«Bertsolariek batzuetan bertsoak prestaturik eramaten dituzte plazara»

1991ko irailaren 29an

Jose Miguel Iztueta "Lazkao-Txiki" bertsolariari elkarrizketa
"LAZKAO-TXIKI"
«Bertsolariek batzuetan bertsoak prestaturik eramaten dituzte plazara»
Euskal Herri osoan da ezaguna "Lazkao-Txiki" izenarekin aritzen den Jose Miguel Iztueta bertsolaria. Azken berrogei urteetan plazarik-plaza bertsotan ibilia, omenaldi bat egin berri dio Bertsolari Elkarteak bere 65. urtemugaren aitzakiz. Plazako txistosotzat hartua, bertsolaritza eta euskarari buruz hitz egiten duenean seriotu egiten zaio aurpegia. Etorkizuna ez du oso alaia ikusten nonbait Lazkao-Txikik.
ARGIA. Orain omenaldi bat egin zaizu, eta hori azaldu da egunkarietan, baina lehendik egin izan dizkizute omenaldi batzuk
LAZKAO-TXIKI. Euskal Herriko bertsolari guztiek lehen urtero egiten zuten bozkaketa bat eta horren arabera bertsolari bat omenajeatu. Niri eskeini zidaten omenaldia urte batean. Lazkaon ere egin izan didate, eta herri askotan ere bai.
A. Antzerkian bertsotan baino lehenago hasi zinen.
L.T. Bai, beno, ni gerra ondoren hasi nintzen auzoko batzuekin. Apezarekin egiten genituen antzerki txiki batzuk. Gero herrien pistan sartu nintzen, baserritik jaitsiz. Ez nintzen gehiegi sartu hasiera batean. Bigarren mailako txapelketan ibiltzen nintzen eta 1960 arte ez nintzen hasi txapelketa nagusian parte hartzen. Berrogei urte inguru daramatzat bertsolaritzan, baina azken hogeitamarretan naiz ezagunena. 1965ean bigarren izan nintzen Uztapideren ondoren. Basarri ez zen urte hartan atera eta geroztik egin ditut laugarren, hirugarren... Azkeneko urteetan ez naiz atera. Ez dakit ba nik zein urte izango zen azkena konkretuki...
A. Uztapidek irabazi zuen urtea izan zen, 1967a. Istilu ugari izan zenituen final hartan.
L.T. Bai, baina nik ez nuen txapelketa istiluengaitik utzi. Hor tratu txarra pasatzen duzu eta gazteak ere badatoz. Lopategik ere esan zuen iaz datorren urtean utziko duela. Beti berdinak ibiltzea ez da ona, eta gazte oso onak datoz. Batzuk behintzat. Zahartu ahala burua ere galdu egiten da, egia da. Burua bizkorra behar du izan bertsotan ibili nahi duenak.
A. Bertsolari eskolek dagoeneko urte dexente daramatzate lanean. Garai batean ez zinen aldekoa.
L.T. lzan ere, bertsolariak ez badu berezko zerbait mekanikoki ikasi ditzake rimak eta doinuak, baina ez bertso onak.
A. Baina badira bertso eskoletatik sortutako bertsolari onak.
L.T. Hori sare bat da, nahi baduzu. Izan zitekeena lehen pasa egiten zen, eta orain gelditu egiten da. Hori da sistema bat izan litekeena. Berdin gertatzen da edozein dohairekin. Zenbat baserritan hil ote ziren gizon azkar asko sega bizkarrean hartu eta sega potoa gerrian? Eman balitzaie aukerarik jakin ezazu zer liratekeen gaur egun. Berdin gertatzen da bertsolariekin. Bertsolari izanak eta jakin ez direnak asko pasatuko ziren. Horretarako balio du bertso eskolak. Bertsoa zer den ikasteko ere bai, doinuak...
A. Beti aipatzen da bertsolarien mozkorkeria.
L.T. Ez da zaila. Lagunarte handia izaten duzu eta ez baduzu asko zaintzen zeure burua ba erraza da erortzea horretan. Aita, tori! Bati utziko diozu, besteari ere bai, baina noizbait hartuko diozu. Bahin Uztapideri andra batek esan zion aurpegira bertsolari gehienak mozkorrak zirela, eta bere erantzuna hau izan zen: "etxekoandre, suerte ederra daukazu bertsolariak bakarrik badira mozkorrak".
A. Txiste kontaketa atsegin duzu.
L.T. Hori kontakizunak gogoan eduki eta gero lagun artean festa giroan kontatzea da. Baina ni ez naiz inoiz ibili txiste kontalari bezala, zenbaitek hala uste arren. Hori izaten da bazkal ondotan botatzen duzuna.
A. Txantxa nahi izaten du jendeak zure ahotan. Eta askotan txantxetarako ez.
L.T. Askotan serio egon arren umoredun papera egin behar izaten da.
A. Zure bertsorik onenak gainera ez dira batere txistosoak.
L.T. Bai, drama asko gustatzen zait. Baina askotan ez dakizu zer jende dagoen ikuslegoaren artean eta hori begiratu beharra ere baduzu, zaila bait da asmatzea. Serioak botatzen badituzu a zer sosoa esaten dizute, eta berdeak botatzean «santamaria» edo "sanjose"renbat beti azaltzen zaizu.
A. Liburu bat idaztekotan zaudela diozu azken urteotan.
L.T. Bai, baina ba al dut ba denborarik? Baserrian ganaduak ditut. Askotan loa ezin eutsirik ibiltzen naiz, lan guztiak neuk bakarrik egin behar ditudalako. Gainera, euskaldunak idazten oso alferrak garela diote. Lehengoak hala izan omen ziren. Ikusten da oso gauza gutxi utzi zutela idatzita, eta oraingoak ere berdintsu.
A. Diska batean behintzat hartu duzu parte.
L.T. Bai, Goierriko bertsolariek hartu genuen parte. Bada talde bat hemen non inguruko bertsolariak biltzen diren doinu berriak eta asmatzeko. Egia esan, errazena da doinu berriak asmatzea, bertsolari izatearekin gonbaratuz. Hala ere, zenbat eta zaharrago gero eta zailago doinu berriak ikastea. Eta egia da bertsoa asko jazten duela, belarria asko gozatuz.
A. Beti azaldu izan duzu euskararen egoerari buruzko kezka.
L.T. Bai. Orain hasi dira sartzen Madrilen entzuten diren gauzak hemen, eta gero euskararen alde jendea ibiltzen da. Eta zer euskara egin behar dugu? Niretzat hori txarra da. Piskanaka hasten bada hori zabaltzen euskaran, hemendik ehun urtera jendeak «hau al zen dena?» esango du. Gaur egun bizi dira euskaldun asko erderaz pentsatzen dutenak, eta hori ez da hona. Hasia da adibidez euskaldun jende asko "nere herria" esaten. Hori erderatik itzultzea da. Askok esango dizute "nere aitte", euskarraz "gure aitte", den bitartean. Orain bakoitza berekoiagoa da, erdaldunak bezala. Lehen ahal bazen ondu egiten zen, ez txartu. Nik horrekin kezka beti izan dut, eta beste batzuek euskara jai handietan bakarrik egiten dute, gora Euskadi esan jaietan eta gero erderaz egin.
Hori alferrik aritzea da. Euskara, benetazkoa, zaharra da. Etxean era batetara entzun eta ikastolan beste era batetara ikasi. Gerra aurreko neologismoak ez ziren oso onak izango, baina orain egiten direnak... Nik ikaragarri sufritzen dut kontu hauekin. Laster bai esan beharrean «si» esango dugu, eta egokiagoa irudituko zaigu.
A. Guzti honek bertsolaritzan ere izango du isla.
L.T. Hasiak dira erabiltzen bertsotan erderatik erantsitako hitzak. Baina orokorrean bertsolaria nahiko ondo gordetzen da. Esaldiren bat edo sartzen da noizean behin baina ezer seriorik ez.
A. Nekazal mundua duzu gertuen eta bertsotan ere nabaritzen zaizu.
L.T. Bai, egia da. Eta bertan egiten da euskaraz gehien. Oso herri gutxitako kaleetan entzuten da jendea euskaraz hitz egiten. Kaletik baserrira ekarri behar omen dute orain euskara. Lehen ere inork ez zien galerazi. Francoren atxakia egiten dute denek, eta gu kalera joaten ginenean«kaxero» edo "Pello" deitzen ziguten. Orain beraiek irakatsi behar omen digute.
A. Nola ikasten duzu datorren bertsolari belaunaldia?
L.T. Bertsolari onak asko daude. Badakizu, orain teknika askoz ere gehiago ikasten dute, eta bertsolari zaharren alboan ondo ibiltzen dira askotan teknikoki. Ezin da esan nor den gazterik onena. Bakoitzak bere gustoak ditu, baina ez dakit. Nire moduan bizi bizi ibiltzen direnak ere badira.
A. Esana duzu bertsolaritza momentu onean dagoela orain. Zer falta zaio gailurra lortzeko?
L.T. Orain behar dena euskaraz egitea da. Bertsolariak bai baina entzulegorik ez badago ez dago zer eginik. Gaur egungo entzulegoaren zati haundi bat apostura besterik ez da joaten bertso saioetara. Ea nork irabaziko asmatu nahian. Jaialdietan ere ikusten da gazte asko. Noiz arte ez dakit baina txarrena da garai batean bertsoan eta euskaraz bizi zinen bitartean gaur egun hori ez dela gertatzen. Lehen bertso paperak irakurtzen aritzen ziren baserritarrak, ez zuten besterik buruan. Orain rock-a eta dantza itxiak. Askotan esaten digute gazteek ez digutela ulertzen, baina edozein ingeles kanta entzun eta burua astintzen hasten dira gelditu gabe. Ez zaie inportik hori entenditu ala ez. Hori gustatzen zaiona ez da bertsoez gogoratzen. Horrek entzulegoaren gutxitzea dakar.
A. Bertsolarien aldizkaria ere atera dute eta bi entziklopedia martxan daude.
L.T. Bai, atera denek ateratzen dute. Nik ez dakit zer pasatzen den gero, inork ez du hartzen. Lehen ere badaude nahiko aldizkari euskara hutsean. Beldurrez nago atera eta itxi ibiliko direla gauza asko. Atera arte denek behar dugula diote, baina gero ateratzen da eta inork ez du erosten. "Egin"ek izan du arrakasta piska bat eta ez dakit dena euskaraz den. Hori traje urdinarekin alpargata zuriak jaztea bezalaxe da. Nik pena hartzen dut baina gureak egin du. Zuek bazatozte eta gu bagoaz.
Entziklopediekin ere antzeko zerbait gertatuko da. Orain Pedro Mari Otanoren liburua ari naiz irakurtzen gustora. Hura zen bertsolari ona benetan. Bera izan zen lehena konturatzen bertsolari zaharrak gaizki ari zirela. Erderaz ez zekiten eta hala ere erdal hitzak sartu behar bertsotan.
A. Orain dela denbora gatxi azaldu zen artikulu bat non esaten zen gai jartzaileek batzuetan gala aurrez aldetik esaten diotela bertsolari batzuei. Eztabaida ere sortu zen. Zer diozu zuk horretaz?
L.T. Bertso eder asko egin izan dira, baina gaia aldez aurretik jakinik biltzen direnak ere asko dira. Hori ez da ez bapatekotasuna ez ezer. Baina hori galtzear dago, jendeak ez bait du gogoko tranpa. Beti izan dira tranpak, baina bertsolari batek badaki noiz egiten duen hori besteak. Esan ohi da enboteilatutako bertsoak bota dituela. Lehen gai jartzaileek gairik ez zuten aldez aurretik esaten, baina gaur egun batzuetan bai. Eta batzuetan plazara jadanik bertsoak prestaturik eramaten dituzte bertsolariek. Orduan bai bertso saio ona, baina ardoa ere enboteilatua hobeagoa izaten da.
A. Jubilatu zara dagoeneko. Bertsolaritzarako ere jubilatu al zara?
L.T. Egia esan pentsatua daukat dagoeneko piskanaka uztea bertsolaritza. Hemendik urte gutxitara plazak baztertuko ditut. Gazteek ere behar dute aukera.

NORTASUN AGIRIA
1965eko irailaren 15ean jaio zen Lazkaoko 'Abaliñea' baserrian. Bi urtez egon zen Afrikan soldaduska egiten. Gaur egun ez du ez aldizkaririk ez egunkaririk irakurtzen. Herri kirolak eta apostuak gustatzen zaizkio gehien. Bere bi txakurrekin paseiatzen da lasaitu nahi duenean. Xalbadorren bertso paperak eta Txomin Agirreren 'Garoa' miresten ditu
Amagoia Iban
34-38

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaLAZKAO-TXI1
GaiezKulturaBertsolaritEkitaldiakOmenaldiak
PertsonaiazLAZKAO-TXI1
EgileezIBAN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Umeak, poliziak, mikrobihotzekoak

Genozidioa gelditzeko eskatu du Gasteizko hezkuntza komunitateak Palestinaren aldeko ekimen jendetsuan

Zigor Olabarria Oleaga

Ekialdeko Afrikan, oztopoak oztopo, eurite aldaketei egokitzeko ekimenak martxan

Nicolas Goñi

"Portuak zabortegiak dira"

Elhuyar | Ana Galarraga

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Negu gorri, hondamendia iragarri

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Azkenak

2024-05-13 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Analisia

Negu gorri, hondamendia iragarri

Apirilaren 30ean, Espainiako patronala den CEOEk argazki horixe zintzilikatu zuen sareetan: ezkerrean dago Antonio Garamendi, CEOEko presidente den Getxoko semea; eta eskuinean Alfonso Santiago bilbotarra, musika festibalen munduan dabilen Last Tour promotorako burua, Eusko... [+]

2024-05-13 | Cira Crespo

Ukelele baten atzean Hawaii aurkitu nuen

2024-05-13

ANALISIA |

Umeak, poliziak, mikrobihotzekoak

2024-05-13 | Zigor Olabarria Oleaga

Genozidioa gelditzeko eskatu du Gasteizko hezkuntza komunitateak Palestinaren aldeko ekimen jendetsuan

Ehunka herritarrek egin dute bat hainbat hezkuntza zentrok, guraso elkartek eta sindikatuk antolatutako deialdiarekin, Palestinako umeak gureak ere badira. Genozidioa gelditu! lelopean. Sarea Euskal Herri osora zabaldu nahi dute sustatzaileek.

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

Eguneraketa berriak daude