«Ez da nazionalismorik existitzen mende honetako artearen munduan»

1993ko maiatzaren 02an

Inprimatu

Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Egin ARGIAkoa

Kosme Barañano arte adituari elkarrizketa
«Ez da nazionalismorik existitzen mende honetako artearen munduan»
Kosme Barañano, artearen historian katedraduna:
Urtetan Heidelberg-eko unibertsitatean irakasle izana, EHUn ari da klaseak ematen. Reina Sofia museoko zuzendariorde lanetan aritua; Guggenheimeko Aholku Batzordekoa; Alberto Giacometti, Tony Smith, Eduardo Txillida... nazioarteko eta Euskal Herriko artista handien erakusketa antologikoak paratu ditu. Arteari buruz liburuak eta saiakerak idatzi ere. Kosme Barañanoren kurrikulumak luzerako ematen du. Bere etxeko babesean aritu zaigu guzti honetaz.
ARGIA. Hainbat alorretan aritzen zarenez, nola definituko zaitugu?
K. BARAÑANO. Nire lana eta bizitzak bat egiten dute. Uste dut, gainera, Espainiako arte historiagileen artean bakarrenetakoa naizela lana liburuak medio soilik jorratu ez duena, hots, Giacometti, Txillida edo Tony Smith-i buruz dakizkidanak zuzenean jaso ditut.
A. Artearen historiari dagokionez, non kokatzen duzu zure burua gustuen?
K.B. Lanari dagokionez Ernazimentua eta Barroko garaietan espezialdu naiz, bereziki XVII. mende hasierako tartean. Zaletasun profesionala berriz, arte garaikidea dut. Egiten ditudan erakusketak eta liburuak arte garaikideari buruzkoak dira.
A. Euskal arteaz liburua argitaratu zenuen 1987an, Javier Gonzalez de Durana eta Jon Juaristirekin batera. Nola dakusazu hurbileko historia?
K.B. Arteak, Euskal Herrian, mendebaldeko korronte nagusietatik edan du, Erromanikoa dela, Gotikoa, Ernazimentua... Berandu jaso ditugu, gainera, erreferentziok, eta kanpoko artisten eskutik.
I. Mundu Gerraren ondoren, 1920. aldera, Bilbo aberats hartan, arte mailako sormen handia ezagutu zen. Horren ondorioz, mito bat sortu zen, `euskal pinturarena', gurea eskola berezi batekoa bailitzan. Hori guztiz gezurra da. Orduko pintoreak, Urzelai, Arteta, Iturrino... adjetiborik jartzekotan, frantsesak lirateke.
Izan ere, XX. mendean ez zegoen joera nazionalik artearen munduan. Artearen hizkuntza, begietara zuzenduta dagoen neurrian, unibertsala bilakatu da.
A. Frankismoaren garaian baina, nazional mailako nortasunaren adierazgarri berezia bihurtu zen.
K.B. Burgesiaren begietarako oso abangoardista zelako bere garaian alboratua izan zen euskal pinturaren mugimenduaren mitoa eta gero, Francoren garaikoa etorri zen. Diktaduraren aurka sortu ziren taldeek nazio mailako nortasuna artearen eremura ekarri zuten. Zentzu honetan, `euskal arteaz' hitz egiten zen eta 70eko hamarkadan, Txillidaren nazioarteko arrakastaren bitartez, `euskal eskultura' sortu genuen. Hala ere, historiagilearen paperean jarrita, ez dago halakorik.
A. Erreferentzia historikoak asko aldatu al zaizkigu azken urteotan?
K.B. Azken aldian, ekialde eta mendebaldearen arteko tartea erabat laburtu da. Egun, amerikar jazza gehiago ulertzen da Japonian Europan baino. Edota Txillidaren eskulturak arrakasta bera du Japonia edo Amerikan.
Gurean, artearekiko kritika poetiko-literarioa, egoera politiko latzetan borrokatu denaren diskurtsoa eta bestea nahasten dira, unibertsalismoarena. Noski, ditugun eskulturgile edo pintoreez erabat harro gaude, baina ezin dugu teoria zaharkituetara itzuli, non nazionalismoaren izenean, euskal hiritarrek eskultura egiteko gaitasun aparta genuela eta beste esaten zen.
