"Kartzela barruan hil egiten haute"


1988ko ekainaren 12an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Xanti Val, Euskal Presoari elkarrizketa

Xanti Val, 6 urtez Espainiar Estatuko kartzeletan preso
"Kartzela barruan hil egiten haute"
Amnistiaren Aldeko Batzordeek, «Denok batera presoak kalera» lemapean, kartzeletara martxak antolatu dituzte ekainak 11rako, espainiar Estatuan barreiaturik dauden euskal presoen egoera salatu asmoz. Egoera honen berri eman diezagun, sei urtez Carabanchel, Soria, Alcala eta Herrarakoak bere larrutan bizitako Xanti Val-ekin mintzatu da ARGIA oraingoan.
"82ko otsailean harrapatu gintuztean, ohi den bezala, gauez. Ohizkoa den tratua jaso genian, Gobernu Zibilera ailegatu aurretik ederki berotu gintuztelarik. Otsailaren 13an Audientziatik pasa, eta handik Carabanchela zuzen zuzenean. Egun luzeak eta oso gogorrak izan hituen haiek. Hain gogorrak ze Carabanchela ailegatzerakoan nolabaiteko zerna eta paradisua bait zirudien harek", bota du Xantik elkarrizketari hasiera emanez.
ARGIA.–Nola gogoratzen dituk barruan pasatako lehen egunak?
Xand Val–la ez duk denborarik hasierako egun haietan zertan aritu haizen jabetzeko, egunak pasa egiten dituk, konturatzen haiz barruan hagoela, herriko jendea, eskualdeko jendea ikusten duk aspaldiko partez...
A.–Carabanchel ondoren zer?
X.V.–Gerora Soria ezagutu nian, Alcala eta Herrera. Herrerara 83ko azaroan ailegatu gintuan. Han araudia oso estua huen: funtzionarioak txalo bat egin eta denak zeldetatik kanpora, beste txalo bat eta denak martxan. Bazkaltzerakoan txalo bat eta eseri, beste bat eta altxa. Bertako abagunea oso fuertea zela eta, borroka bat planteatu genian hamar hilabetez orduan. Eskatzen genian baldintza minimoei eustea, gure eskubide pertsonalak onartzea alegia. Edozein momentutan funtzionarioak biluzten gintuztean, egunean bitan errekuentoa jasaten genian, militarki, firmes jarrita. Ezin huen erre formazioan, ezin genian jangelako mahai gainean eseri, ezin bermatu...
Alcalan aldiz, ezberdina huen, beste planteamendu baten barruan zegoan antolatuta. Nahiz eta funtzionarioak edo txakurrak hirekin sartu ez nabarmentzen genian kartzelak berak jaten gintuela. Soriakoa ere errepresio fisikokoa huen, txakurrak sartu eta atera egiten hituen...
A.–Eta nola egiten zenuten sistemaren kontra?
X.V.–Gose greba bat, planteak, zain mozketak ere egin izan dizkiagu... Herreran kasu, planteatutako aukeren arabera ikusi genIan gose greba batekin ez geniala ezer hautsiko ze ez bait ziaten amore emateko asmorik. Borroka luzea izango zela ikusirik planteatu genian gure araudia sortzea. Parteak eta parteak gero... Bien bitartean, gure buruak izorratzen ari ginela eta, gogortu beharra ikusi genian. Ate joka hasi gintuan..
A.–Txapeo latzak ere jasan beharrean izango zineten, ezta?
X.V.–Egoera oso fuertea izan huen. Pentsatzen duk hasieran kartzelara joanez gero hil egingo haizela baina gero normalean ez da inor hitzen, han barruan hil egiten haute. 24 ordu zoko hartan sartuta, 6 metro karratutan... gorputza egin behar duk, pareta frentean eta bestaldean laguna, ezin elkar ikusterik, zeldako barroteak eta paretak aurrean... Ni gogoratzen nauk 10 hilabetetako kanpaina amaitu ostean Alcalara eraman gintuztela eta hangoek esaten zutenez Herreratik etorritako jendea bere rolloekin zebilen, bakarti oso. Guk hamar hilabete pasa genizkian Herreran, baina hori, egongo duk jendea urteak daramazkiena.
A.– Funtzionarioek nola jokatzen ziaten?
X.V.–Funtzionarien papera ezberdina duk segun eta ze lekutan. Herrerakoak nahiko jipoitzaileak hituen, eskola zaharrekoak. Guk frente egin genuen arte. Piskanaka-piskanaka aldatzen joan dituk hala ere, Alcalakoen antzekora izatera iritsiz. Beharbada papel politikoagoa jokatzeko, reinserzioa bilatzeko. Heuren leloa hauxe zen, "hemen dik atera nahi baJuk neri esatea besterik ez daukak, lagundulo diat.....
A.–Gaiaz aldatuz, beti aipatu izan duk zeldetako gordinkeria...
X.V.–Zeldak berez ez dik ezertarako kondiziorik. Oso hotza duk, argia kaskarra, ohe bat, apal batzuk hire arropa eta gauzak atontzeko eta besterik ez. Argi kaskarra zegok irakurri nahi baduk, edo estudiatu bestela. Gaua ailegatuta bi aukera geratzen zaizkik: orrialdearen aurrean begiak kiskaltzen jarri edota bestela hurrengo egunerako utzi. Neguan berriz, kalelaziorik ez. Alcalan ailegatu bezain pronto ez genian ezer eta bertara joan bezain pronto eskatu genian kalifazioa eta txakurra sartu huen momentuan berotzeko.
A.–Estudiatzeko argia aipatu duk. Dinamika horretan ze garrantzi hartzen dik estudiatzeak eta?
X.V.–Han barruan egonik nolabaiteko defentsak sortu behar dituk eta nolabaiteko eskudoa jaso egoerari aurre egin eta hire burua lantzeko. Piskat handik ihes egiteko, funtzionarioen aurpegia ahazteko, betiko harresietatik kanpo egiteko piskat. Nere kasuan, lehendabizi, euskara ikasten aritu ninduan. Nola edo hala ikasi nian eta lehendabiziko pauso hori gainditu ondoren, filologiarekin hasi; oraindik amaitu gabea zeukeat eta beno, hori kaleko eragina duk...
A.–Burua bezala zaintzen al duk gorputza?
X.V.–Jarrera hedatuena hori duk, bizitzeko grina hori. Jendea ikusten duk kriston kondenarekin eta korrika ibiltzen duk, lau urte pasa, bost, sei eta lehenengo egunean bezala. Bazkaltzeko letxua puskat eta aurrera, eta beti pentsatuz kalea bertan dagoela, hori bai, oso realista izanik.
Zaintzea besterik ez zaik geratzen han. Han dena porlana duk eta kirol piskat egiten baduk hezurretako gaitzak segituan. Gero ez ditek kasurik egiten, pastilak eman edota pomada eta kitto! jendea oso gaizki zegok hezurretatik eta, eta han bertan dagoen jendilajearekin ez zegok ezer egiterik.
A.–Hik oso gertutik ezagutu huen Mikel Lopetegi tolosarra, ezta?
X.V.–Ni piloa harritu ninduan Mikelen gertakariarekin, ze bizitzeko izugarri jarrera baikorra zian, beti kirola egiten, barazkiak eta jaten, ez zian erretzen... Guztiei egin zaiguk arraroa bere buruarekin beste egin zialako hura. Baina beno, halakorik gertatu behar zian, ze barruko egoerak hortara bultzatzen dik. Arraroa duk hori bakarrik gertatzea. Hortaz ari dituk bideratzen gaur eguneko politika, damutzen ez dena damuerazi, eta damuerazten ez dena han geldieraziz baina betirako.
A.–Nola sufritzen dik sakabanaketa presoak?
X.V.–Beraiek bazekitek ez gaituztela inoiz reinserzioaren bidetik sartuko; garaia duk jakiteko gu ez garela hemen sartu gure irtenbide pertsonaia konponduta ateratzeko. Guk irtenbide kolektiboa nahi diagu Euskal Herriarentzat. Orain beste bide bat zeukatek: gu pertsona bezala desegitea (Mikel Lopetegi kasu) edo beste neurrien bidez, damututa aterako ez garenez, erabat tontotzea. Eta horretan ari dituk.
A.–Ze nolako informazioa iristen duk kanpotik?
X.V.–Ailegatzen den informazioa normalean egunkariak izaten dituk eta gero bertako erakundeak, lagunak edo taldeak bidaltzen dutena. Informazio dezente iristen duk eta presoa informatua zegok. Beharbada gauza haundietan sartzerik ez dik izango eta txikienetan ere ez, baina orokorrean jakinaren gainean zegok eta bazekik presoak bere herrian zer gertatu den. Informazio iturri nahiko emankorra duk, eta orduan hein batean aztertzerik eta komentatzerik bazegok. Desinformazioa ere bazegok, ze hik ez duk ikusten nola garatzen den guzti hori, ez duk ikusten pertsonen mogimendua. Ateratzekoan txokea hori izaten duk.
A.–Duela urtebete edo irten hintzen kalera. Nola ikusi hituen gauzak herrian?
X.V.–Latza duk onartzea begibistan dauzkaan gauzak. Alde batetik ikusten duk pertsonak asko aldatu direla. Ikusten duk jende baten arazo nagusia orain kotxea pagatzea dela, eta hori zail egiten zaik ulertzea. Han barruan komuna batean bizirik, guztia denona eta inork baldin badauka guztiok daukagula, hura ezagutuz kalera atera eta pertsona hain materialistak, edo bakartiak ikustea arraroa egiten zaik eta hori duk ulertzen zailena. Bestela, herriko bizitzara egiten haiz baina latzena ikusteko hori da, nola aldatu den gizartea hain denbora gutxian eta hainbeste.
Nere kasuari dagokionez, beharbada sekulan pentsatuko ez nian bidea hartu diat, euskara ez jakitetik euskal irakaslea bait nauk. Barrnan sortutako kontzientziazioaren ondorioa duk guztia, eta hori sentitzen diat faltan hemen. Euskararen erabilpena oso murriztua ikusten diat gazteetan, ikastolatIk datozenek oso ondo jakingo ditek baina beren artean erdera besterik ez ditek erabiltzen eta oso mingarria suertatzen duk hori, han barruan jendea ikusita a tope!
A.–Nola bizi dizkik martxak eta, presoak?
X.V.–Askotan 'elika' falta nabarmena egiten duk presoarengan. Martxak eta egiten direnean, 100 eta piko autobus ikusita la ostia duk! Bestetan berriz, somatzen duk bakar batzuk besterik ez dutela idazten, edo bisitatu. Agian, jendeak gure beharra ez dialako ikusten. Han denbora mordoa diagu pentsatzeko eta etortzen zaik burura... faltan somatzen duk jende bat eta beno, hau luzerako diagu, ez duk bihar goizean konponduko den gauza eta guztion artean eutsi behar zioagu dudarik gabe.
A.–Eta negoziazioa?
X.V.–Negoziazioa beti ikusi duk ailegatu beharreko gauza bezala. Sekula ez helburu bezala. Negoziazioa duk gure ihardueran beste pauso bat eta ailegatu behar duk, etzekiagu gaur edo bihar baina ailegatu behar duk... Horregatik eutsi ziotek hain gogorki han barruan daudenek, pentsatuz reinserzioa ez dela benetazko bidea, bestea ailegatuko duk eta zihurtasun hori bazegok. Kalean gehiago entzun diat reinserzioaz hitzegiten barruan baino, han ez duk hitzegiten, eta negoziazIoa ez hemen ematen zaion zentzuaz baina hitzegiten duk, pauso bat bezala... Helburua lortu bitarte planteatua dagoen borroka bat duk hori.
A.–Nola zeudek presoak egun?
X.V.–Esaterik ez zegok nekatuta daudela. Bakar batzuk ja hamar urte zeramatek eta horrek nolabaiteko eraginik bazeukak. Bide batez ere garbi ditek bidea; Nekadura badago eta hainbat alditan egoneza sortzen baduk ere ikusten duk bloke bezala funtzionatu behar dela. Gauza duk helburuak lortzea, handik denok batera ateratzea.
INAKI ZUBIONDO

" Kartzelan, euskal presoak bizitzeko kristoren grina zeukak. Jendea egundoko kondenaz igual eta lehenengo egunean bezala zebilek".
Kartzelan sortutako kontzentziazioaz euskara ikasi ondoren euskarazko klaseak ematen ari da egun Xanti Oreretako Xempelar euskaltegian.
13-15

GaiezPolitikaEuskal HerrPresoakEspetxeak
PertsonaiazVAL1
EgileezUBIONDO1Politika

Azkenak
2025-06-19 | Sustatu
AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Applen lan egiten duen ikertzaile talde batek adimen artifizialaren (AA) esparrurako egindako ikerketa baten emaitza argitaratu dute. Izenburu esanguratsua du: The Illusion of Thinking. Euskaraz, bere izenburu luzean, honela: Pentsatzearen ilusioa: arrazoitzeko ereduen... [+]


Desokupacyl enpresa Donostian dagoela ohartarazi dute

Desokupacyl desokupazio taldeak bideo bat argitaratu zuen atzo sare sozialetan, Luis Nuñez Mané burua eta beste hiru kide Donostian zeudela esanez. Bideoa, Kontxan grabatuta dago, eta “okupatutako” etxeak erostera bultzatzen du bertan Manék:... [+]


Ekialde Erdia
Mundua begira, Israelek eta Iranek elkarri erasotzen jarraitzen dute

Joan den ostiralean Israelek Iran eraso zuenetik, bi herrialdeek bata bestea erasotzen jarraitzen dute. Ali Khamenei Iraneko liderra hilko dutela diote Israeleko agintariek, AEBen parte hartze zuzena eskatzen dute, baina AEBetako lehendakari Donald Trumpek ez du oraindik erabaki... [+]


Langileen eskubideek okerrera jo dute azken hamarkadan, bereziki Europan eta Ameriketan

Nazioarteko Sindikatuen Konfederazioak (ITUC) urtero argitaratzen duen txostenak langileen eta sindikatuen egoera globala gero eta okerragoa dela adierazi du.
 


2025-06-19 | Axier Lopez
Banco Santanderrek armagintzan eta genozidioan duen parte-hartzea salatzeko ekintza egin dute Azpeitian

Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.


Iruñeko eta Gasteizko gertakarien gaineko erantzukizuna aitor dezala eskatu diote Espainiako Gobernuari

78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.


Prostituzioa debekatzeko lege proposamena aurkeztuko du Espainiako Berdintasun ministroak irailean

Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.


BVE talde parapolizialak gutxienez 40 lagun hil zituen 1975 eta 1983 artean, Iñaki Egañaren arabera

Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]


Teresa Zavaleta 
“Euskararen bidez Euskal Herriko egoera politikoa ulertu nuen”

Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]


PSNko idazkariorde Ramón Alzórrizen dimisioak ustelkeria eta krisi politikoa Euskal Herrian kokatu ditu

María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]


Papax Fagoaga, mutil-dantzaria 1970eko hamarkadatik
“Ezin nuen ulertu emakumeok herriko bestetan ezin genuela mutil-dantzetan parte hartu, horregatik hasi nintzen dantzan”

Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]


Faxismoaren aurka borrokan, munduan zein Euskal Herrian

Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.


Aroztegiko Elkartasun Komiteak salatu du bi kidek jazarpenak eta irain matxistak jasan dituztela

Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]


Aurten ere batxilergoko ahozkoa euskaraz pasatzeko aukera irekiko dute hainbat irakaslek

Ekainaren 23aren eta uztailaren 2aren artean iraganen da ahozko azterketa. Frantsesez pasa beharreko azterketa izanda, Seaskako, sail publikoko eta pribatuko irakasle batzuek publikoki jakitera eman dute euskaraz bideratzeko aukera eskainiko dietela ikasleei.


Umandi ikastolak 50 urte
Euskara, bizikidetza eta berrikuntza pedagogikoa ardatz

Gasteizko Umandi ikastola duela 50 urte sortu zuten hainbat familia aski ausartek –herri ekimena, orduan ere–, euskararen transmisioa ardatz hartuta. Mende erdia joan da, ikastola hazi egin da, belaunaldi berriak hezi ditu ez gutxi, komunitate baten erreferente ere... [+]


Eguneraketa berriak daude