«Krisi ekonomikoak handixeagoa behar luke, negarra dago ikaragarri»

1994ko urtarrilaren 23an

Patziku Perurena idazleari elkarrizketa
«Krisi ekonomikoak handixeagoa behar luke, negarra dago ikaragarri»
PATZIKU PERURENA
B ere azken liburuan, «Marasmus femeninus», emakumeen munduan murgildu da, eta dagoeneko epelak entzun behar izan ditu idatzitakoengatik. Hala ere, ez da kokiltzen goizuetarra, eta bere adierazpenek, hemengo batzuek ere agian, beti eztabaida sortzen dute. Arlo desberdinekiko kezka eta iritziak botatzeko ausardia onartu behar zaio, bederen, Leitzako txistulariari.
ARGIA. Zure azken liburua «azken urteotan emakumeen aurka idatzitako panfleto faxista nazkagarriena» dela esan du Edorta Jimenezek. Gema Lasartek ere kritika gogorra egin dizu.
PATZIKU PERURENA.
Nik uste dut gizona askoz ere gehiago kritikatzen dela liburu horretan, ongi irakurtzen bada. Horko kritika handiena gaur egungo gizarteari egiten zaio, gizonari orokorrean, gizarteko baloreei. Gema Lasarteren kritikan, berriz, emakumeei buruz egiten diren hiru edo lau aipu hartu eta gero estrapolazio bat egiten zen. Arrazoi osoa zuen eta ni bere aldekoa naiz, bereizkuntza bat dagoela emea eta arraren artean. Emakumearen psikologian eleberri baten bidez sartzea errazagoa da, arinagoa da, baina nire pentsamendua da. Bestalde, Gemak, liburua merkealdian saldutako ez dakit zer dela esan du. Nik uste dut lan honetan literatura asko dagoela. Gaur egungo merkatuan harrapatzen dudan edozein eleberri baino literatura hobea. Gehiago esango nuke: Atxagaren azken liburuan baino literatura gehiago dago nirean.
Eta ez naiz harro, nire gusturako ari naiz. Ez da hizkuntza hutsa, hori esatea tranpa da. Liburu hau baztertua egon da, baina txokoan egon delako ez du gutxiago balio. Gemak gero esaten du ez dakiela zer den: entsaioa, eleberria... Liburu ona izateko sailkatu egin behar al da? Pertsonak sailkatu egin behar al dira partidu politikoetan? Saiakera edo eleberria dela esatearekin izugarrizko balorea hartuko ote luke lan horrek? Oso modan dago orain dena sailkatzea: dena estatistika, neurketa da.
A. Zergatik egon da liburua hainbeste denbora argitaratu gabe?
P.P. Iraultza frantsesetik edo industrialetik datozen balore batzuk _emakumeen eskubideak, giza eskubideak_ bizi bizirik daude, eta nire ustez ustelduta daude jadanik. Horrenbeste urte pasatu eta oraindik ez da aldatu hori. Faltsuak izan dira. Horiei buruzko lan bat egiteko gogoa nuen. Beka bat eman zidaten, baina ez dakit zergatik atzeratzen joan den orain kaleratu arte.
A. Zertan ari zara oraintxe?
P.P. Aspaldian hasi nintzen Leitzako kontu zaharrak biltzen. Hortik adar asko sortzen dira. Iruditzen zaigu deus ez dugula eta beti kanpora begira gaude. Euskal Herrian aberastasun ikaragarria dugula uste dut, baina ez dugu diziplinarik hori ikertzeko, zabaltzeko, erakusteko. Probetxurik ez zaio ateratzen. Barrenera begira ez dugu ezer egiten. Elizako artxiboekin zerbait egin beharko litzateke. Edo bestela gutxienez isilik egon daitezela abertzale hitza _ez zait batere gustatzen_ erabiltzen duten horiek. Edo zerbait egin dezatela.
A. Gaurko hainbat idazleek euskal sena galdu dutela diozu, euskara zaharra ez dutela ezagutzen. Leitzan bertan, ordea, sekula baino erdara gehiago entzuten da gazteen artean. Sena galtzen ari al gara?
P.P. Hori normala da, hemen eta toki guztietan. Iruditzen zaigu munduan gertatzen den guztia ekartzen badugu orduan garela mundurako. Orduan gara euskaldun indartsuak. Hori alderantziz da. Gu euskaldunak izango ginateke munduan sortzen den informazio pila horren artean gure nortasuna eta izaeraren galbahetik pasatzen den harengatik. Kanpoan gertatzen den gama zabal horretatik ona bereizteko zenbat eta gaitasun handiagoa izan, orduan eta nortasun handiagoa du herri batek. Berdin zait Euskal Herria edo Irlanda eta Afrikako tribu bat izan. Gaur alderantziz egiten da. Indarra barrendik kanpora sortu behar da.
A. «Koloreak euskal usarioan» liburuan kolore ezberdinen esanahiez aritu zinen. Zein kolorez dakusazu egungo nafar gizartea?
P.P. Esan dut besteetan, baina nik ez diot hainbeste garrantzirik ematen Nafarroa beste herrialdeekin elkartu behar horri. Hori azken batean formalismoa da. Badakit ekonomia eta hori ere badaudela, baina... beti ekonomia aipatzen da. Orain krisian gaudela diote eta nik uste dut krisi ekonomikoak handixeagoa behar lukeela. Krisirik ez dago, negarra dago ikaragarri. Sekula baino diru gehiago ikusten dut. Hau entzuten badu lanik ez duen sei seme-alabaren gurasoren batek, etorri eta muturreko bat emango dit. Hori ere ulertzen dut. Baina orokorrean hartuta ez dago krisirik. Krisi izpirituzkoa, gogoari dagokiona, hori bizi dugu. Eta Nafarroari begira, beti sortzen ditugu aitzakiak; esate baterako, euskararen legea. Oraindik horrekin gabiltza. Legeari ikaragarrizko errespetoa diogu, uste dugu lege batek mugatzen duela pertsona. Legearen azpitik gure indar guztia hortxe dago, gure erosotasunaren truke alferrik galtzen uzten dugu. Indar hori erabili behar dugu. Hain faltsuak ez dugu izan behar aitzakiak bilatzen ibiltzeko.
A. Bakea mito bihurtu da, baita mugimendu bakezaleak. Zein irakurketa egiten duzu gero eta oihartzun handiagoa duen gertakari honen aurrean?
P.P. Oso normala iruditzen zait orain gazte faxista batzuk sortzen badira. Gorputza arrazoi demokratiko baten kartzelan sartu dugu, eta horrek errepresio bat sortzen du. Beraiek ari dira faxistak sortzen. Dena hain polita da, hain diplomatikoa, hain axalekoa. Errepresio bat sortzen du eta faxismoa ekarriko du.
A. Zein irtenbide du egoera politiko nahastu honek?
P.P. Beharko litzateke izpirituaren aldaketa bat, eta ez dut ikusten epe motzera. Zinezko lan bat barrenera begira ez dut ikusten.
A. Aldaketa bertsolaritzak bizi duena da, euskal kulturaren gailurrera igo baita. Ez al da euskal kulturaren desorekaren erakusgarri?
P.P. Horretaz asko idatzi dut; lagun ona dut denbora. Bere garaian inork ez zidan arrazoia ematen, baina denborarekin ikusten dut bertsolaritza inguruko jende xuri hori bide horretatik doala. Jakin nahi nuke bat-bateko bertsolaritza noiz sortu zen. Oso berria da, XVIII. mende hasierakoa nire ustez. Mitifikatu egin dugu hori, orain dela milaka urte sortu zela uste dugu eta jainkoaren graziaz heldu den zerbait dela. Eta herri literaturaren barnean ere oso toki eskasa hartzen du.
Niretzat bertsolaritza hitzaren jolasa da, dibertitzeko zerbait, eta gustura entzuten ditut noiz-behinka. Gorakada normala da gaurko komunikabideekin. Herri literaturan hainbeste gauza daude hor zapalduta! Apez jende hori Egañak Lizardi gogoratu ziola eta beste ez dakit zer esaten hasi da. Laster Shakespeare aipatuko dute. Euzkitzeren adierazpen horiek, bestalde, frogatzen dute zer gutxi eztabaidatzen den barrenera begira. Ikuskizuna bihurtu da bertsolaritza; ez dut inor ikusten taberna baten bertsoa botatzen gai bat sortu delako.
A. Zein da, zure ustez, euskal kulturak egun duen gaitzik okerrena?
P.P. Erdipurdikeria. Niri poza eta oinazea interesatzen zaizkit. Ez dut ikusten euskal kantari bat oinazea adierazten duena, ezta benetako poza adierazten duenik. Askotan Imanol tristurari kantatzen ari zaio, baina ikuskizuna ematen ari da. Oso barnerakoiak gara euskaldunak, eta barruan errepresio hori badugu. Gauza bizi bat entzun eta dantzan jartzen gara, baina hori poza al da? Etxamendi eta Larralde entzunda -esango didate ez dagoela modan-, gehiago sumatzen dut horiengan lehen esan dudan poza eta oinazea. Literaturan bertan asko zabaldu da erdipurdikeria hori.
A. Ez al dago desoreka izugarria euskal literaturan? Idazle gehienen lanak oharkabean pasatzen diren bitartean, begi guztiak idazle pare bati begira daude.
P.P. Merkatuak egiten duena da. Nik badakit elkarrizketa honek eragina izango duela eta nire liburuak gehiago salduko direla. Baina horrek adierazten al du nire liburuak hobeak direla? Edo ni idazle hobea naizela? Ezta pentsatu ere. Atxaga asko saltzen da, baina egiten duen literatura ez hainbeste.
Estatu Batuetan, Ingalaterran... liburuak saltzen dituelako euskal literaturak beste maila hartuko duela uste dugu, aberatsagoak garela. Hori beste faltsukeria da. Atxaga ere bukatuko da. Joaten zara Parisera euskaldunok egunkari bat badugula esanez eta guri pozgarria iruditzen zaigu, baina ez gara ohartzen han barregarrikeria dela. Azken eleberria jendearen presioagatik atera duela esan du Atxagak. Hori entzute hutsak... argitaratzea ez dut esaten, baina horregatik idaztea... Niretzat literaturak askatasun handiagoa behar du. Hori tortura da, eta literatura Atxagarentzat artifizialkeria hutsa izango da.
A. Azken boladan argitaratu eleberritan, baina, gai errealagoak sakontzen hasteko joera dagoela dirudi. Ba al zuen euskal literaturak horren premiarik?
P.P. Fikzio hutsetik ezin naiz bizi. Batzuek literatura fikzio hutsez egiten dute. Teknikarik ez dudala diote orain, baina izango banu artifizio hutsa egingo nuke. Lehenbizi motibazioa behar dut idazteko, barrendik grina edo pasio hori ez badut berdin zait errealista, fantastikoa edo sinbolikoa izan literatura. Bilatzen ari naizen kontu zaharretan badago literatura. Hori dena literaturara eramangarria da. Hain aberatsa da lur hau! Gazteluak, gerrateak, karlistak, nazionalismoa... Hortik eleberria egiteko badaukat.
A. Maiz, gipuzkoar zentralismoaren aurka mintzatu zara, oso gogor gainera.
P.P. Oraintxe bertan gertatutako adibide bat. Lehengoan entzun nion Martxelo Otamendiri izugarrizko zera dela igandeetan «Euskaldunon Egunkaria»n Xabier Lete, Ramon Saizarbitoria, Koldo Izagirre eta Andu Lertxundi biltzea. «Euskaldunon Egunkaria»n lanean ondo ari dira, eta erosten dut tarteka. Euskal Herri osorako baldin bada, Donostia inguruko lau idazle horiena al da euskara? Eta pentsamendua? Nafarrak zer gara, baboak? Bizkaian ez al dute euskararik? Iparraldean ez dago inor hilean behin artikulu bat idazteko? Euskara eredu bakarra hori dela dirudi. Beti giputzen kontra ari naizela esango dute, baina errealitatea baino ez naiz esaten ari.
Joxemi Saizar
26-30

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakPERURENA4
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazPERURENA4
EgileezSAIZAR2Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Kanpaldien lehen garaipenak iristen hasi dira Israelekiko boikot akordioekin

Jon Hidalgo Gereñu

Hauxe da Gaza suntsitzeko Israelen eta AEBen plana

Jonathan Cook

“Maite dut Iparraldean antzerkia egitea, uste baitut hemen kodeak ulertzen direla”

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Zorroza Gestión de Residuos enpresak onartu egin du Bassirou Dioneren gorpua mugitu zutela, lan heriotza ezkutatzeko

Aimar Gutierrez Bidarte | Aiaraldea

Lur bat, kolektiboa, itxaropen haziak ereiteko

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude