Jugoslavia barneko Esloveniako aldaketen lekuko


1990ko martxoaren 24an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Italiako Friuli-ko parlamentuan esloveniarren ordezkaria den Bojan Brezigarri elkarrizketa.

Bojan Brezigar, Italiako gutxiengo esloveniarraren ordezkaria,
Jugoslavia barneko Esloveniako aldaketen lekuko
"Gaur egungo Jugoslaviak ez du etorkizunik"
Apirilaren 8an, hauteskunde libreak dira Eslovenian, Jugoslaviako sei errepublikatarik aberatsenean. Aldi berean, hegoaldeko Kosovo-n bertako albaniarrek Serbiaren zapalkuntza gordina jasan behar dute. Egoera honi buruzko hurbileko ikuspuntua dakargu gaur lerrootara.
Bojan Brezigar-ek italiar pasaportea dauka baina esloveniarra da, Friuli-ko lurralde autonomoan bizi diren esloveniarretako bat. Kazetaria da, herri txiki batetako alkate eta Friuli-ko parlamentuan diputatu ere bai alderdi eslaveniar baten ordezkari bezala. Era berean, Jugoslaviako Esloveniaren bizi den prozesua hurbiletik segitzen du. Euskal Herrira 24 orduko bisita egin zuen pasa den astean Herria-2000-Eliza-k antolatutako hitzaldi batetan parte hartzeko; tartean ARGIA-k elkarrizketatzeko hastia ere izan zuen.
ARGIA.- Esloveniako erreforma prozesua bide propiotik doa ala bizkortu egin da Ekialdeko "iraultza" delako honekin?
Bojan Brezigar.- Dudarik gabe, Eki-Europan gertaturikoak badu eraginik Eslovenian baina egoera esloveniarra, eta Jugoslaviako oro har, egoera sobietarrarekin edo Eki-Europako beste nazioetakoekin zerikusi gutxi dauka. Jugoslavia ez da estatu sozialista tradizionala, bere komunismo berezia bilakatu du, sozialismoaren bide politiko eta ekonomikoa berezitua, eta nazio ez alineatua da gainera; horregatik errejimen aldaketa ere modu desberdinean gertatzen ari da hemen. Hungria, Txekoslovakia edo Polonian, aldaketak estatuaren aparatuan izan dira, baina hemen ez, estatuaren parte batetan bakarrik izan dira, eta hori desberdintasun oso garrantzitsua da.
A.– Esloveniako Komunisten Liga Jugoslaviako Ligatik banandu egin da, badu antzak prozesuak Lituaniako Alderdi Komunistak Sobietar Batasunekoarekiko egin duenarekin?
B.B.–Bada paralelismorik, baina ez dira kasu bera eta ez daude elkar loturik. SESB-eko egoera guztiz desberdina da. Gainera Lituania independientea izan zen eta prozesu hau egoera hartara itzultzean datza; ez da hala gertatzen Esloveniarekin, inoiz ez bait da izan independiente, duela 12 mende izan ezik. Dena dela, desberdintasun nagusia zera da, Lituania eta SESB-eko alderdi komunisten artean ez-adostasunak egon arren, Gorbatxov-en alderdia progresista da, altaketen bultzatzaile, eta aldiz, Slobodan Milosevic-en Alderdi Komunista Serbiarra alderdi kontserbatzailea da, Kosovo-ko albaniarren zapaltzaile.
A.–Interesaz jarraitzen al ditu Italiako esloveniar gutxiengoak Esloveniako aldaketak?
B.B.- Jakina bada, herri bera gara eta naturala da beraz. Bestalde, Italia eta Austriako gutxiengo esloveniarrentzat erreforma hauek onuragarriak izango direlakoan nago. Austria eta Italiako gobernuek lurralde hauetan bizi garenak elementu jugoslaviarrak bezala identifikatu izan gaituzte, nahiz eta hori ez garen, italiar hiritarrak gara; baina orain hauteskundeekin Eslovenia nazio totalitarioa ez bada aurrerantzean, Austria eta Italiako estatuen gurekiko jarrera aldatuko dela uste dut.
A.- Nolako perspektibak dauzka Italiako gutxiengo eslobeniarrak?
B.B.- Lege baten zain gaude, ez dizkigu horrek arazo guztiak konponduko, baina behintzat eskubide batzu behin eta betirako berma ditzala legeak nahi dugu. Hizkuntzaren erabileraren eta hezkuntzaren eskubideak finka daitezen nahi dugu. Gaur egun eskola esloveniarrak Friuli lurraldeko bi probintziatan dauzkagu, Trieste eta Gorizia-n, baina ez Udine-koan. Era berean, erakunde kulturalen finantzi bideak ziurtatu behar ditu lege horrek, horiek bait dira arazo larrienak. Horretaz gain, gutxiengo esloveniarrak ez du autodeterminazioa eskatzeko aukerarik, ezta eskubide politiko bereziturik, oso gutxiengo murritza baitgara, 100.000 lagun besterik ez bait gara 1.500.000 bizi diren lurraldean. Egoera kaskarra da gurea eskubide berezituak eskatzeko, baina espero dugu halaber gure funtsezko eskubide kulturalak baliztatu behar dituen lege nazional hori.
A.- Eslovenia yugoslaviar federakundeko errepublika aberatsena da, eta hala ere krisi ekonomiko gordina jasaten du.
B.B.- Egoera oso konplexua da, sistemaren problema larriena, sistema burokratiko hau lehen bait lehen aldatu behar bait da. Ekonomia jugoslaviarra zer den argituko dizun datua emango dizut: badira lantegiak non alde produktiboak alde administratiboak baino langile gutxiago dituen. Hau ezin da izan sistema ekonomiko moderno batetan eta horregatik aldatu behar da. Gauzak honela, inflazioa %2.000-koa izan zen iaz, izugarria da hori.
Bestalde, Esloveniak gaur egun duen premiazkoen arazoa Serbiak inposatu dion blokeo ekonomikoa da. Eslovenia errepublika aberatsa da bai, baina txikia, bi milioi dira esloveniarrak 25 milioi jugoslaviarren artean, eta Esloveniako industria estatu osoko merkaturako produzitzeko antolatua dago. Hau dela eta, Esloveniako entrepresek %50ª murriztu dute produkzio blokeoa hasi zenetik, Serbiak ez bait du ezer erosten. Uste dut bi edo hiru hiletan langabezia asko haziko dela Eslovenian, egoera ekonomikoa oro har larriagotu dela. Hala ere, faktore baikor batzu badaude, ekonomia ofizialetik kanpo pribatua dago, entrepresa txiki piloaz osatua, eta horren bilakaera da une larri hau zuzentzeko esperantza bakarra.Beste arazo bat ere badago: Eslovenian hegoaldeko errepubliketako 300.000 bat etorkin dago, serbiarrak barne, eta krisia eta langabezia badago, sektore hauengan berebiziko eragina izango du. Egoera delikatua da beraz.
A.- Non dakusazu etorkizuneko Esloveniz, gaurko Jugoslaviar Federakundean, konfederakunde berri batetan edota estatu independiente oso bezala?
B.B.- Uste dut gaur egungo Jugoslaviar federakundeak ez duela etorkizunik, eta halaxe pentsatzen dute Esloveniako alderdiek, denak aho batez konfederakunde berri bat eskatzen duten artean; arras bitxia da hau, ia ez bait dago desberdintasunik hauteskunde programen artean. Badaude batzu independentziaz mintzo direnak, baina nire ustez, konfederakunde berri batez mintzatzea errealista da eta independentziaz mintzatzea ez. Esloveniak independentzia aldarrikatuko balu, seguraski Serbiak armada bidaliko luke.
A.- Deskriba iezaguzu laburki Jugoslaviako puzzle-aren gaurko egoera.
B.B.- Gaurko Jugoslavian bi bloke nagusi daude, Eslovenia batetik, eta honekin Kroazia eta Bosnia ere bai beharbada, eta beste bloke bat Serbia, Montenegro eta Mazedoniarekin. Gero Serbiako probintzia autonomoak dauzkagu, Vojvodina eta Kosovo, baina azken honetan bozketa eginez gero, segituan leudeke Esloveniaren alde, puntua da bertako albaniarrak zapalduta daudela, armadak kontrolatzen duela lurraldea. Bestalde, Kroazia eta Bosniak arazo serioa daukate: beren biztanleetarik %25 serbiarrak dira, eta ez Esloveniakoak bezelakoak, langile etorkinak, baizik eta bertan jaio eta bizi direnak. Jakina, serbiar hauek Milosevic-en alde daude, Serbia Handiaren amets zaharraren alde. Gogora daiteke puntu honetan Tito-ren esaldi bat: "Serbia txiki, Jugoslavia handi; Serbia handi, Jugoslavia txiki". Egi osoa da hau.
LUIS FERNANDEZ
Bojan Brezigar, Italiako Friuli-ko parlamentuan esloveniarren ordezkari.
Aurrikuspenek komunista-ohiei eta DEMOS aliantzari %30a inguru ematen diete, tarteko alderdi liberalak, boto gutxiago izan arren izango du beraz egoeraren giltza, eta ia ziurrenik komunista-ohiekin bilduko da. Parlamentu esloveniarrerako hauteskundeek ba dute bestalde, prozedura bitxi bat: Esloveniako gutxiengo italiar eta hungriarrak birritan ematen du botoa, bata beste esloveniar guztiekin batera 234 ordezkari hautatzeko eta gero berriro gutxiengo nazionalei dagokien beste 6 diputatu propio hautatzeko.
16,17


GaiezPolitikaNazioarteaEstatuak/NaESLOVENIA
GaiezGizarteaIdeologiakNazionalism
PertsonaiazBREZIGAR1
EgileezFERNANDEZ3Politika

Azkenak
NATOren eta Trumpen irizpideen aurka, Espainiaren aurrekontu militarra %5era igotzeari uko egin dio Sánchezek

Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.


Elkarte frankistak debekatuko dituen legea onartu du Espainiako Kongresuak

Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena


Beste familia bat etxegabetu dute Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kalean

Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.


2100. urtean herritarren %60 urak har ditzakeen eremuan biziko dira Eusko Jaurlaritzaren azterketaren arabera

Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.


Donostiako Gladys Eneako paumei emandako tratu txarrak salatu ditu Eguzki taldeak

Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki


Hamabost migratzaile bizi ziren kanpaleku bat hustu du Getxoko Udalak

Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]


Zizurren ikasleak komun eta aldageletan grabatzen zituen irakasleak 180 urteko zigorra jaso dezake

Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.


Jaurlaritzak babestu du Jerusalemgo kolonoentzat CAF egiten ari den tranbia

Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.


Irungo ‘auzokide patruilen’ atzean, islamofobia, xenofobia eta erailketarako deiak

Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]


2025-06-20 | Gedar
Basauriko Sidenorrek 1.207 tona altzairu bidali dizkio arma-ekoizle sionista bati

Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.


Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
 


Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]


Osasungintzak guztiz publikoa izan behar duela exijitu du OPA Plataforma Herrikoiak

Jose Ignacio Martinez Ortegak, OPA Herri Plataformako bozeramaileak, salatu du  Eusko Jaurlaritzak “azkar” itxi nahi duela osasun mahaiko eztabaida.


2025-06-19 | Sustatu
AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Applen lan egiten duen ikertzaile talde batek adimen artifizialaren (AA) esparrurako egindako ikerketa baten emaitza argitaratu dute. Izenburu esanguratsua du: The Illusion of Thinking. Euskaraz, bere izenburu luzean, honela: Pentsatzearen ilusioa: arrazoitzeko ereduen... [+]


Eguneraketa berriak daude