«Ezinezkoa da gaur egun, lanik gabe, idealista izatea»

1993ko maiatzaren 02an

Idoia Estornesi elkarrizketa
«Ezinezkoa da gaur egun, lanik gabe, idealista izatea»
IDOIA ESTORNES
Familia aditu baten sehaskan jaioa, txikitatik ezagutu du oso gertutik kulturaren mundua. Bernardo Estornes Lasaren alaba, itzaleko urte askotako lanaren ondoren, buru-belarri sarturik dago Auñamendi entziklopedia burutzen; bera da arduraduna gaur egun. Emakume konprometitua, urte luzeak eman ditu emakumearen aldeko borrokan.
ARGIA. Estornes Lasa sendia euskal kulturarekin horren loturik egonik, zein izan da beregandik jaso duzun ondarea?
IDOIA ESTORNES. Bai nire aitaren liburutegia bai osaba Marianorena betidanik izan ditut eskura eta urtetan ezagutu dudan giro akademizistak ere eragin handia izan du nire heziketan. Irakurle amorratua izan naiz txikitatik.
A. Gaur egun Auñamendi entziklopedian lekukoa hartu duzu eta erredakzio zuzendaria zara. Gerraurretik prestatzen hasi eta 1968an ekin zitzaion argitaratzeari; oraindik urte batzuetarako izango du. Zein iritzi duzu orain arte eginiko lanaz?
I.E. Entziklopedia hau bezalakorik ez dut uste berriro egingo denik; behin baino gehiagotan pentsatu izan dut horren gauza zabala egiten hasi beharrean, hobe izango zatekeela gauza txikiagoa egin eta lehenago bukatzea. Hala ere, lan hau betirako geldituko da, eguneratu egin daiteke, baina urte luzetan erreferentzigunea izango da. Berez bukaturik dago, baina «P» arte argitaratu dugu hurrengo materiala atzeraturik ez geratzeko.
A. Lan itzel hau behar bezala baloratzen al da?
I.E. Jendea ez da konturatu lan honen garrantziaz. Gainera, hirurogei urtetan eginiko lan erraldoi honi ez zaio inoiz saririk eman eta hori mingarria da horrenbeste ahalegin egin dituztenentzat. Hala ere, hainbat belaunaldi igaro ondoren lan eskerga hau estimatzen hasiko direla uste dut.
A. Zein da funtzionamendua?
I.E. Erredakzio talde txikia dugu, eta Euskal Herri osoko datu homologagarriak biltzen saiatzen gara. Bestela, artikulu ugari idazle espezialduei eskatzen dizkiegu. Orain arteko lan guztia eskuz edo makinaz egina da. Denbora gutxi igaro da informatika erabiltzen hasi garenetik; datu-base osoa eskuz egina dago eta horrela erabiltzen dugu, arrunt osaturik baitago _500.000 fitxak osatua_. EHU eta NUP sortu zirenetik, hala ere, ikerlana erraztu egin zaigu.
A. Zer pentsatzen duzu, horrenbeste urtetako lanaren ikuspegitik, gaur egun Euskal Herrian merkatua irensteko dagoen entziklopedien arteko gerraz?
I.E. Ez dakit zergatik sortzen den horrenbesteko iskanbila Auñamendiren itzulpenetan oinarriturik dauden entziklopedia berrien gainean. Oso erraza da, baina horren diru-kopuru handien gainean hitz egiteak beldurtzen nau. Lotsagarria iruditzen zait gure lanaren itzulpenean oinarritu eta gero erakunde publikoen laguntza ekonomikoa eskatzea. Onartezina da Jaurlaritzatik _Hizkuntz Politikatik_ Eusenor proiektua bultzatuz, argitaletxeei konpetentzia desleiala egitea, proiektu pribatu bat publikoki subentzionatzen baita. Euskara, aitzakia horrekin erabili egiten ari dira. Bestea, behintzat, independentea da eta kapital bat arriskatzen ari da.
A. Entziklopediaren lanaz gain, literatura ere gertutik ezagutzen duzu irakurle eta idazle gisa; existitzen al da literatura femeninorik?
I.E. Termino hori erabilgarria da, baina historikoa dela uste dut: literatura femeninoa existituko da egoera femenino tipiko eta espezifikoa existitzen den bitartean, ghetto moduan ulertua. Baina emakumea bere baitan aldatu egin denez gero, emakume idazleek utzi egin diote idazten zuten bezala idazteari. Orain gizonak idazten duen modura hurbiltzen da, eta gizona gaur egun emakumeak idazten zuen bezala idazten hasi da.
A. Zeintzuk dira eredu ezberdin horiek?
I.E. Literaturaren historian zehar emakume idazlearen eredua aldatu egin da. Lehen bere gelatik batere atera gabe idazten zuen, eta hori ona zen hausnarketarako eta norberaren izaeraren barne ikerketarako. Hori ezin da gaur gertatu, emakumea jadanik kalera atera delako. Oraingo eredua esperientzietan ere oinarritzen da, eta oxigenatu egin da. Gizona, berriz, emakume-literatura irakurtzearen ondorioz, lehen idazten ez zituen gaiez ari da orain: afektibitatea, sentimenduak...
A. Oraindik egiten al da literatura femeninorik?
I.E. Bai, eta zenbait emakumek landu egiten dute literatur mota hori. Literatura maskulinoa jorratzen duten idazleak ere badira, Juan Marse adibidez.
A. Bikote-harremanak aldatzen ari diren honetan, oraindik ere, feministek ba al duzue lanean jarraitzeko arrazoirik?
I.E. Oraindik zeharo beharrezkoa da, arazoaren muinera iritsi behar delako. 18 urteko neska-mutilen artean, adibidez, harremanak oso bortitzak dira, adin horretako mutilak indartu egiten duelako bikotearen banaketa matxista. Hogei urterekin jada aldatu egiten dira, baina UBI mailan oraindik ere lan handia egin beharra dago. Maria de Maeztu Forum Feministako kide naiz eta askotan hitz egin dugu horretaz. Badirudi aldatzen ari dela egoera baina hori ez da egia osoa.
A. Horretaz ari zarela, gizon berriaz ere hitz egiten hasiak gara. Badirudi gizonaren izaera arketipikoa aldatzen hasia dela.
I.E. Ez dakit zein neurritan den horrela. Gainera, aldaketa hori belaunaldiei loturik dagoela iruditzen zait. Gizon berri horren izaera 35-50 urte ingurukoengan ematen da, baina hortik beherakoen artean ez dut uste hala denik. 68ko iraultza garaikoak dira kontzientzia hori dutenak. Lehen jarrera erradikalagoak nituen, baina gaur egun konturatu naiz ezin ditugula gizonak uxatu, geureganatu egin behar ditugula. Eta beraiek presionatuak sentitzen dira, euren rola galduta edo. Okerragoa litzateke gure aurka jartzea. Iraultza feminista denontzat da garrantzitsua eta aldarrikatzen ditugun ideiak modu ulergarri eta erakargarrian plazaratu behar ditugu. Eta literatura izan da horretarako bide bat.
A. Gizona bere kabuz aldatu da edo talde feministen lanaren ondorioz etorri da aldaketa?
I.E. Gure lana arrazoi nagusietako bat izan da iraultza sexualean, baina beste arrazoiak ere badira.
A. Asko famatu dira azken bolada honetan Hillary Clintonena bezalako kasuak, gizon handien ondoan eta askotan euren gainetik daudenak. Horrelako kasuak interesgarriak al dira emakume mugimendurako?
I.E. Feminismo hitzaren aurrean norberak duen jarreraren arabera. Ikuspegi hauskor eta iraultzaile batetik, oso mingarria da bere emazteak baino gutxiago balio duen gizon bat aukeratzea gizon izate hutsagatik. Beste ikuspegitik, gizartea aldatzen joatea kontu luzea denez, jarri didazun adibidea emakumearen balioaren erakusgarritzat har daiteke, eta jendearen ikuspegia aldatu egin daiteke.
A. Oraintxe bertan 68ko maiatzaren 25 urteak bete dira. Hori izanik 60ko hamarkadako iraultzaren ikur, zer iritzi duzu gaur egun edo zein balorazio egin dezakezu urteurren honetan eta zein alde ikusten duzu egungo egoerarekin? Egia al da orain ez ditugula garai hartako idealak?
I.E. II: Mundu Gerraren ostean jaiotako belaunaldiak bizi izan zuen garai hori. Eta 20 urte zituztela eman zen askapen iraultza hori.
Ezin da ahaztu 1968an ez zegoela lan arazorik. Arrazoi ekonomikoa oso eraginkorra da eman den aldaketan; izan ere, zein erraza den idealak izatea eta iraultzaile bihurtzea enplegua segurtatua duzunean! Orain jendea gorriak pasatzen ari da eta grebak eta abar albo batera uzten ditu. Ezinezkoa da gaur egun, lanik gabe, idealista izatea. Ez dago ilusiorik, baina berreskuratu egin beharko dugu.
A. Nola berreskura daiteke ilusioa?
I.E. Gizakiak ezin du elikatu eta familia izan bakarrik. Pentsatu egin behar du eta fantasia eta utopien beharrean dago. Oraingo belaunaldiari materialista izatea leporatzen zaio. Nola ez? Bizitzeko beharrak asetuta poesiarik egin zitekeen, erraza baita primun manjare et deinde philosophare, baina gaur egun gazte baten lana enplegua bilatzea da.
A. Nola eman dakioke buelta egoera honi?
I.E. Gizakiak beharrezkoa du lan egitea. Eta egoera honetatik irteteko aukera bakarra, jendeak bere burua koalifikatzen ahalegin handiagoa egitea da. Politika publikoak alde horretatik bideratu behar dira, ezagupen eta esperientzia mailan. Bestela, gaur egun langile mundua eskuak lotuta dago.
A. Azkenik, SOS Balkanes-eko kide ere bazara. Zein soluzio proposatuko zenuke Bosnian gerra amai dadin?
I.E. Aspaldi esana dut nahitaezkoa dela eskuhartze armatua Bosniako egoerari irtenbidea emateko. Oso larria da gertatzen ari dena eta ez dago beste ezertarako aukerarik. Aspaldi esan nuen derrigorrezkoa zela.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazESTORNES3
EgileezLIZARTZA2Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zortzigarren polizia infiltratua: bi urte pasatu ditu Madrilgo hainbat mugimendu sozialetan

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Desokupako bi gizon Donostiako etxe bat ilegalki husten saiatu dira

Irutxuloko Hitza

Pantailarik gabeko aisialdiari ekin diote 1.553 ikaslek Ipar Euskal Herrian

Mikel Garcia Idiakez

Irunen gizon bati eraso egin zion ertzaina kargutik kendu dute momentuz, gertakariak ikertzeko

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Amillubi martxan da

Estitxu Eizagirre

Nazio ala imitazio

Gorka Bereziartua

Azkenak

2024-05-15 | dantzan.eus | Kattalin Agerre

Mutil-dantzak indartu eta babesteko deia luzatu du Plazara Dantzara elkarteak

Baztango lehen festak hastearekin batera, mutil-dantzak dantzatzera bultzatu nahi dituzte baztandarrak; hala adierazi dute Plazara Dantzara elkarteko kideek publikatu berri duten prentsa-oharrean. Aurreko urtea Baztanen bazterketarik gabeko lehenengo urtea izan zen eta horri... [+]

2024-05-15 | Jon Hidalgo Gereñu

Gazako osasun zentroen %80 zerbitzuz kanpo dago

Gazako osasun sistema kolapsatzeko zorian dagoela jakinarazi du Osasun Ministerioak, erregai faltaren eta erasoen ondorioz. Urriaren 7tik 500 mediku eta 138 erizain hil ditu Israelek, eta 33 ospitale suntsitu. Rafah-tik 300.000 pertsonak egin behar izan dute ihes azken egunetan,... [+]

2024-05-15 | Mikel Garcia Idiakez

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Heziketa perfektua jasoko duen seme-alaba perfektua izateko nahiak eta espektatiba eta lorpenetan oinarritutako kulturak estresa, antsietatea eta jarrera arazoak sortzen dituzte, eta zabalduta dagoen fenomenoa da gainera. Hala dio ikerketa berri batek.

2024-05-15 | Xantiana Cachenaut | Enbata

Ezinbesteko egoera

Apirilaren 2 eta 3an Parisen iragan zen epaiketa, dudarik gabe, judizialki memento historikoa izan zen. Lehen aldikotz euskal afera judizialetan, defentsa eta estatuaren ordezkariak aho batez mintzatu ziren.

2024-05-14 | Zigor Olabarria Oleaga

Hil egin da Lizarrako langile bat, gidatzen zuen kamioian istripua izan ostean

51 urteko garraiolariaren kamioia irauli egin da Ejea de los Caballerosen (Aragoi). 2024an hiltzen den 23. langilea da.

Eguneraketa berriak daude