Luis Peña Gantxegi: "Euskadi Atenas moderno bat bezala ikusi behar da"

1988ko uztailaren 03an

Hirarogeitabi urtetak oñatiarra dugu Luis Peña Gantxegi arkitekua. Lan oparoa benetan, gizn honek egin duena: doktoradtza eta katedra lortu ditu, hainbat arkitekura eskotan irakasle, hizlari hitzaldietan, sari askoren irabazle eta enparantza egile bikaina. Besteak beste, Donostiako Trinitate Enparantza, Lleidako Enparantza Nagusia eta Gasteizko Foruen Enparantzak egin izan ditu. Arkitekturaz gain, kultura eta bizieraz mintzatzea atsegin duen pertsona honekin Donostiako Ulia mendiaren magalean duen etxebizitza eroso eta lasaian izan gara.

GALDERA: Zure obran zer nabarmenduko zenuke?
ERANTZUNA: Nahiago nuke orokorrean hitzegin. Bestela, jakina, badauzkat ustez zenbait gauza borobil, baina beti izaten dira gorabeherak.

GALDERA: Hel diezaiogun bada urbanismoari. Kezkatzen zaituen gaia da.
ERANTZUNA: Urbanismo kontuan, garai batean jada ikusi nuen udalek, edota gaur egun Euskadi mailan, Plan Orokorrak eta egin behar dituztela. Arkitekto batentzat oso tentagarriak dira Plan Orokor, Herrialdeko Planak edota Euskadikoa. Nahiko desaritua dago azken hau. Alde fisikoan diot. Ez programan. Nola antolatzen diren aktibidadeak, harremanak, herriak, herrien eta hirien arteko harremanak... Gai zaila da. Zabala. Tentagarria arkitektoarentzat baina frustragarria datekeena. Arkitektoa gainditu egiten du gaiak. Disziplina gehiago sartu behar dira tartean. Arkitektoak ez daki ekonomiaz, edo industriaz, edo administrazioaz, legeaz... Nik ihes egin dut piska bat guzti horretatik iruditzen bait zait arkitektoak gehiago jo behar duela fisikora. Espazioak eta bolumenak. Gauzatzen diren obrak. Karreterak, kaleak, jardinak eta etxeak.
Udalen batean egon izan naizenean ihes egin izan diot horri, harrapa ezina egiten zitzaidalako. Beste arkitekto batzuk sartu dira horretan. Baten batek egin behar du hori ere. Gaur egun ordea ekipoak egiten dira abogatu, ekonomistekin eta abar.

GALDERA: Zer iruditzen zaizkizu aipatzen dituzun Plan horiek?
ERANTZUNA: Lurraldea edo hiri bat antolatzeko eginkizun interdisziplinar honetan Udalek dokumentu oso konplexuak egiteko joera daukate, oso konplexua bait da aurrean daukaten gizartea. Askotan uste da Plan Orokorrarekin egina dagoela hiria, baina ez da egia. Dokumentu horrek joku arauak ezartzen ditu, baina ez du inolako garantiarik eskaintzen hiria ondo egina atera dadin. Plana ona izan daiteke eta hiria desastre hutsa. Kale konkretu bat egiterakoan, etxe bat... orduan konturatzen da jendea hor egin denaz. Gaizki egiten denean handia izaten da biztanlegoaren gogaikarria.

GALDERA: Beraz, Plan hauek egiteko moduak ez dituzu oso atsegin.
ERANTZUNA: Plan handi hauetaz ez da enteratu ere egiten jendea. Plan txikiagoak zirenean administrazioa eta, gehiago zeuden arkitekturaren mesedetan . Gaur egun lege administratiboak lehendabizi egiten dira eta gero arkitektoari forma ematea eskatzen zaio. Horregatik diot gaur egun nahiko kezkatua nagoela, ez naizela kasik enteratzen ez bait da jakina nola funtzionatuko duen Euskadik orokorrean. Kontseilaritza bat, bestea... eta bitartean, konturatu gabe kasik, paisaia osoa ari zaigu aldatzen abiadura bizian.
Ze izango da Euskadi bere orokorrean? Batez ere kontutan hartuta ez dagoela hainbat biztanle. Arriskua dago Euskadi ez hartzea hiri oso bat bezala bere orokorrean. Museoak, Operak, Antzokiak bultzatzeko... hobe genuke asko beharrean gutxi eta oso onak izatea, zeren eta beste hiriekin konpetitzeko modu bakarra horixe bait da. Garai batean Donostiak Cannes-ekin edota Miarritzekin konpetitzen zuen bezala, eta irabazle ateratzen zen gainera, gaur egun ez da horrela, beste maila bat hartu dutelako gauzek.

