentiboa" izan dela, bere inguruan inork ez dezan eduki berak aspaldian... [+]


Israelek beste 33 palestinar hil ditu Gazan, eta Mahmud Khali ikaslea aske utzi dute AEBetan

Israelek 33 palestinar hil ditu Gazan igandetik astelehenera bitartean, horietatik sei janari bila zihoazela. Israelgo armadak jakinarazi du Gazan bahituta zituzten hiru israeldarren gorpuak berreskuratu dituela. Bestetik, Mahmud Khali AEBetako Columbia Unibertsitateko ikaslea... [+]


2025-06-23 | Hala Bedi
Gasteizko Txosnek 2025eko programazio osoa argitaratu dute

Gasteizko Txosnek gaur aurkeztu dituzte ofizialki 2025eko Andre Mari Zuriaren jaietarako kartela eta musika zein kultur programazioa. Hirugarren urtez jarraian, Entxosnatu, etorri gugana! lelopean, gune autogestionatuak abuztuaren 4tik 9ra egongo da irekita, 40 kontzertu eta... [+]


Ugatza Azazetan: kontserbazioa edo txikizioa?

Joan den igandean, ekainak 15, ugatzari buruzko artikulu interesgarria argitaratu zuen Rosa Canchok El Correo egunkarian. Azken urteotan hegazti sarraskijale adierazgarri honek Araban bizi duen itxaropen onaren egoeraz hitz egiten zen testuan. Arabako Foru Aldundiko Ingurumen... [+]


AEBak gerran zuzenean sartu ostean, Iranen “erregimen aldaketa” behar dela esan du Trumpek

Irango hiru gune nuklear nagusiei eraso egin ostean, Donald Trump AEBetako presidenteak "Iran berriz handi egiteko" erregimen aldaketa bat behar dela adierazi du sare sozialetan. NBEren Segurtasun Kontseiluak larrialdizko bilera egin du, eta Errusiak, Txinak eta... [+]


Nekropolitiken politika

"Oxala Mediterraneoko herrialdeek beren betebeharrak beteko balituzte, eta bilaketa eta erreskateko uretan eskura dauzkaten operatibo guztiak martxan jarriko balituzte, jendeak itsasoan arriskurik izan ez dezan". Mikel San Sebastian Aita Mari erreskate ontziko kidearen... [+]


Astelehenean hasiko dira Zaharraz Harro! jaiak Gasteizko Alde Zaharrean

Astelehenetik igandera askotariko 106 jarduera antolatu dituzte auzoko bizilagun eta eragileek, parte hartzea, auzo harrotasuna eta autogestioa ardatz. Aurten poliziak bortizki hustu berri duen Korda espazioa izango dute gogoan. Hamazazpigarren edizioa da aurtengoa.


Gasteizko lorezainak hiru hilabete greba mugagabean
“Egoera oso zaila da une honetan, baina langileek borrokari eutsiko diote”

Ostegunean hiru hilabete beteko dira Gasteizko lorezainek greba mugagabea hasi zutenetik aho batez, ELA, LAB eta ESK sindikatuek deituta. Gasteizko parke, igerileku eta berdeguneak belar eta sasiek hartuta ikusteak oso ikusgarri egin du greba, baina iragan astean “zerbitzu... [+]


Sergio Ayucar (BSH): “Prozesuari eustea oso gogorra izaten ari da; mediku-bajak bikoiztu egin dira”

Eskirozko BSH lantokia ixteko asmoa plazaratu zutenetik lan taldearen mediku-bajak bikoiztu baino gehiago egin direla salatu dute gaur: "Abenduan prozesua hasi zenean lan taldearen %4 zegoEn bajan, orain %13 baino gehiago dago", adierazi du Sergio Ayucar BSHko langile... [+]


2025-06-23 | Jakoba Errekondo
Arrosa basatiaren izen saltsa

Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]


2025-06-23 | Garazi Zabaleta
Azpigorri
Bertako ahuntz arrazaren txorizoak

David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]


2025-06-23 | Irati Diez Virto
Askari izena duen haragijale txikia

Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]


Kanpaina bukaerako ariketa

Hau idazten ari naizela, kanpaina bukatzear dugu. Datorren astelehenean jetzaldi batera pasako gara. Horrek esan nahi du hiru egunetik behin egingo dugula gazta, eta gaztek izango dituztela bospasei kilo. Uztailaren bigarren astean edo utzi egingo diogu gazta egiteari.


Eguneraketa berriak daude