«Euskal kulturak, nahi ala ez, herrikoitasun bat galdu du»

1992ko abenduaren 20an

Frantxoa Irigoien artzaiari elkarrizketa
FRANTXOA IRIGOIEN
«Euskal kulturak, nahi ala ez, herrikoitasun bat galdu du»
Baserritar guztiak bezala berant arte aritzen da lanean Frantxoa; ardi lanetan aurkitu dugu eta arreta ezin hobea egin digu. Artzain lanbidez, kultur ekintzetako Ipar Euskal Herri barneko parte hartzaile honek kantua hautatu du espresabide gisa, azken urteetan plazaz plaza ibiliz. Baina badu beste eginbehar asko ere beren ofizioa ozenki defenditzen hasi behar izan dutenetik Iparraldean.
ARGIA. Noiztik ari zara laborantzan? Bakarrik ari al zara lanean?
F. IRIGOIEN. Hemezortzi urterekin hasi nintzen gurasoen baserrian eta bost urteren buruan nire gain hartu nuen. Hamabi daramatzat beti gurasoekin lan egiten. Laborantzak ez du aski ordaintzen, beraz kitorik aritzen direnen laguntza beharrezkoa zaigu.
A. Ardi-esne egileen bozeramalea agertu zara, eta ofizio horrek arazo asko dauzka momentuan. Gatazka gogor bat duzue kooperatibaren barnean, zer dela eta?
F. I. Orain dela urte bat kooperatibako zuzendariak erran zigun gure esnearen prezioa hirutik bat apalduko zutela, sei liberatik laura. Gure irabazi guztia zangoz-gora abian zen, eta ondoren, gure kooperatibako lantoki batean, Lekuinen, sartu ginen.
Gure borroka geroztik ekonomikoa, soziala bezain bat gizonen artekoa izan da, ez dute onartu ordura arte isilik geundenak oldartzen ikustea. Poliki 75 artzain kanporatu gaituzte, baina biltzar nagusi bat erdiestera iritsi gira, hor hitza hartuko dugu. Konflikto hau oso eraginkorra izan da mintzatzeko, manifestatzeko beldurra gainditu dugulako. Laboraria besteen meneko izaten usatua da, langile bat bezala. Saltzaile xume batzuen lerrora jaitsi guituzte, eta orain esnea ez biltzeaz mehatxatzen gaituzte.
Datorren biltzar nagusia biziki inportantea izango da, gauza asko berplanteatuko baitira . Adibidez, Iparraldean bertan esnea eraldatzeko, saltzeko egiturak eskas dira, geroari buruz bide hori ere ireki zaigu. Abiatu gara esnearen preziotik, pasatu gara gizartean daukagun lekura eta orain auzitan duguna da egitura eskasa, autonomia gehiagoren beharra. Hori dena eraman dugun borrokari esker. Borroka honetan asko ikasi dugu, eta gure ibilmoldea oso sinplea izan da.
A. GATT delakoa asko aipatzen da azken asteetan, izanen ote du eraginik ardi-esne egileentzat?
F.I. Ardi mailan GATT horrek gutxi, baina lehenago PAC zegoen egina eta horrek bai. Nik eskolan ikasi dut: "ardi edo behi batek belarra jaten du eta esnea ematen du", baina gaur egungo politika horrekin interesgarriagoa izanen da artoarekin bazkatzea behia barnea belarrik jan gabe. Beraz artoa egiteko balioko ez duten lurrak abandonatuko dira. Industria handia eta nazioartearen logika da gure tokiaren hiltzearen logika, horregatik gure arazoari lotzen garelarik berehala aurkitzen dugu lege hori. Kapitalismoaren lege beltza.
Orain arte, baliatzen ditugun haziak ekoizteko eskubidea genuen. Orain hazi guztiak erosi behar ditugu. Bestalde Euskal Herrian badugu gure tokia zaintzeko gogoa. Bada hemen ere fenomeno oso interesgarri bat: hemen inon baino gehiago laborari gazteak plantatzen dira. Baina hori dena ez da sartzen industriaren logikan Egitura berri batzuk kolektiboki eramanak behar ditugu txoko hau zaintzeko, axuriarekin, Hirugarren Munduan bezala, dena kanpora doa ez dugu ezer transformatzen.
A. Noiz hasi zineten kantatzen kantu txapelketetan? Zergatik?
F.l. Jendearekin batera ahulezia bat bete nahi dugu. Lehenik talde bat musikariekin biltzen gara eta astokeriatan hasi. Horrela kantu batzuk irten dira eta beste batzuk emozioak dira. ezagutu ditugun pertsona batzuei buruzkoak.
A. Kantuari funtzio berezi bat ematen al diozue?
F. I. Ona eta txarra. Ona zerbait erratea permititzen duela, tripan edo gogoan duguna. Euskal kantua mantentzea haita. Baina funtzio txarra ere, ikusten baitut festetan, guk kantatzen dugula jendeak ez duela gehiago kantatzen. Hori txarra dela uste dut. Eta hala ere kantatzen dugu, kantaldiak hiltzen ari direlako, nire iritziz, zeren jende gutxi biltzen baita, afitxa handi batzuk direlarik ere.
Eta kantatzeko aukerak... Hegoaldean badira zirkuito batzuk dirulaguntzarekin. Baina hemen ez denez laguntza handirik, errealitatea latzagoa da Zerbait asmatu beharko litzateke. Badira saiaketa batzuk, ostatu txokoak, baina nabarmena da jendea zenbateraino kontsumitzailea bilakatua den kultura mailan ere. Bai irratiarekin bai telebistarekin. Ostatu txokoetan horrelako erabe batekin agertzen da jendea.
A. Iparraldeko kantagintzaren belaunaldi berria ote zarete?
F.l. Agian besterik izango da. Hor badago errazkeria bat. Badira toki batzuk saiatzen direnak jende berria bultzatzen eta, baina gehienak ez dira saiatzen ere. Kreatibitate gebiago zuen denbora bat izan da. Berotasun? ausardia gehiagorekin Orain horrelako konfornismo hatean sartuak gara. Eta gu ez gara egiazko kantariak. Sobera gauza egiten ditugu. Ez gara horri dedikatuak.
A. Hegoaldeko mundu kulturala jarraitzen ote duzu?
F.I. Ainitz maite dut han kirola bilakatua den bertsogintza. Fenomeno izugarria da, eta damugarri kausitzen dut. Iparraldean badira izan zitezkeen bertsolariak, euskalduntasunak azken urteotan horrenbeste galdu izan ez balu. Nik ezagutzeni ditut gazte batzuk edo ez hain gazteak ere, hemengoak, biziki erraz bertsotan ari direnak. Ez dira taula gainean igoko hain seguru orain, noski, baina izan da gibeleratze bat, beldur bat euskaldun bezala ausartzeko. Zergatik? Beharbada antolakuntzarik ez delako izan horiek bultzatzeko. Uste dut hori bakarrik eskastu dela. Hor badugu zulo antzeko bat. Sail guztietan. Uste dut euskal kulturak, nahita edo ez, herrikoitasun bat galdu duela eta galtzen ari dela.
Orain euskal kulturak irauteko behar du beste nonbaitetik ekarritako indar bat. Atzokoa, atzo genuen hura, hiltzen ari da, eta bitartean zulo batean bezala gaude. Hegoaldetik datorren uhin bat bezala da, euskal kultura berri hori. Baina zubiak, loturak behar ditugu egin, atzoko eta biharkoaren artean, ahal bezain beste behar dugu atxiki atzokotik eta nostalgiaz edo biharkoa ukatu gabe, biak lotu. Konfliktuak izan daitezke. Gorde egin behar ditugu eta baikor izan batzuk besteekiko. Barnealdean jendea txikitzen ari da. Kostaldean harrotzen ari da. Indar txikiak dauzkagu eta ez dugu eztabaidetan denbora galdu behar indarrekin aurrera egin behar dugu.
Ni barnealdekoa naiz. Gure euskaran egiten ditugu kantuak baina besteen moduak ere onartzen ditut. Gure artean irekiak izan behar dugu. Etxean sua dugu, ez da zein altzari atera begiratzen hasteko unea. Ahal den guztiak salbatu behar dira.
A. Politikaz zer diozu?
F.I Politika ederra litzateke irekidura hori balu baina politika boterea irabazteko kirol bat da. Eta joko hori ez zait hainbeste gustatzen. Badakit beharrezkoa dela, baina anitz zatikatzen gaitu. Iparraldean abertzaletasuna indartzen ari dela ikusten dut, baina aldi berean, ekartzen dizkie halako botere amets batzuk zenbaiti.
Sobera alderdi dago. Alderdiak ez zaizkit hainbeste gustatzen. Beti pentsatu izan dut alderdiak tipo batek boterea eskuratu ahal izateko tresna bat direla. Ez dakit beste funtziorik duten, ez naiz seguru. Mugimendu bat bezala ikus dezaket, baina horretarako bestea jasan behar da eta Iparraldea hain txikia da...
A. Zure ustez zerk izan du eragin handiena Iparraldeko euskal munduan azken hamar urteetan?
F l. Denak, uste dut. Hobekuntza batzuk izan dira kalitatean, beste hatzuk kantitatean. Izan dira tirabirak, baina Iparralde bezala gero bat nahi baldin badugu, historiak moldatu gaitu eta Euskal Herrian badugu toki bat. Badugu zereginik gure tokia atxikitzeko, lortzeko nahia baldin badugu behintzat, eta Euskadi osatu. Elkarrekin orokortasun bat lortu behar dugu. Hori ez dut oraindik ikusten, baina amets hori behar dugu aurrean.
A. 1993 hurbiltzen ari da. Muga desagertu egingo omen da. Zure ustez horri esker indartuko al da Euskal Herria?
F.l. Beti sufritu dut Arnegin eta Hendaian polizia ikustean, baina gehiago sufritu dut buruan zein muga ditugun ikustean. Hor muga handiagoak ditugu, Ipar eta Hegoaldearen artean historiarengatik eta abar. Orain dela hamar urte ez genuke amestuko inolaz ere hainbeste jende etorriko zenik erosketak egitera. Ez dakit horrek zein ondorio duen, baina izan dezake. Baina gaur egiten den Europak ez du hori egiten. Maastrichti baietz entzun dut, Euskal Herriak irabaziko duela. Ez dut sinesten. Euskal Herriak bakarrik irabaziko du gure arteko mugak geuk apurtzen ditugunean.
Ixabel Etxeberria

NORTASUN AGIRIA:
Ainhize-Monjolosen jaio zen duela 35 urte, semea eta alaba ditu. Hazparneko eskolan ezin zituen oinarrizko ikasketak 18 urte bete zituen arte. Ikasketak utzi bezain laster gurasoen baserrian hasi zen lanean. Anaiarekin aritzen da kantatzen herriz herri. Animaliek sufritzen ikustea oso mingarria egiten zaio
35-38

GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazIRIGOIEN7
EgileezETXEBERRI11Kultura
GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakIRIGOIEN7

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Genero kontua da: osasun sistemak guztiz baztertzen eta erasotzen gaitu, ikusezinak gara"

Olaia L. Garaialde

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude