"Euskal kantua beti ibili da motel"

1989ko irailaren 24an

Inprimatu

Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Egin ARGIAkoa

"Oskorri" musika taldeko Natxo de Feliperi elkarrizketa.

NATXO DE FELIPE
"Euskal kantua beti ibili da motel"
Oskorriren azken diskoaren izenburuaren pareko, datorrena datorrela erantzuten du Natxo de Felipek: izkutatzekorik batere ez, soseguzko jarioz eta irribarrea galtzen ez duela. Bilboko erriberan dihardugu berbetan, euskara ikasi, Aresti ezagutu eta gaur egun musika konposatzen duen ingurune berean.
Ez omen du musikagatik ezer utzi, "musika utzi izan banu zerbait inportanteago utziko nukeen bidean", Medikuntzako karreran lau urte egin ondoren musikara dedikatzeko dena utzi bazuen ere. Lehenagotik ekin zion musikagintzari, 17-18 urte zituela, euskara ikasten aritu zen garaian. Gabriel Arestiren poema batzurekin egindakoak izan ziren bere lehenengotariko kantuak, eta Aresti ezagutu zuen egunean abestu zizkion bere poemekin osaturiko kantuak. "Berak ez ninduen ezagutzen eta ez zekien ere bere kantuak eginak nituenik. Ordutik hasi nintzen gauza gehiago egiten, ez bere liburutik aterata bakarrik, elkarrekin ere hasi ginen gauzak egiten, eta horietariko bat izan zen 'Oskorri Gaitz'. Oskorri deitura, hain zuzen, 'Oskorri Gaitz' egin eta gero hartu genuen..
Zer izan zen 1971. hartako'Oskorri Gaitz'?
'Oskorri Gaitz' montatu zenean taldeak bazeraman martxan urtebete edo. Arestiri bururatu zitzaion holako zerbait egin behar genuela, eta guk ere bagenuen asmorik ze taldearen formazioa hasieratik nahiko bitxia izan bait zen. Bi helburu zituen taldeak, batetik musikala eta bestetik teatroaren munduan aritzeko asmoa. Deustuko unibertsitatean zegon talde batekin juntatu ginen, horien artean Andolin Eguzkitza eta horiek guztiak. Arestiren obretan jasota dago textu hori, oso gogorra zen denbora hartarako. Lekeition estreinatu zen halako zulo batean. Egia esan, esperientzi hark ez zuen gehiegi iraun, oso jende gutxiren aurrean eman zitekeelako eta... sei-zortzi aldiz emango genuen.
Baionan ere egin zenuten zerbait berezia: 'Euskalkideak, Baiona 72'.
Hitzaldi bat izan zen, Gabriel bera gonbidatu zuten hango Euskal Museoan hitzaldi bat ematera eta, Euskal Herriaren egoerari buruzko bisio profetiko-poetiko bat prestatu zuen. Arestik dena prestatua zeukala kantu batzuk sartu zitezkeela pentsatu zuen, hitzaldiari alegrantzia pixka bat emateagatik. Beraz, kantatu genuen baina hitzaldia egiten ez genuen parte hartu.
Istilu nahiko gogorrak izan ziren ezta?
Herri honetan gauzak beti aldrebes ulertzen dira eta han ere izan zen nahiko istilu ederra. Haritchelar eta... errefuxiatuak izan ziren batez ere, eta errefuxiatuen artean Apalategi izan zen batez ere beste koordenada batzuez hitzaldi hura neurtu nahi izan zuena. Gaur egun jendeak Arestiren koordenadak ezagutzen ditu, baina orduan bere eritzi politiko eta izaera poetikoaren artean bazegoen kontraesan ugari, eta Apalategik analisi teoriko politiko bat egin nahi izan zuen eta, ez zegoen egiterik. Istilua aurretik ere bazetorren, Aresti eta gu espainolistak ginela eta, saltsa aurretik montatua zegoen. Gauzak txarto ulertu nahi direnean txarto ulertzen dira. Baina textu hura ere argitaratua dago nahi duenarentzat. Istiluak gero ere latzagoak izan ditugu. Nire andreak, esate baterako, sudurra puskatua dauka.
Zer gertatu zen bada?
Garai hartan Ustaritzen egiten zen Udako Euskal Unibertsitatea, eta euskal kantari eta musikariak festa batera gonbitatu zituzten. Nahiko berandu iritsi ginen, eta dirudienez batzuk kristorena montatzeko prest zeuden. Bazegoen ikurrina bat taula gainean jarrita eta deliberatu zuten gu ez ginela inor ikurriñaren pean kantatzeko, ez genuela merezi. Kendu egin zuten eta mikrofonoetatik balentria hura zergatik egin zuten azaldu nahi izan zuten. Tirabira hartan, ez genien mikrofonoa utzi nahi eta andreari ostia bat jauzi zitzaion ez dakit nondik. Eta beste batzuri ere bai, Euskaltzaindiako Alfontso Irigoieni tokatu zitzaion, eta tartean ere bazeuden Andolin Eguskitza, Xabier Kintana... eta gogoratzen naiz gau hartan Xabier Kintanak 'Anaitasuna'ko orrialdeak eskeini zizkidala nire 'erru'engatik konfesio publikoa egiteko edo.
Segur asko nire izaeragatik, baina Gabriel Arestiren eraginez ere izan zen guk probokatzaile papera jokatzea denbora hartan. Zerbait esan behar bazen esan egiten zen eta zerbait egin behar bazen egin egiten zen. Batzuk gainera desinformazio latza zuten, eta espainolista adjetiboa jartzen bazizuten zaila zen gainetik kentzea, eta gainera izango ginen segur asko ere pixka bat, baina gaur ere badaude espainolista asko abertzaletzat ditugunak.
Zergatik jotzen zintuzteten espainolistatzat?
Mundu errural eta industrialaren artean borroka latza zegoen, eta euskal erreferentziak beti oso erruralak izan dira. Erreferentziekiko haustura proposatzen zuten proposamen estetiko guztiek bazuten halako susmo txarra. Niri askotan esan didate nola atrebitzen naizen gitarra espainol batekin eszenario batean kantatzen. Horrelako kakaoa baldin badugu, uste badugu euskal musika txistua dela... Eta gainera, ni euskaldunberria nintzen orduan, askoz ere susmagarriago beraz.
Zertan aldatu dira Natxo de Felipe eta Oskorri orduan askok espainolistatzat jotzeko eta gaur egon abertzale asikok zuekin kontatzeko?
Gure kontrako kanpaina hura egon zenean, Aresti ez zegoen inon militatzen, ezta ni ere. Egia esan, Arestirekin izandako harreman konstante eta luzeagatik, uste dut bera ez zela inongo partiduko militante izan sekulan. Esaten zen Partido Comunistan zegoela... Ni gero bai, MCn egon nintzen militatzen, edo EMKn. Ez dut uste alde ideologiko horretan... Beno bai, guztiok dauzkagu eboluzioak, baina gaur egunean ere nahiz eta ez dudan militatzen, ondo moldatzen naiz eta lagun handiak dauzkat hor eta beste sektore batzutan ere. Zerbait aldatu bada mundu abertzalea aldatu dela uste dut, gauzak beste modu batez ikusten dira. Ez dago metro bakarra gauzak neurtzeko eta. Nahiz eta denbora hartan oso latza izan gure kontrako propaganda, lehenbiziko diskoa atera genuela, pixka bat behera etorri zen kanpaina hura. Kanpaina hartan, gainera, nik uste ez zeudela bakarrik arrazoi politikoak, arrazoi artistikoak edo konpetentziazkoak ere egon ziren, ze gogorren gure kontra aritu zirenak 'Ez Dok Hamairu'koak izan ziren.
Zer aldatu da orduko egoera politikotik gaurkora?
Dena aldatu da, euskal nazionalismoaren sustraiak aldatu egin dira, gaur egunean inportatzia euskarari ematen zaio, tira, sektore batzuk. Benson uste dut izan zela esaten zuena euskal populuak, zerbait nabari, bereizgarri baldin bazuen hizkuntza zela. Eta guri holako esperientzia ugari tokatu zaigu, Europan zehar ibili eta hemen euskal dantzatzat genituenak han beste punta batean ikustea, euskal musikatzat genituenak Austrian edo Alemanian ikustea. Euskal Henia, egia esan, produkzio artistiko eta kulturalaren aldetik herri nahiko xumea da, ez du ezer berezirik euskara baino.
Uste al duzu politikoki orduko kakanahastea argitu dela?
Ez, ez. Asuntoa da gauden egoeran txarrena ez den aukera hartu behar dela, txarren artean hoberena.
Nazionalismoak bere atzetik beti daramatza bere miseriak. Hemen nazionalismo bat baldin badago beste bat egon ere badago, izkutuan egon arren. Hori da asuntoa, euskal nazionalismoa eta espainol nazionalismoaren artekoa. Orduan ikusten genituen eta gaur egun ere ikusten ditugu euskal nazionalismoak daramazkin miseria guztiak, ez da horretarako oso listoa izan behar, jende askok ikusten du. Gertatzen da publikoki ez daitekeela horretaz hitz egin. Gauzak argitu diren? Nipadios.
Musikari atxekiz, Oskorriren musika moldean izan al da aldaketarik? Instrumento autoktonoen erabileran esate baterako?
Istiluen artean, puristekin izandako lehendabizikoa, gitarra elektrikoa sartzearena izan zen, normalean erabiltzen ez zena. Autoktonoak? Ez, gertatzen da euskal instrumentuen artean ez dagoela ezer, oso pobrezia handia dago. Beste herri batzutan erabili izan dira biolinak, tronpetak, klarineteak eta... Hemen Euskal Herrian gainera ez da bandarik egon, panderoa eta alboka edo txistulari bat bere danborrarekin eta kitto. Alde horretatik ezin gintezke oso harro ibili. Beti aipatzen da Euskal Herriko musika eta euskaldunek daukaten iaiotasuna horretarako.. Hori dena gezur hutsa da.
Zuen kantuetako gaietan izan duzue bilakaera bat. Lehenengo abestiak ez al ziren askoz ere gorriagoak, eta zuzenagoak?
Bai noski, dena aldatu da. Hasiera hartan kantari guztiek beste paper bat genuelako, edo beste paper bat erantsi zigulako jendeak. Orduan kantaldiak mitin publikoak ziren, baina zorionez gu abertzale fidagarriak ez ginelako ez zitzaigun horrelakorik tokatu. Aro oso txarra izan zen kantaldietarako, eta hor desanimatu egin zen jende asko. Antton Valverdek publikoki esan du nola denbora hartan utzi zion kantatzeari. Eboluzioa? Ba bai, ze orduan kantaldiak jendearentzako 'balbula de escape' bat ziren baina gauzak gero...
Arestiren diskoaren ondoren, Detxepare aukeratu zenutenean, ez al zen gaien aldetik haustura bat eman?
Ez, ez. Arestiren obran kontraesan ugari eta handiak zeuden, eta gure egoera hartan, eta oraingoan segur asko, kontraesan ugari zegoen. Gu kantari hasi ginen ez mitinak eta holako saltsak montatzeko herrietan, baizik eta benetan musika gustatzen zitzaigulako. Alde batetik baze goen Arestirekin batera egindako errepertorioa, seguraski gogorra zena, eta bestaldetik bagenuen beste interesik euskararekiko interesa, interes kulturala. Detxepareren obra oso ezezaguna zela konturatu ginen eta, Arestirekin batera lan monografiko bat egitea deliberatu genuen. Arestirekin moldatu genituen textuak, hospitalean zegoelarik.
Hegoaldeko folk taldeek arrakasta komertzial handia lortu duzue, kantagintza motelduago dagoela dirudien bitartean. Zer dela eta?
Euskal Kantua beti ibili da motel. Euskal kantuaren arrakasta, bere garaian, beste era batekoa izan zen, baina arrakasta artistikoa ez dut uste orain baino hobea izan denik sekulan. Kontua da, denbora batean euskal kantuak zeukan irudia askoz ere monolotikoagoa zela, ez zegoela aukerarik, eta gaur egunean badago, abanikoa askoz ere zabalagoa da. Arrakasta? Guk sekulan ere ez dugu plateiatu zer egin behar zen arrakasta komertziala izateko, guri beti gustatu izan zaigu musika tankera hori, beti gustatu izan zaigu juerga eta jendearekin nahiko ondo moldatu izan gara eszenario gainean. Gure taldeak ez du inoiz pretentsio berezirik izan. Guk musika ugari entzuten dugu, esperientzia guzti hori kokteleran sartzen dugu, eta kitto.
Hurbilelik ezagutzen dituen arlo askori buruz ez du eritzi onik Natxo de Felipek. Politikaz aritu garenean etorkizuna oso beltza dakusala esan digu, latza, eta euskal musikarien arteko harremanak aipatu ditugunean insolidaritateaz mintzatu zaigu.
"Gaur egunean, hemen, eremu latz honetan, norberak bere bizimodua bilatu behar du, hori da txarrena. Lehengoan Ruper-ek aipatzen zuen kantarien arteko harremanak ez direla oso sakonak, ez dagoela elkartasun handirik. Eta egia da, baina hori egia da eguneroko praktikak horrela markatzen gaituelako".
Zer esan nahi duzu eguneroko praktitak horrela markatzen zaituztela diozunean?
Eguneroko praktikak nahiko insolidario eta nahiko indibidualista izatera behartzen gaitu. Orduan, zuen galderen artean, zertan datzan Oskorriren arrakasta. Nik ez dakit, nola jakin daiteke hori? Zergatik beste talde batzuek guk bezako lana edo hobea eginez ez dute arrakastarik lortzen. Zer dakit nik ba! Gure sekretua da egoera honetara iristea, egoera normal batetara iristea, edo egoera paranormal batetara iristea, eta Euskal Herrian hori da zailena, hainbeste urtetan zure lana modu normal batez egitea. Gainera gu beti ibili gara instituzioei bizkarra ematen, eta orduan nola planteiatu liteke instituzioen bizkarrera bizitzea orain? Instituzioek ez digute ezer eman eta hobe da ez ematea, zorrik ez edukitzea.
G.ARRESE I.MURUA
27-30

GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakDE FELIPE1
GaiezKulturaMusikaMusika modeTaldeakOSKORRI
GaiezKulturaMusikaArgitalpenaDiskoak
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaDiskoak
PertsonaiazDE FELIPE1
EgileezARRESE1Kultura
EgileezMURUA2Kultura