ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
igandea 2025eko ekainaren 15ean

Gabriel Aresti: "Poesia, populua hezitzearren zaigu baliozkoa"
1986ko abenduaren 07an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Egin ARGIAkoa
Gabriel Arestiri egindako azken elkarrizketa
Hil aurretik egin zitzaion azken elkarrizketan , esan zuenez
Gabriel Aresti: "Poesia, populua hezitzearren zaigu baliozkoa"
Bistan da ezin izan diogula Arestiri elkarrizketarik egin. Hemen dakarguna seguru aski bilbotar idazleari egin zitzaion bakarra dugu, baina.
Akaso elkarrizketa idatzi bakarra izateaz gain, oso gutxi ezagatua izan zen bere garaian. "Triunfo" aldizkarian argitaratu bait zen Aresti hil eta egun gutxitara. Luis Haranbaru Altunak 1975eko maiatzean jaso zizkion erantzunak, eta berariek agertzen duten interesagatik eta gutxiegi ezagunak direlako, hementxe bertan birrargitaratzen ditugu.
TRIUNFO.– Egungo euskal kulturaz mintzatzean, eta areago egungo euskal poesiaz, topiko bilakatu da Gabriel Aresti euskal iteratura modernoaren oinarri dela esatea. "Harri eta herri" liburuaren argitalpen urtea, 1964.a, euskal literatura modernoaren sorreraren data izango litzateke zenbaiten ustetan.
GABRIEL ARESTI. - Halaxe da, bai, topiko bat. "Harri eta herri" nere sorketaren ildoan sortzen den akzidente bat baino ez bait da, nere lehen poema liburua. Ordurarte euskal idazleok aldizkaritan plazaratzen genuen batipat, eta beraz, gure obren zabalkundea minimoa zen. Mila bederatzirehun eta hirurogeitalauak ez du ezer adierazi nahi. Idazle gisako nere lehen obra "Tobera" izan zen, 1960an argitaratua, eta huraxe da nere aurka kritika erreakzionarioak sortzen hasi ziren data, funtsean gerraurreko abiapuntu ideologikotatik zetozenak. Bilboko "La Gaceta del Norte" izan zen hain zuzen kritika hauek ekarri zituena, beste zenbait gauzen artean, Victor Hugo plagiatzeaz salatzen ninduelarik. Gerora, tankerako kritikak ez dira gelditu, inteligenteagoak izan diren arren.
T.–Zuzendu dizkizuten kritikak zure poema zenbaiten gaien inguruan ere gauzatu dira gainera. Biktimatzat jotzen duzu zeure burua?
G.A.–Biktimatzat ez. Euskal kulturako "muturrekoen pailaso" papera jokatzea tokatu zait, León Felipek esango lukeen bezala. Eta aitortzen dut batzutan gogoko izan dudan papera dela.
T.– Euskal Herritik kanpo, euskal literatura ezezaguna da ala sistematikoki aintzat ez hartzen saiatzen dira. Euskaraz idazterakoan marginaturk sentitu zara inoiz?
G.A.–Hobe litzateke Euskal Herriaren marginazioaz mintzatuko bagina, eta ez bere literaturaren marginazioaz bakarrik. Espainiar latinoa ez da batere eroso sentitzen euskalduna espainiarra ez dela pentsatzerakoan; Madrilgo lagun batzurekin gertatu zait adibidez. Kulturalki hitzeginez, periferiarekiko marginazioa esistitzen dela esan liteke...: kastillanoak katalana ulertzen du baina ez ordea euskara.
Zergatik idazten dudan euskaraz? Euskaraz idazten hasi nintzen, baina ez dakit zergatik. Nik gazteleraz hitzegiten dut, ostera ez dakit gazteleraz idazten, ez dut sekula probarik egin. Azken finean, uste dut nere herriarekiko solidaritatez idazten dudala euskaraz. Nere familia euskalzalea zen, baina nere etxean ez zen euskera mintzatzen: hamabi urte nituenean hasi nintzen gramatikak hartu eta euskara estudiatzen (posgerrako garai haietan Bilbon ez zegoen euskara irakaslerik). Hildako hizkuntza bat bailitzen ikasi nuen euskara, eta bapatean, herriarekiko harremanarengatik bizten hasi zen nere baitan. Familiako lagunak izan ziren nere euskara irakasleak, Bilboko portuko langileak eta herriko senideak.
T.–Poeta malditotzat jo izan zaituzte.
G.A.– Masaren heziketarako bide didaktikoa baino ez da neretzat poesia. Beraz, sarritan poetikoa ez den lengoaia moeta bat erabili behar izan dut, eta baita gerra hizkera bortitza ere; poesia moeta honen oinarrizko erizpide estetikoak gizarte "bien pensant"aren atsegin eza eragiten du.
T.– Mitxelena, Txillardegi eta Kintanarekin batera, azken hamabost urteotan euskarak bizi izan duen iraultza linguistikoaren liderretariko bat izandu zara.
G.A.– Euskaldungoarentzako hizkuntza erabilkor eta ulerkorra egin behar zen. Berreraiki egin behar zen hizkuntza baten aurrean topatu ginen. Nik, nere poemetan, hizkuntz poetiko aproposa sortu behar izan dut, eta pintore baten egoeran kausitu naiz, erabili behar dituen materialen konponente kimikoak deskubritu behar dituen pintore baten egoeran.
T.– Baikorra al zara euskararen etorkizunari buruz?
G.A.–Ez baikor ez ezkor; zera jakin arazten dut soilik, euskarak jasaten duen oztopozko egoera sozio-kulturalak jarraitzen baldin badu, euskararen heriotzera eraman gaitzakeela. Hala ere ez dut uste euskaldunek hau gerta dadin utziko dutenik... Euskara hizkuntza galanta da. Hizkuntza latinoekiko abantaila batzu baditu, ingelesak, adibidez, profitatzen jakin izan dituen abantailak. Kultur latinoaren ekarpen linguistiko guztien erabilpena egin ahal izatea, erdi aroko nola modernoarenak, eta bete betean hizkuntza horietan integratu gabe, hori da euskararen abantailetariko bat.
Lengoaiaren bi mailataz mintza gintezke. J. Joyce ingelesez irakurri dutenek eta Joyce eta Hemingway konpara ditzaketenek ulertuko didate. Horrexegatik da ia ezinezkoa Joycen "Ulises" gaztelerara itzuli ahal izatea Joycek erabilitako ñabardura guztiekin. Eta haatik, euskarara itzul daiteke halako ñabardurarik galdu gabe.
Euskararen etorkizunari buruz, bizi dadineko desioa baino ezin dut aditzera eman, eta horregatik lan egiten eta idazten dut, beste gauza askoren artean.
T.– Euskal Herrikoak izanik, euskaraz idatzi ez duten idazle oso onak badira... Baroja eta Unamuno, adibidez. Eta gaur egun nabarmentzen diren beste zenbait: Blas de Otero eta Gabriel Celaya aipa nitzake. "Euskal idazle" lirateke hauek?
G.A.– Euskal idazle euskaraz idazten duen idazlea da; beraz, "euskal idazle" ez dagokio Pio Baroja bezalako idazle bati. Blas de Otero eta Gabriel Celaya, poeta handiak dira biak, baina ez dira euskal poetak, poeta kastillanoak dira azken ondoriotaraino. Euskal Herrian jaio diren poeta hauek badituzte bestalde euskal gaiak ukitzen dituzten poesiak.
Barojaren euskalzaletasuna adibidez, folklorezko euskalzaletasuna baino ez da, eta bere pertsonaiak kartoizko estereotipoak dira, eta ez euskaldunak. Santi Andia eta Tximista kapitaina abentura pelikulatako pertsonaiak dira. Baroja ez zen Euskal Herrian bizi. Pio Baroja Berako etxean egin zen euskalzale, Kruzadatatik itzultzen den jauntxo feudal baten antzera. Unamunotaz zera esaten da, "unibertsal" izateagatik utzi ziola euskaldun izateari baina hala ere absurdo samarra dirudi "unibertsal" izateko Salamancara joan beharra, makina bat salamankar Bilbora bizitzera etorri direnean.
T.– Baina badira Euskal Herrian jaiotako idazleak, nahiz eta euskara jakin ez, ezagutzen ez duten kulturaren bozeramaile eta ordezkari bihurtu nahi dutenak.
G.A.– Lehen Baroja eta Unamuno, Otero eta Celaya aitatu ditut, lau idazle handi, "ruedo iberico"an murgiltzeko, ausardia eduki dutenak. Baina badira horien arma berberak erabili nahi dituztenak ere, arma kamutsagoak ordea. Hala nola, bizkaitar idazle bat, Athletic de Bilbaok hamabi zenbakia emateko trukoa erabili duena, Gernikako beste arbola bat asmatu duena. Komertzialki esplotatzen dute horiek beren euskalduntasuna, benetako erantzun kulturalik gabeko inuzente asko engainatuz.
T.– Euskara batzearen zereginean, Leizarragak hamaseigarren mendean burututako lana defendatu duzu eredutzat.
G.A.–XVI. mendeko elizgizon hugonote bat zen Leizarraga, Nafarroako Koroeak finantzaturik eta beste bost lagunekin Calvino euskarara itzultzen saiatu zena. Horretarako, garaiko euskara mintzatua ezik, gaur egun zehaztu ezin ditzakegun beste iturri batzu ikertu behar izan zituzten, euskara hizkuntza kulto bat bilakatzeko, nekazal eta artzain giroa gaindituz euskal kultura moderno baten komunikabide bihurtzeko. Zoritxarrez, Euskal Herriaren berkatolizapena suertatzean, Leizarragak bultzatu iraultza linguistikoa desagertu egin zen. Dena den, bere ahalegina eredu da, beti ere ordudanik gaurdaino lau mende igaro direla kontutan edukiz. Euskara batua, helburu didaktiko, administratibo eta literarioz buruturiko euskararen heldutasun entsegu bat da, zoritxarrez Leizarragagan oinarritu ez den arren. Beste bide bat proposatu da, teknikoki horren baliozkoa ez baldin bada ere, soziologikoki efikazago dena.
T.–Zein da egungo euskal poesiaren egoera?
G.A.– Aintzinako euskal poesiaren tradizioa dugu, aberatsa oso, hamairu eta hamalaugarren mendekoa batipat. Gerora, 1545 urtean Etxeparekin aurkitu gara, lehen euskal liburu inprimatuaren egilea, zenbaiten eritziz idazlerik onena. Poesia kultoaren autoreen inguruan, joan den menderarte izan ez direla esan beharko genuke. Lizardirekin ailegatzen da unibertsaltasunera gure poesia. Gerraondoko poesiak, 1955. urterarte balio handirik ez duela uste dut. 1955. urtean Mirandek bultzada berri bat emango dio euskal literaturari. Eta segidan nator ni, arazo sozio-politikoak dakartzadalarik, zeinak egungo euskal poeta zenbaitengan eraginik izan duela uste dudan. Euskal poesia modernora hurreratu diren beste lagun berriak bertsolariak ditugu, nahiz eta, nere eritziz, orain artean poeta kultorik ez den ailegatu Udarregi, Txirrita edo Lasarte bezainbateko maila dramatikoa erdiestera.
Luis HARANBURU
1961.ean, Gabriel bere "piku melatua"rekin, Melirekin.
42-43

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakARESTI1
PertsonaiazARESTI1
EgileezHARANBURU1Kultura
ASTEKARIA
1128. zenbakia
1986ko abenduaren 07a
ASTEKARIA PDF-an
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Itzulera bat: señorak eta señoritak
Paula Amilburu
#2
Lanbide Heziketa Dualaren “gezurra” salatu eta egoera aldatzeko eskatu du irakasle talde batek
Mikel Garcia Idiakez
#3
Ertzaintzako kargu baten semearen drogen testaren desagerpena ikertzen ari da Polizia
Jon Fernández González
#4
Bilboko San Frantziskon ertzainek egindako eraso bat ikertzen ari da Segurtasun Saila
Jon Fernández González
#5
Tourism in the Basque Country: A wave which may drown us
Lander Arretxea
Azoka
Azkenak
2025-06-15 | Basilika
Kairos #03: Egia gudu zelai, Galder Gonzalezekin
MULTIMEDIA - Basilika
2025-06-14 | Jon Hidalgo Gereñu
Gazara martxak bere helburua mantentzen du Egiptoko Gobernuaren errepresioaren gainetik

Egiptoko Poliziak militante ugari atxilotu ditu ostiralean, eta hainbat zauritu eragin, protesta oztopatzeko saiakeratan. Nazioarteko martxaren antolatzaileek adierazi dute aurrera jarraituko dutela, eta datozen orduetan erabakiko dituzte hurrengo pauso zehatzak.

2025-06-14 | Piszifaktoria Ideien laborategia
Takoidun zapata gorria
MULTIMEDIA - Antzezlana
2025-06-13 | Maite Goizueta Iaben
Euskadi nazioa da

2025eko Aberri Egunean, Imanol Pradales lehendakari jaunak “Euskadi Nazioa da” eta “hemen jarraitzen dugu eta jarraituko dugu, gure hizkuntzarekin eta gure nazio nortasunarekin, ez izan zalantzarik”, ozenki esan zituen.

Euskalduna naizen aldetik,... [+]

2025-06-13 | Jon Fernández González
Sader-Profersaren Zorrotzako lantegien jarduera etetea eskatu dute auzokideek osasuna kaltetzen duelako

Auzo elkarteak, herri mugimenduak eta ekologistak batu ziren asteazkeneko kontzentrazioan. Lantegien jardueraren amaiera itxaroten ari dira duela hamar urte.
 

2025-06-13 | Xabier Letona Biteri
Landaguneen despopulazioa
Perotx oinetxea birgaitu, Nafarroako Urraul Goiti biziberritzeko

Nafarroako landa gune asko daude despopulazio arrisku larrian eta horietako bat da Urraul Goiti Pirinioaurreko bailara. Hango Adoain herrian biztanle bakarra bizi da iraunkorki eta 93 urte ditu. Han da ere Perotx oinetxe zaharra eta berau birgaitzeko herri ekimena abiarazi dute.

2025-06-13 | Jenofa Berhokoirigoin
Tunisiatik Gazara abiaturiko ‘Al Soumoud’ auto-karabana geldiarazi dute Libiako Sirte hirian

Asteartean pasa zuten Tunisia eta Libiaren arteko muga, ondotik Egiptora sartu eta bertatik Gazara heltzeko asmoz. Berez, Libiako autoritateen babesa jasota du ekimenak, eta jarrera horri segika bidea berriz irekitzea galdetu diete poliziei antolatzaileek.

2025-06-13 | Xabier Letona Biteri
Israelen erasoaren aurrean, Iranek mendekua iragarri du eta 100 bat dronerekin erantzun du

Israelek Iranen aurka orain arte egindako aire eraso gogorrena egin du ostiral goizaldean, Leon operazioa-rekin. Erasoan, Israelgo Armadako 200 bat gerra hegazkinek hartu dute parte eta kalte handiak eragin dituzte Iraneko nuklear programa garatzeko eta misil balistikoak... [+]

2025-06-13 | Jon Fernández González
Bilboko San Frantziskon ertzainek egindako eraso bat ikertzen ari da Segurtasun Saila

Erasoa Bilboko kale horretako ile apaindegi batean egin zuten maiatzean. Erasoa grabatua izan zen eta auzokideek salatu zuten.

2025-06-13 | Stop THT 40 Kolektiboa
Nola justifikatu ekozidio bat trantsizio energetikoaren izenean?
MULTIMEDIA - solasaldia
2025-06-13 | Maria Ortega Zubiate
Agus Gorbea, Gazako martxatik deportatua
“Martxak ezin badu aurrera egin, beste alternatiba batzuk jarriko dituzte martxan; zerbait egingo dute ziur”

Gazarako Martxara bidean, Kairoko aireportuan atxilotu zituzten euskal herritarren artean dago Agus Gorbea, eta momentuz deportatu duten bakarra izan da. Euskal Herrira bidean dagoela erantzun ditu ARGIAren galderak.

2025-06-13 | Irutxuloko Hitza
Palestinaren aldeko bi eguneko baraualdia egingo du Argituz elkarteak Donostian

Palestinako herria pairatzen ari den genozidioa salatzeko bi eguneko baraualdia egingo du Argituz elkarteak Donostian asteburu honetan, larunbatean eta igandean. Garibai kaleko 19. zenbakian egingo dute elkartasun ekintza.

2025-06-13 | Mutriku natur taldea | Eguzki Talde Ekologista
Angula-arrantza dela-eta, a zer-nolako egurra eman dion Arartekoak Jaurlaritzari!
2025-06-13 | Jon Fernández González
Israel gosea arma gisa erabiltzen ari dela salatu du Nazio Batuen Batzar Orokorrak

Espainiako Estatuak eta Palestinak bultzatuta, 146 herrialdek alde bozkatu dute, 12k kontra eta 19 abstenitu dira. Ebazpenak Gazako sarraskia eta Israelen hedapena Zisjordanian salatu ditu eta nazioarteko ebazpen judizialak betetzea eskatu.

2025-06-13 | Hiruka .eus | Nahia Martinez Gondra
Zer egin Lemoizko zentral nuklearragaz?

1984an, Lemoizko zentral nuklearrak bere ateak betirako itxi zituen, konpondu gabeko urteetako gatazka eta zauriak atzean utzita; zentralaren azpiegitura ia berdin mantendu da, eta gertatutakoa, isilpean iraun du. Orain, tokikoek hainbat proiektu proposatu dituzte Basorda kalako... [+]

Eguneraketa berriak daude