GALDERA: Euskadi hiri bat bezala dakusazu...
ERANTZUNA: Bai. Ni komentzituta nago, ze konpetitzeko, hau ideologia kontua da jada, baina ez gara bizi herri libreetan, harremanez betetako nazioetan eta konpetentzian oinarritutako nazioetan bizi gara. Turismoaz hitzegiterakoan, kulturaz bezala, oker handiak egiten dira. Batzuk uste dute turismoa dela eguzkia eta hondartza. Baina eguzkia eta hondartza garatu gabeko herrien turismoa baino ez da, kultur eta teknika gaitasunik ez bait daukate hiri artifizialak egiteko. Artifizioak gizonaren adimenaren bitartez egin dezake jendea erakartzeko hiria. Londres esaterako. Hiri turistiko ederra da Londres. Almazen ederrak dauzka. Kontzertu onak. Museo galantak... Asteburuero abioiak eta abioiak joaten dira Europatik hara turismo egitera. Eta ez dauka ez eguzkirik ez hondartzarik. Ez da saltzen Jainkoak emandakoa, transformatutakoa baizik.
Donostian esaterako beteta daude hondartzak. Pentsatu beharra dago eguzkia saltze hutsak ez duela askorik erakarriko. Eta turismoaz ulertzen badugu kanpoko jendeak sosak hemen gastatzea, eta konpetitu behar denez, hori bait da bizi dugun testuingurua, bestela beste nazio bat egin beharko litzateke ideologia ezberdin batez, pentsatu beharra daukagu nola konpetitu.

GALDERA: Zuk esango duzu nola.
ERANTZUNA: Bi modu daude. Jende kopuru nahiko bat egon behar du jende horrek kultur kalitate aski bat izan dezan kanpokoekin konpetitu ahal izateko. Biztanlego txikia bada eta jendeak ez badu intelektual mailarik ez dago zer eginik. Historian izan dira kasu aipagarriak. Grezian esaterako, 15.000 biztanleko hiri batek indarra zuen munduan. Asian nahiz eta milioika biztanleko hiriak egon arren, greziarrek konpetitu egiten zuten, Nobel sariak bait ziren guztiak. Jende gehiegirik egon ez dadin nahi badugu, jendearen kalitate intelektuala goratu behar da. Edo bestela industrializazio batetara jo behar da. Jende gehiago egon dadila nahikoa ekoiztu ahal izateko.
Hemen azken bolada honetan kezka handia dago Plan Orokorrak direla eta. Baina gero ikusten dituzu trazadoak eta... Begira Intxaurrondon ze desastrea egin duten. Karreterek eta etxeek ez daukate zer ikusirik... Atzera pausoak dira horrelakoak urbanismoaren historian. Gaur egun dagoen arriskua gobernuak burokrazia hutsak bihurtzen direla da eta gai hauek, egon badaudela, baina boletin ofizialean daudela.

GALDERA: Plan Orokorrak aipatu ditugu. Zer izaten da nagusi horrelako bat gauzatzerakoan?
ERANTZUNA: Ekonomia da nagusi. Arau modu batzuk dira nagusi administrazioak hiria jestionatzeko. Zuzenbideak eragin handia du, lurraren jabegoa dela eta. Nik ihes egin izan dut beti horrelakoetatik. Gogoan daukat 1963. urtean Donostiako Udalak deitu ninduen arkitektoaren suplentzi bat betetzeko. Plan Orokorra egiten ari ziren eta denak zeuden murgilduta lur puska bati ze kategoria eman eta horrela. Hori ez zen ez arkitektura ez ezer. Geografia edo lur banaketa nahi baduzue. Baina arkitektura ez. Urte horretan, Donostiako harresien botatzearen zentenarioa zela eta obra batzuk egin ziren ospatzeko. Trinidade Enparantza egitea enkargatu zidaten zera handirik gabe. Hori egin nuen eta oinarri izan zitzaidan beste batzuk egiteko. Testuinguruan ondo geratu zela uste dut. Gero atera nintzen hortik eta beste batean Teniseko paseoa egiteko aukera izan nuen. Horrelakoetan ibili izan naiz gustora. Harriarekin lanean... Orain Bartzelonan egin dut parke bat, Parque de la España Industrial izenekoa. Leridako Enparantza... Plan Orokor batean gauza hauetan aritu beharko luke arkitektoak. Dibujatzen. Zubiak, karreterak, plazak, parkeak... Baina askotan lujo bezala hartzen dituzte gauza hauek politikoek.

GALDERA: Hau da, funtzionala izatea da oinarria...
ERANTZUNA: Bai, funtzionala. Hori bai, jauzi koalitatibo bat ematen ari da orain. Lehen gertatzen ez zena, orain hasiak dira zenbait herri beren ezaugarriak gordetzen. Ondo zeuden Planak ondo betetzen. Plazak, kaleak... Oinezkoarentzak guneak sortuz kotxeak bere tokian sartuaz... Aldrebeskeria handiak egin izan dira automobila dela eta. Ikaragarri zabaldu kale batzuk... Gaur kontzientzia handia dagoela uste dut Udal gehienetan.

GALDERA: Gauza bat dira Planak eta gero bestea egiten direnak. Hemen ondoan, Bidebietan, torre tzarrak egiten aritu den arkitektoa zer iruditzen zaizu?
ERANTZUNA: Arkitektura kultura oso eskasa zen garai batean egin zen hori. Ensantxe hori da egin behar ez zen baten eredu. Edifizioak altuak izatea berez ez da txarra. Gauza da zer egiten den eta zertarako. Bizitzeko torreak egiteak ez dauka sentidu handirik gure herrian. New York-en ere ez. Raskazieloak ofizinetarako izaten dira. Baina jendeak ez daki hau. New York-eko jenderik gehiena pisu bakarreko etxeetan edota etxe bajuetan bizi da. Hemengo hauek ekonomia oso zur batez egin izan dira. Garapena garapenagatik ematen zen garai batean egindakoa. Inmigrazioari konponbide azkar bat egiteko eginak dira, baina oso ekonomikoki eta gutxi pentsatuta.

GALDERA: Arkitektura kultura aipatu duzu. Gerra aurretik bazen hemen mugimendu indartsu samarra.
ERANTZUNA: Gerrak eten osoa suposatu zuen.

GALDERA: Eta orain nola dago hori?
ERANTZUNA: Nik uste berpizten ari dela.

GALDERA: Dena dela, Euskal Herrian egin diren desastre urbanistiko guztiak egin ondoren, ba al da hori konpontzerik?
ERANTZUNA: Hori da oraingo lana. Lana da ondo eraikirik dagoena mantentzea. Ea nola sartu behar garen ondo eginda dagoen horretan. Ze erabilera eman behar zaion... Bestea da ea nola konpondu gaizki eginda dagoena. Dirua da hori. Baina berriro diot, honekin batera faltan botatzen dut Euskadi hiri bezala ikustea. Euskadi Atenas moderno bat bezala ikustea, ze egia esan, munduan, hiriek konpetitzen dute. Hirietan daude zibilizazioa eta kultura osatzen duten elemendurik nagusienak. Museoak, Antzokiak, Operak... Herri txikiak oso atseginak dira bertan bizitzeko, baina komenigarria da hauen artean lotura onak egotea, zerbitzu orokorrago batzuren erabilpena izan dezaten. Hiri mailako zerbitzuak. Niretzat Euskadi osoa den hiriaren zerbitzuak. Euskadik egin beharko lukeen zeregina dagoen erruralitate eta kosmopolitismoa batzea litzateke, osotasun batetan funtziona zezan.

GALDERA: Arkitektura Eskolak gertutik ezagutzen dituzu. Nola dakusazu Donostiakoa?
ERANTZUNA: Aurrera doa. Iazko ikasturtera arte ez ziren kurtso guztiak hemen egiten, aurten bukatu dutenak kanpoan estudiatzen aritutakoak dira eta arkitektura ulertzeko modu asko dagoenez promozio hauek berezi samarrak dira. Aurten karreraren lehen kurtsoa bertan hasi eta bertan bukatzen dutenak ikusi ondoren, beste eskolakoekin konparatu eta zer ateratzen den jakingo dugu.

JOXE MOLLARRI
38-41

Gaiez\Kultura\Artea\Arkitektura\Arkitektoak
Pertsonaiaz\PEÑA2
Egileez\MOLLARRI1\Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude