Federiko Krutwig: "Unamunorengan Funtsezkoa Da Antieuskalduna Izatea"

1987ko martxoaren 01an

Federiko Krutwigi elkarrizketa
Euskal Pentsalaria Hainbat Gairi Buruz Erreparorik Gabe Mintzo Zaigu
Federiko Krutwig:"Unamunorengan Funtsezkoa Da Antieuskalduna Izatea"
Unamunoren urteurrena pasa berria delarik, berari buruz eta literatura nahiz kulturaz mintzatu gara Krutwigekin.
Bistan da Federiko Krutwig bezalako pertsona bat ezinezkoa dela gai bakar batetara mugatu. Elkarrizketa honetan ere gai askok izan dute parte (Unamuno, Cervantes, euskaldunon jatorria, e.a.), baina hari zentral baten inguruan mugitu da: filosofia eta kulturari buruzko ikaskera.
ARGIA.–Juan San Martin-ek esan zuen telebistan Unamuno dela euskal kulturak eman duen geniorik handiena, bere literatur lana eta filosofia mailan «El sentimiento trágico de la vida» kontutan hartuz. Zer deritzozu horri?
FEDERIKO KRUTWG.– Ez nuen programa hori ikusi. Nere ustez filosofo bat da Unamuno filosoforik gabeko nazio batetan. Espainian "europear" kontsidera daitezkeen bi filosolo bakarrak Ortega eta Unamuno dira. Ba dira 30 urte Unamuno irakurri nuela eta ez dut berrikusi. Ezin beraz xehetasunetan sartu.
A.–Zer aportatu zuen Unamunok Espainia «berri» horretan?
F.K.–Berez antieuropeoa zen Unamuno. Beti agertzen da edonoren kontra, progresista batzutan atzerakoia bestetan. Beti saiatzen zen bere burua nabarmentzen.
A.– Ze iruditzen zaizu "EI sentimiento trágico de la vida"?
F.K:–Orain 30 urte irakurri nuen eta asko aldatu naiz ordudanik. Hartaz hitzegiteko, orduko égoerara bueltatu beharko nintzateke. Bateratsu irakurri nituen Unamuno eta Ortega. Gaur egun nahiagoko nuke seguruenik Ortega Unamuno baino. Denbora joan da eta ez dut Unamuno berrikasi.
A.– Unamunoren filosofiaren barnean trajediari buruz daukan kontzepzioa, grekoen kontzepzio klasiko bera da?
F.K.–Unamunoren trajediari buruzko ikuspegia dionisiakoagoa da. Ez da Nietzscheren kontzeptzio bera. Unamunoren kontzeptzioak gizarte maila guztiak ikutzen ditu, ez da elite bati zuzendua. Biziaren aurka doa. Bizia pasa eta eternitatea bilatzen du. Bere burua nabarmentzeko beti ere.
A.–Zer da trajedia grekoentzat?
F.K.– Trajedia grekoek asmatutako mitologia da. Mitologia berez grekoek sortu zuten. Aristotelesentzat trajedia katarsisa da. Begien aurrean zerbait «zikina» jartzen dizute zu zerorri "garbitzeko". Neretzat garrantzitsuagoa da Aristotelesen eritzia Unamunorena baino. Europaren oinarriak grekoen kulturan datza. Aristoteles eta Platonentzat helburu pedagogiko bat dauka trajediak. Platonen ustez hezi den gazte batek bakarrik lor dezake askatasuna. Hor dago gaztediaren drama. Ez dauka irtenbiderik kultura-eza dela eta.
A.–Kritikoek diotenez literatura espainiarrean, «98».eko belaunaldi haren ondoren hara bezalakorik ez da sortzen. Hala da?
F.K.– Ez dago geniorik gaur egun. Orokorrean. Ez eta espainiako literaturan. Espainiako literatura moeta ikusita oso zaila da hor geniorik agertzea, «verista» bait da hau.
A.–Zer iruditzen zaizu Martin Santos?
F.K.–Ez du merezi gaurko literatura irakurtzeak. Denbora galtzea da. Nahiago dut lehengo mendeko klasikoak irakurtzea.
A.– XVIII. mendeko idazle bat modernoena izan daiteke zuretzat...
F.K.– Bai, mende bakoitzean beti dago idazle txar gehiago on baino. Denborak egiten du selekzioa. Ez zait mesedegarri iruditzen denbora galtzea gaur egungo literatura txarra irakurtzen.
A.–Pio Barojak egiten duen karakteriologia bat honelakoa da, euskalduna euskaldunago da kanpoan; hemen berriz ez du horren arrastorik erakusten. Hala dio "Capitán Tximista"ren sarreran. Zer diozu horretaz?
F.K.– Baroja idazlea da eta ez filosofoa. Unamuno baino euskaldanago, berak sortutako karakteriologiak nahiko onargarriak dira. Unamuno baitan funtsezkoa da antieuskalduna izatea. Barojarengan ez da halakorik. Barojaren karakteriologia hori edonon ematen da, hau da, herrietan gelditzen direnek beti dauzkate prejuizioak. Literatura modernoan, euskaldunean ere gauza berbera gertatzen da.Gehiago interesatzen dira bere haranaz eta txokoaz mundu zabalaz baino.
A.– Mirandek euskal heroe bezala proposatzen zuen "Shanti Andia". Bat al zatoz berarekin?
F.K.– Bi arraza daude euskaldunen artean: kostaldekoak eta barnekoak. Marc Legassek ezagutarazi zidan hori estreinekoz. Itsasaldeko euskalduna irekia da barnekaldekoa itxia den bitartean. Idazle onak, unibertsal zentzua eman nahi badio bere lanari, itsasaldeko euskaldun hori hautatuko luke. Hortaz ados nago Mirande nahiz Barojarekin.
A.– Unamunianoa deklaratu da Savater. Ez omen da gaur egun Ortegaren eskolakoa sentitzen.
F.K.–Ez dut Savater ezagutzen, zenbait artikulo kenduta. Ortega eta Unamunoren artean aukera egiterakoan Unamuno litzateke dionisiakoa Ortega apolineoa izango litzatekeen bitartean. Zalla da aukera hori egitea. Bakoitzaren bilakaeraren arauera egin beharko litzateke hautaketa hori. Klasikoagoa, argiagoa, apolineoagoa sentitzen naiz ni gaur egun. Hortaz Ortegaren aldeago agertuko nintzateke, klasikoagoa bait da Ortega.
A.– Unamunok «Don Quijote»a hartzen du espainoltasunaren Biblia bezala. Zaratustra litzateke "Don Quijote". Zaratustra espainiarra.
F.K.– Europako kulturan imajinazioa eta errealitatea nahasten dituzte heroeek. Espainiako kultura «verista» da berez. Horixe da hain zuzen Europako kulturarekin daukan bereizgarririk nagusiena. Euskal folklorea imajinatiboa zen. Orain ez dakit nolakoa den.
A.– Zer diozu euskal heroeari buroz?
F.K.– Europako kultur oinarria grekoa da. Euskal Herriko mito gehienak ere grekoak dira. Heroeak sortu egiten du zibilizazioa. Gizon arruntak badaki ikasten, kopiatzen, baina ez daki gauza berririk sortzen.
A.–Zer iruditzen zaizu Cervantes? Genio bat al da?
F.K.– Zaila da genioak beren artean konparatzea. Genio bat da Cervantes baina ez da nere gogokoena. Nahiago ditut Shakespeare eta Goethe. Español batek irakurri beharko luke Cervantes. Euskaldun batek berriz... beste kontu bat da hori. Lukacs-en arauera hobe luke euskaldun ikasle batek Sakespeare irakurri Cervantes baino.
A.– Euskaldunen jatorria. Koldo Mitxelenaren ustez keltak etorri baino lehenago Iberian zeuden herrieteko bat gara. Mirandek berriz, Peillenen arauera, keltengandik gatozela dio.
F.K.–Ez dut uste Mirandek horrelakorik zioenik. Ez zen hain astoa! Mitxelenak kultura prekeltikoei buruz hitzegiten du, baina gaur egun ez dakigu zer ziren keltak. Ez dakigu zer ziren iberoak, ze motatako iberoak zeuden. Euskaldunak Iberiakoak izan gaitezke. Baina zer da Iberiakoa izatea? Moeta asko daude hor, andaluziakoak... Kontzeptu geografiko bat baino ez da Iberia.
A.– Unamuno, euskalduna ala espainiarra da?
F.K.–Nire ustez espainiarra da, nahiz eta horregatik ez egon bere aurka. Hemen espainiarra zen. Salamancan inor baino euskaldunagoa.
A–Ikus dezagun Unamuno idazle bezala
F.K.– Unamuno «sentidor» bat da, berak dioen bezala. Sortzailea da filosofoa baino. Ez dauka sistemarik. Nere ustez idazle hobeagoa da Ortega. Unamuno europearragoa zen Ortega baino. Ortegak asko hitzegiten du. Oso ondo gainera. Baina ez du ideia berririk sortzen, «La rebelión de las masas» liburuan ez ezik. Unamuno ez da Ortega bezain formalista. Mezua da bilatzen duena. Horretan litzateke europearrago.
A– Europearren mailan al gaude kultur arloan?
F.K.–Ez eta pentsatu ere. Selektibitate handiagoko bat egin beharko litzateke. Gauzak ez dira zerutik jeisten. Ikasleek gero eta gutxiago ikasi nahi dute. Bide horretatik 3. mundurantz goaz.
Mikel ETXEBESTE.Iñaki ERAUNZETA. MURGIL
42-43

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakKRUTWIG1
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakUNAMUNO1
PertsonaiazUNAMUNO1
PertsonaiazKRUTWIG1
EgileezETXEBESTE2Kultura
EgileezERAUNZETAM1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

Kanpaldien lehen garaipenak iristen hasi dira Israelekiko boikot akordioekin

Jon Hidalgo Gereñu

“Maite dut Iparraldean antzerkia egitea, uste baitut hemen kodeak ulertzen direla”

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Efemeridea: Espainiarenak ziren lurraldeetan, "gaztelania ez beste hizkuntza guztiak desagerrarazteko" agindu zuen Carlos III.a Borboikoak

ARGIA

Efemeridea: Almeria Kasua: Guardia Zibilak hiru gazte espainiar torturatu eta hil zituen, ETAkoak zirelakoan

ARGIA

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude