Alfontso Irigoien: "Unibertsitateko maila jeitsi egin da masifikazioarekin''


1986ko abenduaren 21an
Alfontso Irigoieni elkarrizketa
Alfontso Irigoien: "Unibertsitateko maila jeitsi egin da masifikazioarekin''
Pintore, eskultore, poeta, euskaltzain, euskal filologian irakasle... gai askotan aritutakoa, eta aritzen zaiguna, dugu-Alfontso Irigoien. Berak aitortu digunez "euskal munduan " ibili da denborarik gehientsuan, beti ere letren artean. Bertsolaritzaren mundua ere hurbiletik bizi izan du, azken Txapelketa bitartean epai mahaian egon izan delarik. Salamancan filologia klasikoa ikasi eta Deustun dugu irakasle gaur egun. Jaurlaritzak nahiz Nafarroako gobernuek banatzen dituzten EGA titaluetarako bera da euskaltzain arduraduna.Bataz zein besteaz, filologiaz zein literaturaz, bertsolaritzaz zein kulturaz aritu gara Alfontsorekin.
GALDERA: Irakaslea Euskal Filologian, poeta, bertsolaritzarekin zerikusia duena, pintorea, eskultorea... Nola definituko zenuke zeure burua? Zer zara?
ERANTZUNA: Ez dakit. Ni neu naiz, orain, gauza ezberdinak egin izan ditut bizitzan ze har, eta egia da, gauza guzti horiek ikutu ditu. Ni lehenengo, batez ere pinturaren munduan. Gero euskararen munduan ere sartu nintzen frango goiz. Soldaduzkara joan aurretik liburuak erosten nituen Euskaltzaindian, Azkueren garaian. Krutwig ere han ezagutu nuen, Erribera kalean. Euskarazko klaseak antolatzen eta hasi eta gero eta gehiago sartu nintzen hor. Euskal munduan ibili naiz den bora gehienean. Berriro ere egin izan dut pintura nahiz eskultura, baina denbora librean.
GALDERA: Euskal filologiako irakasle zara Deustun. Sintomatikoa al da Euskal Filologia Unibertsitate pribatu batetan jartzea lehenengoz?
ERANTZUNA: Euskal Filologia sortu baino lehen Salamancan izan nintzen estudiatzen. Ni, beranduko estudiantea naiz. Salamancan filologia klasikoa egin nuen. Han nengoela deitu ninduten Deustutik Filologia Erromanikoan euskarazko asignatura bat sartu nahi zutela eta. Linguistika Regional Española deitzen zuten asignatura batetan hasi nintzen. Hor posible zen euskarari buruz aritzea.
Unibertsitate ofizialean baino lehenago hasi zen, egia. Zergatik hasi zen lehenago Deustun? Hori jesuitei galdetu.
GALDERA: Ze eritzi duzu Euskal Filologiari buruz? Ba al da ezberdintasunik Deustu eta Gasteizkoaren artean?
ERANTZUNA: Gasteizera ez naiz joaten eta ez dakit nola egiten duten. Behintzat hasi dira han ere promozioak ateratzen eta pentsatzen dut izango dutela behar den maila.
GALDERA: Euskal Filologia sortu aurretik egin ziren zenbait saio UEUn. Zenbat zor dio Euskal Filologiak UEUri? Nola ikusten duzu gaur egun UEU?
ERANTZUNA: UEU zer da? Hara doazen irakasleak, pentsatzen dut. Sortu zen lehenengo urtetik hartu izan dut parte horretan. UEU udako euskal unibertsitatea denez gero izango da neguan egiten denaren luzapena, ezta? Ez dakit nola erantzun horri. Esaterako, Euskal Filologia sortu bada izan da giroa aldatu delako eta pentsatzen delako hori ere bultzatu behar dela. UEU izan ala ez izan. Hori bai, UEU esistitzea gauza ona da ze bultzatu egiten bait du.
GALDERA: Ondo al dago Euskal Filologia? Ba al dauka hobetzerik?
ERANTZUNA: Hobetzeko gauza guztiak daude. Hitzegin beharko genuke unibertsitateak gaur egun duen problematikaz. Euskal Filologia beste problematikaren barruan dago, noski. Jende aldetik ez da jaitsi, eta jende asko ari da horretan, Deustun behintzat, eta hau diodanean Donostiako kanpusa ere kontutan hartzen dut, EUTG alegia. Jendearen aldetik erantzuna ba dago.
Federiko Krutwig-ek idatzi du horretaz, eta ados nago, Unibertsitateko maila, eta ez Espainian bakarrik, jeitsi egin da. Maila hori jeitsi da, neurri handi batean, masifikazioa etorri delako. Jakina, lehen Unibertsitatea elite gauza bat zen, eta orain mundu guztia joan daiteke. Krutwig-ek sozialisteei leporatzen die errua: berdintasuna goitik bilatu beharrean behetik egin dutelako.
GALDERA: Ze konponbide dauka horrek?
ERANTZUNA: Ez dakit. Ez da erraza. Baina horrek etorkizunean konponbide bat izan beharko du. Gorago igo behar badu mailak moduren bat aurkitu beharko du...
GALDERA: Selektibitatea edo...
ERANTZUNA: Ez dakit. Hori politikoek esan beharko lukete. Baina Unibertsitate osoaren problema da. Esaterako, gure garaian filosofia ikasterakoan grekera eta latina bi urtez ikasten ziren. Oinarri batzuk hartzen ziren. Gaur berriz espezializaziora jotzen da segituan. Espezializatzea ondo dago, baina lehen oinarri sendo bat edukita. Oinarri hori uste dut jeitsi dela behera.
GALDERA: Grekeraren garrantzia... "Jakintza Baitha" elkarteak ere halako zerbait azpimarratzen du...
ERANTZUNA: Federiko Krutwig, ni eta beste batzuk ari gara horretan. Hizkuntza grekoa ikastea bakarrik ez da. Zergatik ikasi behar da? Europako kulturaren oinarria Greziatik zabaldu delako. Kultura zabalaren oinarria diot, ze gero badaude kultura etnikoak ere. Eta jakina, guk kultura arazoa aurrera eram nahi badugu, oinarri bi beharko ditugu: bat, kultura etnikoa, tradizioz euskaldunen bidetik datorkiguna, eta bestea, grekoa, Europa sortu duen zibilizazioaren mundua. Alde horretatik garrantzi handikoa da grekoa.
GALDERA: Ze helbururekin? Oinarri horiek ezagutzea bakarrik?
ERANTZUNA: Grekoa, Unibertsitatean, Erdi Aroan ere estudiatu izan da. Eta egia esateko hori da Europako memoria kulturalean dagoen gauza bat. Antzinako gauza estudiaturik, iraganak etorkizunean proiektatzen du zera bat, eta orduan Erdi Aroan hainbat hitz sartu dira kulturaren bidez grekotik. Hitz horiek ez datoz grekeratik zuzenean. Kulturan bidez sartu da.
GALDERA: Euskararentzat ongarri litzateke...
ERANTZUNA: Askoz ere hobeto litzateke jendeak horrezaz gehiago baleki. Ez genituzke erdal hitzak gaztelaniazko forman hartuko. Kultura hitzak kultura mundu egiazko batetik hartuko genituzke.
GALDERA: Grekera erreibindikatu maileguetarako iturri bezala...
ERANTZUNA: Bai, eta grekera bakarrik ez. Latinetik esaterako jurisprudentzia osoa dator. Ezagutu egin behar da guzti hori.
GALDERA: Euskaltzaindiari aurpegitratzen dion puntuetako bat da hori. Euskararen beharretarako pauso geldoegiak ematen dituela eta erabakiak ia aditzean eta deklinabidean bakarrik hartu dituela, eta mailegutzan hainbat gauza dagoela erabakitzeko..
ERANTZUNA: Nik ez dut uste Euskaltzaindiak norma guzti horiek zehatz eta mehatz eman beharko lituzkeenik. Euskaltzaindiak, kontuan izanik gure hizkuntzaren egoera, momentu batzutan halako bide batzuk ematea ondo dago. Baina berez idazleek eta egin behar dute. Euskaltzaindiak gauza minimoak egin behar ditu. Dena egiten hasiko balitz norbait aterako litzateke ez duela egin behar esaten. Nik ez dut uste definizio gehiegi eman behar duenik. Euskaraz egin egin behar da. Egitean sortzen da hizkuntza.
GALDERA: Esaten da ordea oso atzetik doala, ankilosatuta dagoela...
ERANTZUNA: Hizkuntza askotan ez dago akademiarik eta halaz ere hizkuntza sendoak dira. Hemen daukagu Frantzian egin zelako eta Espainian er esortu zelako. Bi polo horien artean gaudenez guk ere sortu genuen. Baina inglesak ez du akademiarik eta hizkuntzarik sendoenetakoa da. Euskaltzaindiak azkarrago joan behar duela? Akademiak hizkuntza biziaren atzetik joan behar du. Ez aurretik,
GALDERA: Euskarazko tituloak Euskaltzaindiak ematen zituen lehen. EGA tituloa Jaurlaritzak ematen du gaur. Non ikusi da gobernu batek titulo akademikoak ematea?
ERANTZUNA: Jakina, Euskaltzaindiak ere ez zituen eman behar eta eman zituen. Eta inork ez zuen gaizki ikusi. Politika aldaketarekin pentsatu zen Euskaltzaindiak ez zuela segi behar horrekin. Etxenike zegoen orduan Hezkuntza Sailan, eta pentsatu zen bide administratibotik eramango zela. Euskaltzaindiak jarraitu zuen Nafarroan ere ematen, baina orain Nafarroako gobernua da ematen duena. Ni nago, bai batean bai bestean, eginkizun horren arduradun bezala. Zergatik esan zidaten neri... ez dakit.
GALDERA: Ze balore ematen diozu gaur egun EGA bati?
ERANTZUNA: Gauza bat da balio legala eta bestea egiazkoa. Balio legala ematen diotena da. Egiazkoa, hor eskatu nahi da minimo bat, euskarazko minimo batzuk eskatzen dira.
GALDERA: Askotan ikusten da ariketa idatziak ederki menderatzen dituztela eta ahozkoetan sortzen dira gorabeherak.
ERANTZUNA: Hasieran, Euskaltzaindia horrekin hasi zenean, euskaldun uholde bat etorri zen horretara. Gaur ordea euskaldunberriak dira etortzen direnak. Hori Euskal Herriak sufritu behar duen problema bat da...
GALDERA: Sufritu... ala ospatu?
ERANTZUNA: Alde batetik ospatu baina bestetik sufritu. Gauza atsegina da ikustea jende asko ari dela euskaraz ikasten, baina bestetik problema bat ere ba da.
GALDERA: Nola konpon daiteke problema hori?
ERANTZUNA: Ez dakit. Denborak konpondu beharko du. Tituloa atera eta jarraitzen badute egunen batean euskaldun zaharrak izango dira.
GALDERA: Hizkuntza txirotu egiten da prozesu horretan?
ERANTZUNA: Lehenengo momentu batean bai. Baina gero aberastu ere egin daiteke.
GALDERA: Gaia aldatuz, eta poeta ere bazarenez... Aldeka handian eman da poesian urte gutxitan. Nola ikusten duzu aldaketa hori?
ERANTZUNA: Arestiren denboratik ona aldaketa eman da dudarik gabe. Aresti, Otero... garai horretan, poesia soziala, nobela sozialaren garai horretan, literatura lotu nahi zen mugimendu politikoarekin batera diktadura baten kontra. Hori kontestu horretan ikusi behar da. Blas de Otero ere pasa zen poesia mistiko batetik poesia sozialera. Poesia konprometitua egin nahi zen. Orduan diskutitzen zen formak ez zuela garrantzirik, zuek orain hizkuntzaren kontuan esaten duzuen bezala. Eta ni beti izan naiz horren kontra. Nik uste dut formak literaturan inportantzia handia duela. Arestik beti zaindu zuen forma.
Baina kontestu politiko hori aldatu da eta beste bide batzuk hartu dira. Zeharo normala da hori.
GALDERA: Poesia neurtua defenditu izan duzu inoiz, edo gutxienez erritmoduna.
ERANTZUNA: Librea ere egin izan dut eta ez dut uste nahita nahi ez neurtua egin behar denik. Baina poeta batek bere ofizioa jakin behar du eta neurtua egiten ere jakin behar du, nahiz eta gero librea egin, ofizioan sartzen bait da hori. Historian beti izan da neurtua. Librea mende honetako kontua da. Poesia neurtua egiten dakienak eigin dezake bestea ere. Ni pintorea naizenez, nere garaian esaten zen "para saber desdibujar hay que saber dibujar muy bien". Hor daukazu Picassoren kasua.
GALDERA: Dena dela poesiak eta bertsolaritzak ez dute zer ikusirik, ez?
ERANTZUNA: Arestik ez luke hori esango. Bertsolaritza da tradizioz populuaren mailan etorri den gauza bat. Eta orduan, populuaren mailan denez gero, maila horretan da. Halaz eta guztiz ere, banaka banaka, maila altuago bat izan dutenak izan dira horretan ere. Edozein modutan ere ez dira sartu korronte zabalagoetan, nahiz eta korronte zabalagoek ere influentzia izan duten bertsolaritzan zeharka besterik ez bada ere. Hori ere poesia da. Bakarrik maila kontua da. Nik uste dut Arestik hori defenditzen duela eta poetatzat zituen zenbait bertsolari.
GALDERA: Eta zuk?
ERANTZUNA: Txirrita batek edo Xenpelar batek gauza onak egiten baditu, da berez duelako, baina ez du formazio literario bestelakorik. Beraz beste maila bat da.
GALDERA: Bertsolaritzan ere aldaketa asko eman dira. Badirudi osasuntsu dagoela...
ERANTZUNA: Bai, klaro, txapelketak egiten dira... eta hor ez da mugimendua eten. Hor neurtu egiten dute. Eta neurketa kentzen baduzu... ez dago bertsolaritzarik. Hori prebisio inportante bat da.
GALDERA: Hala ere gazteenek berritasunak egin dituzte gaien aldetik eta...
ERANTZUNA: Jakina. Euskal Herriko giroa aldatu egin da eta nola bertsolariek entzuten dutenaz eta ikusten dutenaz bertsoak egiten dituzten, orduan bertseen gaia ere gaurko problematikara egokitu da.
GALDERA: Bukatzeko, egoera politikoak ze puntutaraino du inzidentzia hizkuntzaren egoeran? Nola ikusten duzu panorama gobernu berri posiblearen aurrean?
ERANTZUNA: Arestiren denboretan askoz ere jende gutxiago arduratzen zen euskararekin. Gaur, zorionez, askoz ere jende gehiago arduratzen da. Eta jende asko ari da euskaraz ikasten. Nahikoa den ala ez gadetu daiteke. Baina horrela da.
Gobernu bat denez geroztik laguntzak ere handiagoak dira. Horrek sikologikoki ere lagundu egiten du jendearen ardura horretara bultzatzen. Egoera lehen baino askoz ere hobeagoa da argitaratzen diren gauzetarik eta dagoen mugimenduagatik. Galdetu daiteke aski den ala ez? Bueno, denborak esango du. Nik esango nuke jarraitu beharra dagoela guztiorrekin.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezGizarteaIrakaskuntzUnibertsitaEuskal Unib
PertsonaiazIRIGOIEN2
EgileezMINTEGI1Kultura

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude