«Hipokresia handia dago hizkuntzaren gaian»


1994ko abenduaren 11n
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Xabier Kintana Euskaltzainari elkarrizketa
«Hipokresia handia dago hizkuntzaren gaian»
XABIER KINTANA
Euskararen erle langile definitu du Haritxelharrek. Hiztegiak, itzulpenak, eleberriak, artikuluak... piska bat denetarik egin izan du euskararen inguruan. Euskaltzaindiaren inguruan aspaldidanik ibilia, euskaltzain oso egin berri dugu.
Zein asmorekin sartu zara Euskaltzaindiko etapa berri honetan?
Euskaltzaindian ez zara sartzen, sartu egiten zaituzte. Eusebio Erkiaga hiltzean proposamen bi egon ziren, eta Bitoriano Gaindiaga eta bion arteko lehiaketa estuan azkenean ni aukeratu ninduten. Euskaltzaindiak badu erronka nabari bat. Euskara ofiziala da, eta hizkuntza ofizial batek dituen helburuak euskarak oraindik ez ditu erabat burutuak. Euskararen batasuna ezinbestekoa da, irakaskuntza eta administrazioa ate joka ari direlako. Euskaltzaindiaren erronkarik nabariena normatiba gero eta zehatzagoa ematea da. Jendea erabakien zain dago. Erabakiak ortografia, gramatika, izendegi eta lexiko aldetik.
Zer falta du horretarako Euskaltzaindiak?
Denbora, eta baliabide tekniko eta ekonomikoak. Euskaltzaindikook ez dugu dirurik kobratzen. Ohorea da, abertzaletasunagatik edo euskaltzaletasunagatik egiten den lana. Gure lanetik aparte sartzen ditugu orduak. Akademietan gauza normala da. Baina pentsatzekoa litzateke, ekonomiaren, kirolen edo turismoaren arduradunak horretara ordu libreetan dedikatuko balira zer gertatuko litzatekeen.
Euskararako zenbat diru inbertitzen den kontuan hartuta, nik esango nuke kiroletan edo Bilboko erakustazokako erakusketa batean inbertitzen dena baino gutxiago dela. Euskaltzaindiak, bere alorreko erabakiak hartzeko, aldeko eta kontrako iritziak aztertu behar ditu, dokumentazio zahar eta berria arakatu, eta horretarako lan asko eta denbora asko behar da.
Aspaldi idatzi zenuen «Ukronia» ipuina, garai hartako Euskaltzaindia kritikatuz. Orain, zer aldatuko zenuke?
Frankismo denboran Euskaltzaindia luzaro katakunbetako egoeran bizi izan da. Egoera hori aldatu egin da teorian, baina ez guztiz praktikan. Nahiz eta euskara ofiziala dela jakin, hainbeste urtetan hortik kanpo egon izana hain barneraturik daukagunez, oraindik ofizialtasuna ez bagenu bezala funtzionatzen dugu sarritan oro har euskaldunok. Euskaltzainen artean nolabait hori gertatzen da: euskara zaletasun, maitasun bezala interpretatzen da, baina ez eguneroko premia gisan.
Nolanahi ere, badago erritmo arazo bat. Arlo batzuetako jendeak eskatzen duen erritmoa eta zenbait euskaltzainek markatzen dutena ezberdinak dira.
Hori hizkuntza eta akademia guztietan gertatzen dela uste dut: akademia hizkuntzaren premien atzetik doa. Euskaltzaindiaren kasua are nabariagoa da. Gainerako akademiek denbora luzean gauzak konpontzeko izan dute aukera eta guk hori epe laburragoan konpondu behar dugu. Euskaltzaindiaren barneko organigramaren arazoa da, baina egoeraren ondorioa ere bai.
Ditugun premietan zeintzuk dira lehentasunak? Lehen arlo batzuk aipatu dituzu, baina hor daude ebakerarena, azentuarena...
Edozein herritan planteatuko balitz hizkuntza ofizial bat, jadanik hamalau urtez ofiziala dena, eskola guztietan irakatsi behar dena eta oraindik bere fonetika erabaki ez duena, hori zoro lana litzateke. Nire ustez lotsagarria eta ulertezina da hamalau urtetan oraindik erabakirik ez izatea. `Jauna' nola ahoskatu, `mutila' nola ahoskatu... Hori lehenbiziko momentutik erabaki beharrekoa zen.
Gure artean ika-mikak eta sokatirak izan ditugu eta Euskaltzaindiak, sarri askotan erabaki bat hartzeko bitasuna edo hirutasuna dagoenean, badaki talde edo joera baten alde egiten den neurrian besteak haserretu egingo direla. Orduan, inor ez haserretzeagatik, askotan ez da ezer erabakitzen. Ondorioa izaten da gauzak luzatzea, problema gero eta handiagoa izatea, anabasa, kaosa eta ikasle-irakasleen noraeza. Nire ustez fonetikarena oinarrizko puntua da. Azentuarena beharbada zailagoa da. Euskarak ez du gaztelerak bezala azentu pertinentea, eta asko aldatzen da. Hala ere, telebista eta irratian adibidez, esatariek eredu bat hartu beharko dute, beste hizkuntza batzuetan egin duten moduan. Txillardegi ibili da bizienik azentuaren arduraz. Euskaltzaindian hainbeste gauza batera daudenez, gauza batzuk atzeratu egiten dira, baina lehentasunak mailakatu beharko genituzke.
Euskalkien inguruan zeresana ugaltzen ari da.
Nik ez dut uste euskalkiei gainerako hizkuntzetan ematen zaiena baino garrantzia handiagoa eman behar zaienik. Nik argi eta garbi esaten dut, euskalkiek beren burua euskara batuan urtu behar dute. Zibilizazio hizkuntza guztietan gertatzen den kontua da. `Berri' eta `barri' esatea, ez da euskararentzat aberastasuna, gauza bera esaten dugu, bariante bat besterik ez da. Berdin aditz formekin edo deklinabidean, bata ala bestea aukeratu behar da. Hala ere euskalkiek badute garrantzia handia lexiko patrimonial kontuan. Lexiko iturri moduan erabiltzeko amahizkuntza kulturik ez daukagu, eta maiz euskalkietan agertzen diren hitzak ditugu lexiko aberastasunaren iturri. Sintaxian ere euskalkiak aberatsak dira, gure prosa monotonoa izan ez dadin.
Korpusaren gaiak utzita, hizkuntzaren estatusari dagokionez Espainolaren Akademiak egindako adierazpenak hautsak harrotu ditu.
Real Academiak egin duena gauza lotsagarria da. Bere burua Espainia guztikotzat hartzen du, eta pentsa daiteke bere ardura Estatuko hizkuntza guztiak direla. Frankismo garaian euskaldunen eta katalan hiztunen eskubideen alde ez zuen hitz bat atera eta orain protesta horiekin dator.
Katalan gizarteak izugarrizko adoreaz hartu du hizkuntzaren erronka eta kontsekuenteki aurrera doa. Gu galiziarrak baino okerrago gabiltza. Fraga jo ta ke ari da Galiziako parlamentuan galegoz egiten. Gure parlamentuan lehendakariarengandik hasita gazteleraz ari dira. Ez dut ulertzen nola eska diezaiokegun jendeari euskaraz bizitzeko, gure herriko lehen pertsonaia publikoek erabiltzen ez badute. Abertzaleak direla aitortuz gainera, hori da grabeena. Zenbat politikarik menderatzen dute euskara batua, landua, mintzatzerakoan? Zenbatek idazten dituzte euskaraz artikuluak? Beren benetako kultura eta estimatuen daukatena erdarazkoa baldin bada, ze proiektu eskaini nahi digute? Hipokresia handia dago.
Politikagintzan ere egin duzu ibilbidea.
Ni politikagintzan gehiegi ez naiz ibili. Abertzale izan naiz beti. Sasoi batean ezker abertzalearen baitan egon ondoren, batez ere borroka armatuaren kontuagatik saihestu nintzen. Une honetan EAren inguruan nabilela gauza ezaguna da. Hala eta guztiz ere, alderdietako diziplina nekez jasaten dut eta ez nago afiliaturik. Politika, txarrik onenaren aukera moduan ulertzen dut. Alderdi politiko bat ez da ezer santua, ez da helburua, helburu politikoak lortzeko bide bat da.
Abertzaleak beherantz eta zatiketa gorantz?
Horrela da. Azken buruan euskaldun-fededun hori bizirik dago. Bibliaren liburu lodia sinestetik, marxismoaren liburu lodiak eta beste liburuak sinestera pasatu gara. Ez dakigu gure buruz pentsatzen, ideologia eta alderdi santuak sortzen dira. Kontsignen bidez funtzionatzen dugu. Nor bere barrutik sortzen den zentzu komuna landu behar genuke. Uste dut zentzu komun horrek agintzen duela une honetan, txikikeriak eta gorrotoak alde batera utziz, zer egin behar dugun. Oinarrizko gauzetan batasuna behar-beharrezkoa dugu.
Euskal Unibertsitatea?
Ni unibertsitatean nabil, eta badakit ez duela egiten egin dezakeen guztia euskararen alde eta irakaskuntzaren alde eta EHU Euskal Unibertsitatea izan dadin. Askotan, egiten ez bada, Arte Ederretako irakasle euskaldunen kasuan bezala, Hezkuntzatik dirurik ez dagoelako da. Zentzu horretan, sinestezina egiten zait Arzalluzek esatea zer nolako antieuskaldunak diren Mosquera, Mayor Oreja eta Buesa. Azken batean Buesa berak eta bere alderdiak hor jarritakoa da.
Aurrekontu arazoa hor dago. Baina bada gauza larriagorik. Ikasleek beraiek ere beren ekintza eta pankarta asko erdara hutsez egiten dituzte. Askotan, Administrazioari eskatzen zaiona ez zaio eskatzen gizarteari. Nekez ibiliko gara erakundeei dena eskatzen, kezka bera gizartean bertan ereiten ez dugun artean.
EHU da balizko Euskal Unibertsitatearen hazia?
Daukagun bide bakarra da. Badira Euskal Herrian beste bi unibertsitate, Nafarroakoa eta Deustukoa. Ez dago konparatzerik Deustuan ematen diren euskarazko klaseen kopurua eta EHUn ematen dena. EHUn irakasgaien % 40-50 inguru euskaraz ematen dira. Hazi bat izatekotan hau da landu behar duguna. Gero, badaude arazo asko. Administrazio eta zerbitzuetako pertsonalari epe bat jarri zaio, batzuen aburuz luzeegia, euskaraz ikasteko. Irakasleei ez zaie inolako eperik ipintzen. Badirudi ez dutela inolako ahaleginik egin behar herri honetako beste hizkuntza ofiziala jakiteko, ikasle gehienek badakitelarik. Moralki ezezik, kultura aldetik ere onartezina iruditzen zait.
Naturzale eta hizkuntzazale aitortzen duzu zure burua. Bada hor sakoneko loturarik?
Naturan, arazo eta aberastasun nagusia dibertsitatea da. Gure planeta aberasten duen ezaugarri nagusia bizitzaren dibertsitatea da. Hizkuntzak giza kulturen oinarria diren aldetik, planetako gizakien kultur dibertsitatearen seinale dira. Espezie bat, tximeleta bat edo landare berezi bat zaintzen badugu, gure planetaren bio-patrimonioaren zati direlako, uste dut arrazoi berdinarekin edo handiagoarekin zaindu beharko genituzkeela hizkuntzak, giza-patrimonioaren ondare direlako. Ez da bakarrik kontserbatzea, baizik hedatzea eta garatzea. Kontua zera da, bai naturan eta bai kulturan, bakoitzari bere ahalmenen neurrira garatzeko bidea uztea.
JON SARASUA
28-32

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazKINTANA1
EgileezSARASUA2Hizkuntza

Azkenak
Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Nerabeak

Gero eta sarriagotan ikusten ditut nerabeak sufritzen. Irakasle naizenetik Bigarren Hezkuntzan, azken urteotan gero eta kasu bortitzagoen aurrean ikusi dut neure burua, eta hortxe batez ere hasten zaigu irakasleoi korapiloa. Nola lagundu nerabeari? Ikastetxean ordu asko... [+]


BSHko langileak gaur dira bozkatzekoak sindikatuek eta enpresak adostutako aurreakordioa

Langile batzordeak eta enpresak adostutako aurreakordioak 655tik 609ra murriztuko ditu kaleratzeak, gainerakoak birkokatuko dituzte. Bozketaren emaitza astelehen arratsaldean jakinaraziko dute. Nafarroako Gobernuak eta langile batzordeak etorkizunari begira, alternatiba... [+]


Cesar-Neron kasua

Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]


Ana Sagasti (AZ Ekimena)
“Jasanezina da sanferminetan pixaren kiratsa eta etengabeko soinua”

Alde Zaharreko Ekimeneko Ana Sagastirekin hitz egin du Euskalerria Irratiak, bertako bizilagunek sanferminak nola bizi dituzten ezagutzeko. Bederatzi egunez eta 24 orduz soinua gehiegizkoa eta pixa usaina erabatekoa dela esan du. Jaia eta egunerokotasuna uztartzeko... [+]


Riviera Gaza: euskal ekonomiarako aukera bat?

Bai, eremu horren historia odoltsua da. Pena izan zen hainbeste jende hiltzea eta herri hori modu horretan kanporatua izatea, baina hainbestetan gertatu dira halakoak...! Gizakiok ez dugu erremediorik eta Historiak ez du atzera bueltarik. Egiten ari zirena gehiegizkoa zela... [+]


Donostiako Klasikoa eta Israel-Premier Tech taldea

BDZ Israeli Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak mugimenduko (BDS nazioartean) ordezkaritza bat bildu berri da Donostiako Klasikoa antolatzen duen Oceta erakundeko arduradun batekin. Jakinarazi digu aurten, iaz ez bezala, lasterketara ez dela talde israeldarrik etorriko... [+]


Siriako armada hiritik irten den arren, beduinoek eta drusoek borrokan jarraitzen dute As-Suwaydan

Siriako armada Israelekin eta milizia drusoekin su-eten akordio batera iritsi bada ere, bi komunitateen arteko istiluek ez dute etenik Damasko hegoaldeko probintziako hiriburuan. Soldadu siriarrak As-Suwaydatik irten ondoren, Tel Avivek beduinoak bizi diren hainbat eremu... [+]


2025-07-21 | ARGIA
Ongietorrien auziko akordioak “borrokaren zilegitasuna” ezbaian jartzen duela salatu dute zenbait presok eta preso ohik

"Euskal Herriaren jazarpena elikatzen du Euskal Herriaren bakearen bidean egindako akordiotzat saldu duten honek", adierazi dute larunbatean Arrasaten eginiko prentsa agerraldian. 


“Gazteen kontrako kriminalizazioa” eta “Poliziaren gehiegikeria” salatu ditu Azpeitiko Gaztetxeak

Igande arratsean ehunka herritarrek elkarretaratzea egin dute herriko plazan, "Poliziaren gehiegikeria" salatzeko. Azpeitiko Udalak udaltzainei elkartasuna adierazi die, eta, aldiz, Ertzaintzaren esku hartzea "gehiegizkoa" izan zela esan du.


Euskara, katalana eta galiziera ez dira momentuz hizkuntza ofizialak izango Europar Batasunean

Europar Batasuneko estatu kideen gehiengoak atzera bota du euskara, katalana eta galiziera EBn hizkuntza ofizialak izateko eskaera. Finantzazio eta arlo legalean hainbat "zalantza" dituztela plazaratu dute. 


Agharas ekarteak jasandako eraso arrazistak salatu dituzte Barakaldoko txosnek

Agharas migratzaile imazighen elkartearen txosnan pertsona batek hainbat irain arrazista egin zituen. Erasoa salatzeko elkarretaratzea egin dute igandean Barakaldon. 


2025-07-21 | Axier Lopez
Bilboko Aste Nagusian genozidioaren konplize bati agur esan diote: 13 konpartsak ez dute Coca-Cola txosnetan eskainiko

Bilboko Konpartsak osatzen duten 27 taldeetatik hamahiruk erabaki dute AEBetako Coca-Cola multinazionalaren produktu guztiak kenduko dituztela haien txosnetatik, Israel palestinarren aurka egiten ari den genozidioaren konplize izatea leporatuta.


Gazan 19 pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta laguntza zeramaten 25 kamioiri tiro egin diete soldadu israeldarrek

Gazako Osasun Ministerioaren arabera, Israelek 2023ko urrian  zerrendaren aurkako oldarraldia gogortu zuenetik 86 palestinar hil dira gosez, horietatik 76 haurrak. Manifestazioak egin dituzte hainbat herrialde arabiarretan, Gazarako su-etena aldarrikatzeko eta palestinarrek... [+]


2025-07-21 | Behe Banda
barra warroak
Berritu ala hil

Berritu ala hil. Hori esaten diogu geure buruari. Ariketetatik ariketa gabeko alera, narraziotik gertuago, metaforarik gabe, zuzenago. Orain? Orain gehiago behar dugu. Narrazioago, ezmetaforatuago, ariketagabeago.

Pertsonaia bat sortuko dugu. Pertsona bat. Istorio batean... [+]


Eguneraketa berriak daude