Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteazkena 2024ko maiatzaren 01an
"Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira"
Jon Juaristi idazleari elkarrizketa euskal literatura, hizkuntza eta politikaz
Jon Juaristi
"Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira"
El Diario Vasco eta E1 Correoko orrietan noizbehinka agertzen diren eztenkada hoien atzean dagoen ahotsa patxadaz elkarrizketatzeko parada izan dugu, euskal literatura, hizkuntza eta politika apur bat ukituz. Voge markako hamabi zigarro luzeri muturra erre die bi orduko jardunean. Eskuak, urduri. Hitz jarioa, luze eta patxadatsua.
ARGIA. Egiguzu euskal literaturaren panoramika bat.
JON JUARISTI. Pobre ikusten dut nik. Oraintxe hasi da sistema literario bat sortzen, orain arte ez da egon. Batez ere literatur industria baten gabezia ikusten dut hemen. Literatura merkatuaren zati bat da gure gizartean, eta merkatu horretan sarizeko kultur industria behar du atzean. Eta hemengo produkzioak ez dira konpetitiboak. Literatura ghetto batean bizi da hemen, itzulpenak behar dira hemendik irteteko, hemengo literatur produkzioa kanporako itzuli behar da. Onaindia, Atxaga eta Urretabizkaiaren zerbait kenduta ez da ezer itzultzen kanpora, Europan gaizki kontsideratua dago hemengo literatura, inork ez du ezagutzen. 1 993an literatur merkatu bateratua sartuko da Europatik, editorial haundiak sartuko dira eta horren aurrean hau pobre dago.
Egiten diren lanei so eginikan, ez dira orijinalak. Badaude batzu interesgarriak baina ez dira lehen mailakoak. Konprenigarria da, hemen ez bait da izan askatasunik idazteko. Ez naiz ari askatasun politikoaz, baizik eta askatasun literarioaz. Euskal literaturak beti baldintzapen haundiak jasan ditu Testuinguru geografikoa ere txikiegia da.
A. Zehatz ditzakezu gehixeago baldintzapen hoiek?
J.J. Euskal literatura didaktikoegia izan da beti. Lehen didaktismo klerikal asko eta orain didaktismo politikoa. Nolabait esanda onfaloskopikoa izan da, bere zilborrari begira bizi dena. Azken urteotan egoera aldatzen hasi da apur bat. Problema errealitate literario bat sortzea da.
A. Klasikoen artean ze balore salbutzen dira zure ustez?
J.J. Arnaud Oibenart azpimarratuko nuke. Laikoa izan zen, literatura frantsesa oso ondo ezagutzen zuen eta literatura sortu zuen. Lizardi eta garai hortako poetak ez ziren guztiz laiko eta modernoak. 64.eko belaunaldiarekin literatura berri bat sortu zen. Gabriel Aresti izan zen honen fundatzailea, dudarik gabe. Aresti denetarik egiten saiatu zen, poesia, narratiba, antzerkia... eta hori izan zen bere akatsik haundiena. Gauza asko egin nahi izan zituen eta «titanismo» hori akatsa izan zen. Poeta ona zen, antzerkigintzan ez hain ona, eta narratiban ere ez. Egoerak antolatzen bazekien baina hori bukatzen ez, oso gauza ezberdina da poesia eta narratiba.
A. Atsagaren Obabakoak hautsa harrotu du...
J.J. Obabakoak liburu on bat da. Baina ipuin sorta bat da, ez da nobela, ez eta ipuin sorta koherente bat ere. Urte askotan zehar egindakoa da, ez da homogeneoa, ez du batasunik, edo beharbada Atxagaren unibertsoan bai. Euskaraz oso ona da, itzulpenean ez dira hain ondo ibili. Liburua ona da, baina ez da Atxagak egin dezakeen onena. Bera poeta bezala oso ona da, eta narragile bezala ez hain ona. Ipuinetan poesia asko dago, gehiegi. Nahiago ditut nik bere poema liburuak, Obabakoak baino.
A. Gainerakoan, ze jende aipatuko zenuke azken urteotan?
J.J. Jose Mari Iturraldek lan politak egin ditu. Arantxa urretabizkaiak gauza onak egin ditzake. Poetak, nire belaundaldikoak edo lehenxeagokoak. Juan Mari Lekuonaren poesia ona da, ez nire gustokoa baina bai ona. Mikel Lasa, Gazteagoen artean, Xabier Montoiak oso poesia ausarta egin du, ez dago oso ondo osatuta baina badago mundu poetiko bat. Narratzaileen artean Irigoienek pare bat nobela on egin ditu, Koldo Izagirre ere hor dago. Nolanahi ere ez dago lehen mailako balorerik.
A. Leben aipatu duzan merkatu horretan sartzeko bidea zein du euskal literaturak?
J.J. Konpetentzia onartzea eta protekzionismoaren aurka egitea. Une honetan erakundeek eta diru publikoak sostengatzen dute euskal literatura eta hori txarra da aurrera jotzeko. Horrela literatura erregionala egin daiteke, Murtziako literatura erregionala egiten den bezala Udaletxeak eta Diputazioak lagunduta. Benetako irtenbidea editorialetan dago. Argitaletxeek ausartak izan behar dute eta kanpora zabaldu.
A. Nolanahi ere, goazen zure eztenkada polemikoetan sartzera. Baina zentzurik ba du euskaraz idazteak?
J.J. Niretzat ez, baina ulertzen dut beste batzuentzat izatea. Nire ama hizkuntza gaztelera da eta berau menderatzen dut. Euskaraz idazten hasi nintzen baina berehala akatsa zela ikusi nuen. Menderatzen dudan hizkutzan egin behar dut literatura, eta ezagutu ere hortik ezagutzen naute literatur munduan, gaztelerazko poeta bezala. Niri euskara arlo filologikoan interesatzen zait eta ez idazle bezala. Komunikatzeko tresna bezala ere erabilizen dut (lagun batzurekin, semearekin) baina literaturarako ez.
A. Zuk beste idazleei gazteleraz idaztea gomendatu diezu publikoki.
J.J. Bueno, hori probokazio bat izan zen. Baina badago hor sakoneko zerbait ere. Sakoneko ideia hori da ausart daitezela erdaraz idazten, batez ere merkatu haundi batean nola funtzionatuko luketen ikusteko. Froga hori litzateke desafiorik hanndiena euskal idazleentzat. Konkurrentzia frogatu behar da, beste merkatu batzuetara zabaldu. Hori egin behar da idazle ofizioa izan nahi bada eta ez funtzionariena. Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira, diru publikoa kobratzen dute. Egoera hau ez da sanoa.
A. Zuretzat euskararen inguruko kulturak badu etorkizunik?
J.J. Nik baietz uste dut, zergatik ez. Kultura asko desagertu dira, baina hau gertzatzen denean gizateria osoaren pobretze bat gertzatzen da. Kultura bat isten baldin bada eta onfaloskopikoa bihurtzen bada, kultura hori kondenatua dago. Orduan euskal kulturaren etorkizuna hainbat elementutan erabakiko da eta elementu nagusia, leku guztietan, mestizaia da. Elementu arrotz batzu bereganatzea. Problema Axularrek definitu zuen: Arazoa ez da euskararena, euskaldunena baizik. Istea erabakitzen badute hilkorra izan liteke.
A. Zu PSOEko militantea zara eta...
J.J. Izan nintzen. Orain, bueno, han jarraitzen dut baina ez dut militatzen.
A. Nolanahi ere, zein da PSOEren proiektua euskarari eta euskal kulturari begira?
J.J. Alde batetik PSOEren soziologia ez da euskalduna. Badaude euskaldun batzuk, Gipuzkoan asko, baina bueno. PSOEk boti izan du politika ofizial bat, autonomista. PSOE eta beste partidu demokratikoen arteko diferentzia asko ez dago, egia esan, euskarari eta euskalduntzeari so eginikan. Euskalduntze politikarik ausartiena ere PSOEren kontseilaritza batek eraman du, Rekalderenak. Baina politika pragmatikoa izan da, ez teorizatua. Problema da PSOEri ez zaizkiola interesatu euskal kulturaren problemak, normala da, militanteak oso urrun daudelako euskal mundutik. Euskal Herrian subkultura politiko batzu egon dira eta PSOErena ez da subkultura euskalduna izan. Segurasko PNVrena ere ez, karlisten artean euskaldun gehiago zegoen PNVn, hori egia historikoa da. Hala ere PSOEkoak oso legalistak izan dira, legalista estatutarioak, eta estatutoak erabakitzen duen politika linguistikoa onartu egin dute eta askok beren semeak euskaldundu dituzte. PSOEk ez du politika linguistikorik, ez euskararen kontra ez euskararen alde, katalunian bai.
A. Politikarik ez edukitzea, hizkuntza ahulenaren kaltetan jokatzea bezala litzateke...
J.J. Ez dakit zergatik. Euskara galtzen baldin bada ez da inmigrazioaren kausaz, hori niretzat mito bat izan da beti.
A. Ez diot inmigrazioagatik denik, baina hizkuntzaren egoera hor dago.
J.J. Gobernu honek badu bere politika linguistikoa.
Politika horren plangintza ez dago PSOEren esku.
PSOEk onetsi egin du bere sozioen hizkuntz politika.
Nik dakidana, adibidez, Donostiako Casa del Puebloan 200 militante euskaraz ikasten ari direla. Beste aldetik, orain arte, PSOEri ez zaio interesatu politika linguistikoa. Hala ere ez da kontra egon, eta teorikoki politika antidiglosikoaren alde egon da azken gobernuan. Ez dut uste jarrera antieuskalduna dagoenik.
A. Egoera soziolinguistiko diglosikoa ikusirik eta horren euskara politikoa kontutan hartuta, ez al da eustezina erdaldunen diskriminazioaz eta gauza hauetaz mintzatzea?
J.J. Euskaldun batek bere bizitzako manifestazio guztiak euskaraz desarroila ditzake, Euskal Herrian behintzat eta hori da inportanteena. Gizarte demokratiko askotan egoera diglosikoak planteatzen dira. Baina planifikazio linguistikoak planifikazio demokratiko bat izan behar du. Egin ez dezakeena, demokratikoki behintzat, hizkuntza bat inposatu, baizik eta "status quo"a onartzea. Euskararen "status quo" hori ez da frankismoaren ondorioa izan, lehenagokoa da, mendeetan zehar zetorrena. Plangintza linguistikoa beharrezkoa da, baina libertate demokratikoak zalantzan jarriko ez dituena. Hori lortzea nahiko zaila da onartzen dut. Austromarxistek planteatzen dutenez, euskubide linguistikoa gizarte konplexu batean eskubide indibiduala da. Euskaldun batek Euskal Herrian eskubide hoiek ditu eta administrazioak bete behar ditu. Baina komunitate bati ez dakioke inposatu. Nik ez dut inoiz proposatu euskalduntze konpulsibo bat, euskalduntze persuasiboa baizik. Gizarte demokratiko batean jendeak eskatzen duena askatasuna da, nahi duen hizkuntzaz mintzatzeko eta nahi duena egiteko. Euskalduntze konpulsiboa ez litzateke efikaza. Irudimena behar da.
A. Zure adierazpen publikoetan, ordea, euskalduntzearen kontrako erreakzio gogorra agertzen da beti...
J.J. Ez da hori. Nik diot euskararen izenean krimen asko egin direla, akademikoak etab. Azken finean euskararen egoera ez da hobetu neurri hauen bidez.
A. Zu Euskadiko Ezkerratik joan zinen duela lau urte. Orain berriz ekaitza datorrela dirudi. Nola ikusten duzu egoera?
J.J. Nik uste dut sobera dagoela Euskadiko Ezkerra. Bere problema lerro politiko baten falta izan da. Partidu bat baino gehiago subkultura politiko bat da. Orain egin nahi duten Kongresua berfundaziozkoa edo disoluziozkoa izan daiteke, ez dakit. Nire inpresioa da desagertzen ari den partidu bat dela, baina ez ditut datu guztiak eskuetan. Nire ustez politika propio baten faltak hondatu du. Ez dut posible ikusten politika abertzale eta sozialdemokrata bat batera egitea. Norbaitek Euskadiko Ezkerra ex-konbatienteen elkarte bat bezala definitu zuen. Nik ez diot irtenbiderik ikusten.
Jon Sarasua
Juaristiren ustez erakundeek eta diru publikoak sostengatzen dute euskal literatura.
"Argitaletxeek ausartak izan behar dute eta kanpora zalbaldu".
Berak dionez euskaldun batek bere manifestazio guztiak euskaraz desarroila ditzake.
28-32
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakJUARISTI1
PertsonaiazJUARISTI1
EgileezSARASUA2Kultura
El Diario Vasco eta E1 Correoko orrietan noizbehinka agertzen diren eztenkada hoien atzean dagoen ahotsa patxadaz elkarrizketatzeko parada izan dugu, euskal literatura, hizkuntza eta politika apur bat ukituz. Voge markako hamabi zigarro luzeri muturra erre die bi orduko jardunean. Eskuak, urduri. Hitz jarioa, luze eta patxadatsua.
Egiten diren lanei so eginikan, ez dira orijinalak. Badaude batzu interesgarriak baina ez dira lehen mailakoak. Konprenigarria da, hemen ez bait da izan askatasunik idazteko. Ez naiz ari askatasun politikoaz, baizik eta askatasun literarioaz. Euskal literaturak beti baldintzapen haundiak jasan ditu Testuinguru geografikoa ere txikiegia da.
Politika horren plangintza ez dago PSOEren esku.
PSOEk onetsi egin du bere sozioen hizkuntz politika.
Nik dakidana, adibidez, Donostiako Casa del Puebloan 200 militante euskaraz ikasten ari direla. Beste aldetik, orain arte, PSOEri ez zaio interesatu politika linguistikoa. Hala ere ez da kontra egon, eta teorikoki politika antidiglosikoaren alde egon da azken gobernuan. Ez dut uste jarrera antieuskalduna dagoenik.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Gorka Bereziartua
#2
Mikel Garcia Idiakez
#3
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
#4
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Azkenak
2024-04-30
ARGIA
Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”
34.000 palestinar baino gehiago hil ditu Israelek urriaren 7az geroztik Palestinan, eta beste milaka dira desagerturik edota larri kolpaturik. Jarraipena egiten ari gara.
2024-04-30
Zigor Olabarria Oleaga
Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”
Israelek 40 eguneko su-etena eta preso trukea eskaini dio Gazari, baina akordioa lortu edo ez Rafah inbadituko dutela adierazi du Netanyahu lehen ministroak. AEBk eta Erresuma Batuak Hamas presionatzen ari dira Israelen eskaintza onar dezan. Astelehenean 47 palestinar hil zituen... [+]
2024-04-30
ARGIA
Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea
Langilea larri zauritu zen apirilaren 24an, eta astelehenean, hilak 29, hil da. 22 urte zituen eta sektorean bi hilabete soilik zeramatzan lanean. 2024 urtean hildako 22. langilea da.
2024-04-30
ARGIA
Eneko Bidegainen 'Bichta éder' eleberriak jaso du 111 Akademiaren Saria
Karmele Jaioren Maitasun kapitala-rekin lehiatu da finalean. 2023ko “libururik gogokoen” izendatu dute Bidegainen “bihurgune askotako” thriller politikoa 111 Akademia osatzen duten literaturazaleek.
Eguneraketa berriak daude