«Krisi ekonomikoak handixeagoa behar luke, negarra dago ikaragarri»


1994ko urtarrilaren 23an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Patziku Perurena idazleari elkarrizketa
«Krisi ekonomikoak handixeagoa behar luke, negarra dago ikaragarri»
PATZIKU PERURENA
B ere azken liburuan, «Marasmus femeninus», emakumeen munduan murgildu da, eta dagoeneko epelak entzun behar izan ditu idatzitakoengatik. Hala ere, ez da kokiltzen goizuetarra, eta bere adierazpenek, hemengo batzuek ere agian, beti eztabaida sortzen dute. Arlo desberdinekiko kezka eta iritziak botatzeko ausardia onartu behar zaio, bederen, Leitzako txistulariari.
ARGIA. Zure azken liburua «azken urteotan emakumeen aurka idatzitako panfleto faxista nazkagarriena» dela esan du Edorta Jimenezek. Gema Lasartek ere kritika gogorra egin dizu.
PATZIKU PERURENA.
Nik uste dut gizona askoz ere gehiago kritikatzen dela liburu horretan, ongi irakurtzen bada. Horko kritika handiena gaur egungo gizarteari egiten zaio, gizonari orokorrean, gizarteko baloreei. Gema Lasarteren kritikan, berriz, emakumeei buruz egiten diren hiru edo lau aipu hartu eta gero estrapolazio bat egiten zen. Arrazoi osoa zuen eta ni bere aldekoa naiz, bereizkuntza bat dagoela emea eta arraren artean. Emakumearen psikologian eleberri baten bidez sartzea errazagoa da, arinagoa da, baina nire pentsamendua da. Bestalde, Gemak, liburua merkealdian saldutako ez dakit zer dela esan du. Nik uste dut lan honetan literatura asko dagoela. Gaur egungo merkatuan harrapatzen dudan edozein eleberri baino literatura hobea. Gehiago esango nuke: Atxagaren azken liburuan baino literatura gehiago dago nirean.
Eta ez naiz harro, nire gusturako ari naiz. Ez da hizkuntza hutsa, hori esatea tranpa da. Liburu hau baztertua egon da, baina txokoan egon delako ez du gutxiago balio. Gemak gero esaten du ez dakiela zer den: entsaioa, eleberria... Liburu ona izateko sailkatu egin behar al da? Pertsonak sailkatu egin behar al dira partidu politikoetan? Saiakera edo eleberria dela esatearekin izugarrizko balorea hartuko ote luke lan horrek? Oso modan dago orain dena sailkatzea: dena estatistika, neurketa da.
A. Zergatik egon da liburua hainbeste denbora argitaratu gabe?
P.P. Iraultza frantsesetik edo industrialetik datozen balore batzuk _emakumeen eskubideak, giza eskubideak_ bizi bizirik daude, eta nire ustez ustelduta daude jadanik. Horrenbeste urte pasatu eta oraindik ez da aldatu hori. Faltsuak izan dira. Horiei buruzko lan bat egiteko gogoa nuen. Beka bat eman zidaten, baina ez dakit zergatik atzeratzen joan den orain kaleratu arte.
A. Zertan ari zara oraintxe?
P.P. Aspaldian hasi nintzen Leitzako kontu zaharrak biltzen. Hortik adar asko sortzen dira. Iruditzen zaigu deus ez dugula eta beti kanpora begira gaude. Euskal Herrian aberastasun ikaragarria dugula uste dut, baina ez dugu diziplinarik hori ikertzeko, zabaltzeko, erakusteko. Probetxurik ez zaio ateratzen. Barrenera begira ez dugu ezer egiten. Elizako artxiboekin zerbait egin beharko litzateke. Edo bestela gutxienez isilik egon daitezela abertzale hitza _ez zait batere gustatzen_ erabiltzen duten horiek. Edo zerbait egin dezatela.
A. Gaurko hainbat idazleek euskal sena galdu dutela diozu, euskara zaharra ez dutela ezagutzen. Leitzan bertan, ordea, sekula baino erdara gehiago entzuten da gazteen artean. Sena galtzen ari al gara?
P.P. Hori normala da, hemen eta toki guztietan. Iruditzen zaigu munduan gertatzen den guztia ekartzen badugu orduan garela mundurako. Orduan gara euskaldun indartsuak. Hori alderantziz da. Gu euskaldunak izango ginateke munduan sortzen den informazio pila horren artean gure nortasuna eta izaeraren galbahetik pasatzen den harengatik. Kanpoan gertatzen den gama zabal horretatik ona bereizteko zenbat eta gaitasun handiagoa izan, orduan eta nortasun handiagoa du herri batek. Berdin zait Euskal Herria edo Irlanda eta Afrikako tribu bat izan. Gaur alderantziz egiten da. Indarra barrendik kanpora sortu behar da.
A. «Koloreak euskal usarioan» liburuan kolore ezberdinen esanahiez aritu zinen. Zein kolorez dakusazu egungo nafar gizartea?
P.P. Esan dut besteetan, baina nik ez diot hainbeste garrantzirik ematen Nafarroa beste herrialdeekin elkartu behar horri. Hori azken batean formalismoa da. Badakit ekonomia eta hori ere badaudela, baina... beti ekonomia aipatzen da. Orain krisian gaudela diote eta nik uste dut krisi ekonomikoak handixeagoa behar lukeela. Krisirik ez dago, negarra dago ikaragarri. Sekula baino diru gehiago ikusten dut. Hau entzuten badu lanik ez duen sei seme-alabaren gurasoren batek, etorri eta muturreko bat emango dit. Hori ere ulertzen dut. Baina orokorrean hartuta ez dago krisirik. Krisi izpirituzkoa, gogoari dagokiona, hori bizi dugu. Eta Nafarroari begira, beti sortzen ditugu aitzakiak; esate baterako, euskararen legea. Oraindik horrekin gabiltza. Legeari ikaragarrizko errespetoa diogu, uste dugu lege batek mugatzen duela pertsona. Legearen azpitik gure indar guztia hortxe dago, gure erosotasunaren truke alferrik galtzen uzten dugu. Indar hori erabili behar dugu. Hain faltsuak ez dugu izan behar aitzakiak bilatzen ibiltzeko.
A. Bakea mito bihurtu da, baita mugimendu bakezaleak. Zein irakurketa egiten duzu gero eta oihartzun handiagoa duen gertakari honen aurrean?
P.P. Oso normala iruditzen zait orain gazte faxista batzuk sortzen badira. Gorputza arrazoi demokratiko baten kartzelan sartu dugu, eta horrek errepresio bat sortzen du. Beraiek ari dira faxistak sortzen. Dena hain polita da, hain diplomatikoa, hain axalekoa. Errepresio bat sortzen du eta faxismoa ekarriko du.
A. Zein irtenbide du egoera politiko nahastu honek?
P.P. Beharko litzateke izpirituaren aldaketa bat, eta ez dut ikusten epe motzera. Zinezko lan bat barrenera begira ez dut ikusten.
A. Aldaketa bertsolaritzak bizi duena da, euskal kulturaren gailurrera igo baita. Ez al da euskal kulturaren desorekaren erakusgarri?
P.P. Horretaz asko idatzi dut; lagun ona dut denbora. Bere garaian inork ez zidan arrazoia ematen, baina denborarekin ikusten dut bertsolaritza inguruko jende xuri hori bide horretatik doala. Jakin nahi nuke bat-bateko bertsolaritza noiz sortu zen. Oso berria da, XVIII. mende hasierakoa nire ustez. Mitifikatu egin dugu hori, orain dela milaka urte sortu zela uste dugu eta jainkoaren graziaz heldu den zerbait dela. Eta herri literaturaren barnean ere oso toki eskasa hartzen du.
Niretzat bertsolaritza hitzaren jolasa da, dibertitzeko zerbait, eta gustura entzuten ditut noiz-behinka. Gorakada normala da gaurko komunikabideekin. Herri literaturan hainbeste gauza daude hor zapalduta! Apez jende hori Egañak Lizardi gogoratu ziola eta beste ez dakit zer esaten hasi da. Laster Shakespeare aipatuko dute. Euzkitzeren adierazpen horiek, bestalde, frogatzen dute zer gutxi eztabaidatzen den barrenera begira. Ikuskizuna bihurtu da bertsolaritza; ez dut inor ikusten taberna baten bertsoa botatzen gai bat sortu delako.
A. Zein da, zure ustez, euskal kulturak egun duen gaitzik okerrena?
P.P. Erdipurdikeria. Niri poza eta oinazea interesatzen zaizkit. Ez dut ikusten euskal kantari bat oinazea adierazten duena, ezta benetako poza adierazten duenik. Askotan Imanol tristurari kantatzen ari zaio, baina ikuskizuna ematen ari da. Oso barnerakoiak gara euskaldunak, eta barruan errepresio hori badugu. Gauza bizi bat entzun eta dantzan jartzen gara, baina hori poza al da? Etxamendi eta Larralde entzunda -esango didate ez dagoela modan-, gehiago sumatzen dut horiengan lehen esan dudan poza eta oinazea. Literaturan bertan asko zabaldu da erdipurdikeria hori.
A. Ez al dago desoreka izugarria euskal literaturan? Idazle gehienen lanak oharkabean pasatzen diren bitartean, begi guztiak idazle pare bati begira daude.
P.P. Merkatuak egiten duena da. Nik badakit elkarrizketa honek eragina izango duela eta nire liburuak gehiago salduko direla. Baina horrek adierazten al du nire liburuak hobeak direla? Edo ni idazle hobea naizela? Ezta pentsatu ere. Atxaga asko saltzen da, baina egiten duen literatura ez hainbeste.
Estatu Batuetan, Ingalaterran... liburuak saltzen dituelako euskal literaturak beste maila hartuko duela uste dugu, aberatsagoak garela. Hori beste faltsukeria da. Atxaga ere bukatuko da. Joaten zara Parisera euskaldunok egunkari bat badugula esanez eta guri pozgarria iruditzen zaigu, baina ez gara ohartzen han barregarrikeria dela. Azken eleberria jendearen presioagatik atera duela esan du Atxagak. Hori entzute hutsak... argitaratzea ez dut esaten, baina horregatik idaztea... Niretzat literaturak askatasun handiagoa behar du. Hori tortura da, eta literatura Atxagarentzat artifizialkeria hutsa izango da.
A. Azken boladan argitaratu eleberritan, baina, gai errealagoak sakontzen hasteko joera dagoela dirudi. Ba al zuen euskal literaturak horren premiarik?
P.P. Fikzio hutsetik ezin naiz bizi. Batzuek literatura fikzio hutsez egiten dute. Teknikarik ez dudala diote orain, baina izango banu artifizio hutsa egingo nuke. Lehenbizi motibazioa behar dut idazteko, barrendik grina edo pasio hori ez badut berdin zait errealista, fantastikoa edo sinbolikoa izan literatura. Bilatzen ari naizen kontu zaharretan badago literatura. Hori dena literaturara eramangarria da. Hain aberatsa da lur hau! Gazteluak, gerrateak, karlistak, nazionalismoa... Hortik eleberria egiteko badaukat.
A. Maiz, gipuzkoar zentralismoaren aurka mintzatu zara, oso gogor gainera.
P.P. Oraintxe bertan gertatutako adibide bat. Lehengoan entzun nion Martxelo Otamendiri izugarrizko zera dela igandeetan «Euskaldunon Egunkaria»n Xabier Lete, Ramon Saizarbitoria, Koldo Izagirre eta Andu Lertxundi biltzea. «Euskaldunon Egunkaria»n lanean ondo ari dira, eta erosten dut tarteka. Euskal Herri osorako baldin bada, Donostia inguruko lau idazle horiena al da euskara? Eta pentsamendua? Nafarrak zer gara, baboak? Bizkaian ez al dute euskararik? Iparraldean ez dago inor hilean behin artikulu bat idazteko? Euskara eredu bakarra hori dela dirudi. Beti giputzen kontra ari naizela esango dute, baina errealitatea baino ez naiz esaten ari.
Joxemi Saizar
26-30

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakPERURENA4
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazPERURENA4
EgileezSAIZAR2Kultura

Azkenak
Dozenaka mila lagun Tel Aviveko kaleetan “gerra amaitu eta bahituak askatzeko”, eta Netanyahuk “Hamas indartzea” leporatu die

Gaza Hiria osorik okupatzeko onartu berri duten planaz kezkatuta, milaka israeldarrek Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroari exijitu die Hamasekin akordio batera iristeko "gerra amaitu" eta zerrendan dituzten bahituak aske uzteko. Herrialdeko lehen... [+]


Hainbat pertsona atxilotu dituzte eraso sexistak leporatuta Bilboko Aste Nagusiko lehenengo bi egunetan

Bilboko Aste Nagusian hainbat pertsona atxilotu ditu Poliziak eraso sexistak leporatuta. Egoera horren aurrean, Juan Mari Aburto Bilboko alkateak esan du Polizia "eraginkorra" dela eta Bilbon "inoiz baino polizia gehiago dagoela".


2025-08-18 | Dabid Martinez
Metaren eta adimen artifizialaren kolonialismo digitala

Drop Site News hedabideak (botere-abusuak mundu mailan agerian jartzeagatik ezaguna) argitaratutako ikerketak interneten bilakaeran kezka sortu beharko lukeen joera baten adierazle den albistea argitaratu du. Facebook, Instagram eta WhatsApp-en jabe den Meta multinazionalak [+]


2025-08-18 | Sustatu
ZelaiHandi, euskarazko testuen korpus handi eta (ia) libre bat

Orain NLP hizkuntza teknologietako euskal enpresak euskarazko testuen korpus handi bat jarri du sarean, Hizkuntza Eredu Handien (LLM) eta Adimen Artifizialeko ekimenen biltegi nagusia den Hugginf Face baliabidean. ZelaiHandi du izena.


Denon lepotik barre egin dute beste behin ere Donostiako Piratek

Eta, honekin bai, honekin amaitu da Donostiako Aste Nagusia! Piratei aste bete motz geratzen zaiela eta, egun bat gehitzen diote Aste Nagusiari. Aurten hogeigarren urtez jarraian egin dute Irrikitaldia. 


Sozialismorako Mugimenduak Bolivian agintzeari utziko dio 20 urteren ostean, eskuinari lekua utzita

Igandean eginiko presidentetzarako hauteskundeetan berretsi da ezkerreko koalizioaren porrota eta eskuinaren gorakada: PDC Alderdi Kristau Demokratikoko Rodrigo Paz Pereira senatariak eta Jorge Quiroga presidente ohiak (2001-2002) lehiatuko dute presidentetza... [+]


2025-08-18 | Behe Banda
Autosalaketa

Komisaldegian paper batzuk eman dizkidate. Izerdi tanta bakarra dakit bekokian behera bularreraino, piztu aire girotua, mesedez. Parrandan ondoegi pasatzearen asuntoak, hurrengo goizean galdutakoak salatu beharra. Inozo aurpegidun munipa batek hurrengo asterako zita eman ahal... [+]


Urkulluk gogorarazi du Txikik eta Otaegik errespetua merezi dutela biktima aitortuak direlako

Iñigo Urkullu lehendakari ohiak adierazi du Txiki eta Otaegi Eusko Jaurlaritzak aitortutako biktimak direla, eta hala "errespetua" merezi dutela. Haien biktima izaera ezin dela zalantzan jarri azpimarratu du.


2025-08-18 | Leire Artola Arin
Salpress berri agentzia
El Salvadorko gerrillaren arma ezkutua

Kontatzen ez dena ez da existitzen. Oso barneratuta daukagu lelo hori, baita informazioa boterea dela eta eragiteko gaitasun handia duela ere. Are gehiago gerra edo gatazketan, batik bat oraindik tresna digitalak asko garatu gabe zeudenean, informazioa ez baitzegoen hain eskura... [+]


11 urteko mutil bat hil da, igandean Bilboko igerileku batean bero kolpea jasan eta gero

Bilboko Errekalde auzoko igerileku batean gertatu zen ezbeharra. Larrialdi zerbitzuek erreanimazio lanak egin zizkioten adin txikikoari, eta Gurutzetako ospitalera eraman zuten; hiru egunetara hil egin da.


Ostiraleko bileran Putinek su-etena onartu ezean, Trumpek dio “ondorio larriak” izango direla Errusiarentzat

Ostiralean Alaskan izango duten bileraren bezperan heldu da mehatxua. Friedrich Merz Alemaniako kantzillerrak deituta, gailur birtual bat egin dute asteazkenean Zelenskik, Trumpek eta Europako hainbat agintarik. Ukrainako presidenteak adierazi du Trumpen eta Putinen arteko... [+]


50 maliar inguru ari dira kale egoeran bizitzen Gasteizen asilo eskaera ebazten duten bitartean

Ostegunean eman dituzte asilo eskaera tramitatzeko lehen txandak: bederatzik lortu dute, irailerako. Eusko Jaurlaritzak ebazpena arintzea, eta migiratzaileak ostatzeko zentroetara mugitzea eskatu dio Espainiako Gobernuari.


Alberto Alonso (Gogora): “Txiki eta Otaegi ez dira erreferente; indarkeria, beldurra eta terrorea erabili zuten”

Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".


Jai eredua neurodibergentziatik aztertzen

Bilboko Aste Nagusia pertsona autistentzat irisgarriagoa izateko zenbait gako dakartzate Oihan Iriarte Eletxigerrak eta Iker Boveda Martinek, euren esperientziatik.


Eguneraketa berriak daude