Gainditurik dauden kontzeptuak dira, baina oraindik, hemen, maila batzuetan badirautenak.
A. Nola aztertzen duzu orduan, berriki, eta Agustin Ibarrolaren obra batek jasotako erasoaren ondoren, honek «fronte nazionalismoa» deiturikoari egin dizkion kritikak?
K.B. Azken gertaera hauek lekuz kanpora eraman dituzte. Santos Iñurrietaren ekintza menturazkoa izan zen, politika mailako inongo loturarik gabea. Arazoa puztu egin da, baina.
A. Artea unibertsala dela diozu. Eta gaur eguneko euskal artista?
K.B. Mundu osoan argitaratzen diren liburu, katalogo eta beste irakurtzeaz gain, erakusketak ikusten ditu han eta hemen. Gertatzen denaren jakitun da, beraz. Adibidez, Amerikan egiten dena erabat hurbilekoa zaio.
Haatik, orain artean zilborrari begira aritu gara. Ez gara gure baitatik atera. Gauza askotan lehenari oso lotuak jarraitzen dugu. Jendeak gauza berrien aurrean jarrera itxia erakusten du oraindik, ez arte plastikoetan soilik, musikan ere.
A. Amerika al dugu hurbilen?
K.B. Berdin aipa diezazuket Alemania edo Frantzian egiten den artea... zera, ez dago urruneko erreferentziarik. Amerika aipatzen didazu, baina berriro diotsut, ez dela nazionalitate kontua. Izenen gainean hitz egin behar da. Beste gauza bat da arte garaikidearen kolekzio bilduma hoberenak Suitzan daudela diogunean. Edo azpiegitura oneneko museoak alemaniarrak eta XX. mendeko bilduma onenen museoak berriz, amerikarrak direla diogunean.
A. Zertan dira Euskal Herriko museoak eta arte azpiegiturak?
K.B. Museoen azpiegitura oso txarra dugu eta ditugun bildumak kaskarrak. Ez daiteke ahaztu 40 urtez arte garaikidearen aurka jo duen diktadurak museoak hustu dituela eta artistak baztertu. Hori berreskuratzen zaila da.
A. Artista berriek aukerarik ba al dute beren obrak erakutsi eta saltzeko?
K.B. Posibilitateak egon badaude, Arte Ederretako fakultateek bere aldetik, aurrezki kutxetako aretoek eta udaletxe batzuteakoek funtzionatzen dute.
A. Museoak erdi-hilik daudela aipatzen da, baina, jendea ez dela hurbiltzen.
K.B. Txillidaren Miramarreko erakusketak 100.000 ikusletik gora izan zituen eta 7.000 katalogo saldu ziren. Jendea hurbiltzen da, interesatzen da.
A. Txillidarekin bai baina...
K.B. Baina ez dezakegu museoetara 100.000 bisitari joan daitezen eskatu. Zifrek beldur ematen didate. Azken batean, helburu nagusia museoetara hurbiltzen den jendeak ikas dezan dugu.
A. Arte aretoak ere kexu dabiltza.
K.B. Arte garaikidea, bide berriak irekitzen dituena, zaila da saltzen. Baina hori da haien zeregina, merkatua ireki eta saltzea.
A. Merkatu egonkorrik ba al dugu?
K.B. Zailtasun handien erdian baina arte areto gehienak sendoturik ditugu. Izan ere, krisi ekonomikoaren erdian zaila da artearen salmenta indarrean egotea. Labe Garaien eta untzigintzaren krisia erabatekoa izan da Bizkaian, kasu. Eta horrek, beste eragin handiagoen artean, arte obretara diruak zuzentzen zituzten enpresariak urrundu ditu.
A. Guggenheimeko Aholku Batzordeko partaidea zara. Nola defendatzen duzu aldeko jarrera?
K.B. XX. mendeko arte bilduma etxera ekartzeko aukera ematen digun neurrian, alde nago. Ekonomia aldetik jar daiteke eragozpenik; hori ostera, politikarien kontua da, haiek jarri behar dituzte lehentasunak. Polemika ez da Guggenheim proiektuaren aurka izatea. Proiektuan ez dituztelako sartu haserretu dira pertsona batzuk.
J.J. Petrikorena
48-50

GaiezKulturaArteaBesteak
PertsonaiazBARAÑANO1
EgileezPETRIKOREN1Kultura