Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2025eko urtarrilaren 26an

J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"

2021eko uztailaren 23an

Jose Antonio Loidiri elkarrizketa.
Irungo Euskal Jaien kronika argitaratu du "Amabost egun Urgain'en"en idazleak
J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"
Irungo euskal jai zahar eta berrien kronika argitaratu berria duela eta, Irungo bere botikara joan ginen bere bila. Kontu asko zituen aitatzeko, gazte garaikoak, euskal nobelei dagozkienak, Irun herriari dagozkionak...
ARGIA.–Hamalka bider irakurriak gara euskal literaturazko manual guztietan, Jose Antonio Loidi Bizkarrondok 55. urtean argitaratu zuela euskarazko aurreneko polizi nobela. Nola bururatu zitzaizun hori egitea?
J.A. LOIDI.–Hara, ni sortzez euskalduna naiz, gure etxean noski euskara egiten zen, erdara ez nuen zazpi urteak arte ikasi, eskolan jakina. Hogeitamar urtetan edo, konturatu nintzen erdaraz banekiela idazten eta irakurtzen, baina ez nere hizkuntzan. Zer egin nuen? Eskuratu ahal izan nituen gramatika eta euskarazko liburu guztiak bildu eta ikasten hasi. Gure etxean bazen liburutegi ona, baina gerra garaian dena kendu ziguten. Behin idazten ohitu eta ikasita, itzultzen hasi nintzen. Nobela itzultzen nuen, hartarako grina baineukan. Baina itzulpena oso zaila egiten zitzaidan, "botines da nácar" eta antzekoak ez nekien nola itzuli.
A.–Eta jatorriz euskalduna idazten hasi zinen.
J.A.L.–Halaxe da bai. Baina ez nuen gauza zaila nahi, konturatu nintzen Españian garai hartan gehien irakurtzen zena nobela zela eta honen barruan polizi nobela. Bi aldiz pentsatu gabe idatzi egin nuen, modu errazean, gauza atsegin bat egin nahi nuen. Eta halakoa atera zen, gaur egingo banu ez nuke halakoa egingo. Gustatuko litzaidake gainera batuz agertzea, ikastola batzutan "irakurkera testutzat" darabiltera jakin baitut.
A.-Katalanera ere itzuli omen zen.
J.A.L.-Bai, katalanera, itzuli zuten, baina ez ziguten baimenik eman argitaratzeko, pentsa ezazu, euskarazko gauza bat itzuli, zein hizkuntzetara eta katalanera, ezta pentsatu ere halakorik. Azkenean jatorriz katalanezkoa balitz bezala argitaratu zuten, liburuan, noski, euskarazkoa zela ipinita. 5000 ale saldu omen ziren, eta ahitu egin zen, nik, dena dela ez nuen xoxik ere jaso, agindu bai, baina badakizu nolakoak diren katalanak. Frantsesera ere itzuli zen, baina ez zen argitaratu, gaztelaniaz ere gauza bera. Euskarazkoaren zazpigarren argitarapena edo kaleratzekotan direla uste dut.
A.-Arrakasta haundia beraz?
J.A.L.-Bai. Kontutan hartu urte hartan bi nobela besterik ez zirela atera, nerea eta Jon Etxaideren "Joanak Joan", giro hartan ezer gutxi zegoen euskaraz irakurtzeko eta jendeak irakurri egin zituen. Honi dagokiola, nik badut zalantza bat: literaturazko historia batzutan gerra aurreko euskal idazleetan azkena jartzen naute, eta beste batzutan gerra ondoko belaunaldi horretako aurrena omen naiz. Gu badakizu, "generación de las catacumbas" deritzan horretakoak gara.
A.-30 urte dira "Amabost egun Urgain'en" kaleratu zela, geroztik hamaika nobela kaleratu dira, baina zurerik ez.
J.A.L.–Ez, ez dut beste nobelarik idatzi, irakurri bai franko. Bestelako lanetan ari izan naiz. Badakizu ni ogibidez botikario naizela, eta gaia ere gustokoa dut, makina artikulu idatzia nago arlo honetan, sari ugari ere badut Gipuzkoako kolejioak emana, Madrilgoak ere bai, duela 100 urte herria zirtzilatu zuen koleraren gainean ere zerbait egina nago. Literatur arloan, baditut kontu batzu Egan-en argitaratuak, Irungo Bidasoa-n ere, hain zuzen ere, nere nobela hemen argitaratu zuten puskaka garai batean, Oarso aldizkarian ere behin baino gehiagotan idatzi izan dut, historia kontutan ere bada nik egindakorik, orain argitaratuko den kuaderno batean, Irun herriaren izena dela ta.
A.-Nola ikusi duzu geroztik euskal munduan sortu den literatur ugalketa?
J.A.L.–Zalantzarik gabe, aurrera egin dugu, askoz liburu gehiago idazten eta irakurtzen baita. Literaturaz asko dakitenak ere badira tartean; testua literaturaren aldetik askoz gehiago lantzen dutenak, kontaera aberasten dakitenak. Gaien aldetik ere, aberastu egin gara, lehengo kontu zaharrei egungo beste gaiak nagusitu zaizkie. Dena den, badira berrikerietara jo dutenak ere, inork ulertzen ez dituzten hitzak sartuz irakurkera zaildu egiten dutenak; lehen garbizaleek egiten zutenaren antzera, baita erdalkeria gehiegi sartzen dutenak. Eta hemen kokatu behar lirateke ere, narrazio traketsak maite dituzten nahaspilazaleak. Askotan pertsonaje batekin hasten dira, gero beste batean beste batekin jarraitzen dira, ordurarteko leku eta izen guztiak ez dira gehiago ageri, pertsonaje berriak sartzen dituzte nolanahi, azken batean nahaspila sortzen da, ni gainera ofizioz botikario izaki, gauzak mikroskopioz ikustea maite duten horietakoa nauzue, eta narrazio horietan hariari estuki jarraitzen saiatzen naizen arren, zaila egiten da irakurtzeko, eta hori kaltegarri gertatzen da irakurtzen duenarentzat, ez bururik ez hankarik ez duten nobelak apalean geratzen dira hautsak hartuta, ezin baititu inork irakurri.
A.–Zu zeu gainera Euskaltzaindiakoa zara eta nobela txapelketa askotako epai-mahaiean egoten zara.
J.A.L.–Bai, epai-mahaiean makina bider egon naiz, behin falanjistek antolatutako euskal entsaioen epaile izatea tokatu zitzaidan gainera. Hemen Irunen egiten den sariketa horretan urtero egoten naiz, aurreneko bi urteetan ez beste. Nobela eta saiakera epaile gertatu naiz. Iruñeako Xalbador sarian ere izana naiz. Lan nekeza izaten da hori, nahiko lan baitago nobela guztiak irakurtzen, saiakeran adibidez, 1300 folio irakurri behar izan nituen iaz. Gertatu ohi da hainbat aldiz saria nori eman jakin gabe geratzea. Batzutan bost nobela oso on daudelako, bestetan hiru nobelen artean saria ez batak ez bestek merezi ez duelako. Batean erabaki egin behar noski, baina bestetan saria hutsik utzi behar.
A.–Orain atera den Irungo euskal-jaien kronika hori nola bideratu da?
J.A.L.–Udaletxeak dirua omen zuen horretarako, eta ni hasi nintzen egiten.
A.–Zein bide urratu dituzu zu jaio gabea zinen garaiari buruzko kronika egiteko?
J.A.L.–Orduko artxiboak arakatu ditut, bai bait ziren hemengo udalean bi karpeta informazioz oso osorik, horiek antolatu eta pixkana pixkana bilduma egin dut. Beste aldetik, badira garai haietako aldizkariak ere, euskaljaien gainean idatzi zutenak. Duela bost urtetako euskaljaien kronika egiteko ez da noski arazorik bat ere izan.
A.–Saltsa askotako burruntzalia zara beraz.
J.A.L.–Tekla asko ukitu ditudala esango nuke bai. Orain adibidez, 10 laguneko taldea bildu gara Irunen historia kontuak eta zeratzeko, boletin antzeko bat atera dugu gainera.
A.–Ez zuen beraz Lekuona zaharrak gezurrik esaten Irun idazle herria dela zioenean.
J.A.L.–Egia hutsa da bai, baina har ezazu kontutan idazle erdaldunen herria dela. Arras erdaldundutako herria da Irun, aspaldikoa du hau Irunek. Gauza jakina da Eibar, Beasain, Zumarraga, Errenteria eta beste herri askok ere kanpotar franko jaso dutela azken hogei urtetan, baina han kanpotar horiek bertakotzeko asmotan daude, herri horietan laketzen dira, Irungoak berriz joan etorrian dabiltzanak dira, izanen dira gaur sei bat mila enplegatu, Renfeko langile, karabinero, guardiazibil eta polizia armatuen artean, horiek postu hobea eskuratu eta hemendik hanka egiteko desiatzen daude, eta haien ordezkoak etorriko dira berriz ere hiru urte hemen pasatzeko, ez dira bertakotuko. Haiek hemendik alde egiterakoan beste hainbeste gertatuko zaie hurrengo txandakoei. Honek izugarri erdalduntzen du herria. Bada noski bertako jende euskalduna, ezin ahaztu dezakegu herriko ikastoletan bi mila neska-mutil ari direla ikasten. Hau aipatzearekin batera, gogora datorkit Franco hil baino askoz lehenago ikastolak sortzen hasi zirenean nola bildu ginen talde bat haurrekin lanean hasteko. Garai haietan komentuan biltzen ziren haurrak, haiek bait ziren gure gordeleku. Irungo kaleak poliziaz josita zeuden eta ikastolatik irteteko banaka banaka joan behar zuten haurrek, ezin ziren taldeka atera, pentsa poliziek halako haur taldea ikusita zer usteko zuten.
A.–Eta, hemendik aurrera zer?
J.A.L.–Kontatu dizuedan bezala, botika kontuetan sartuta nabil, dexente gauza idazten ditut kontu hauei buruz, erdaraz nahiz euskaraz. Nobela sariketetan ere gertatzen zait agian zortzi nobela irakurri behar izatea, edota saiakera dela, halako aldizkarian historia arloko gai horri ukitu ttiki bat eman behar zaiola e.a.
Eta besterik gabe, halaxe utzi genuen Jose Antonio Loidi: bera botikara bidean eta gu erredaziora.
Agus Iñaki Camino
28-29

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLOIDI2
GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazLOIDI2
EgileezAGUS1Kultura
EgileezCAMINO1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Nazionalismo feminista da aukera bakarra”

Onintza Irureta Azkune

“Kanpokoak hain argi identifikatzen eta salatzen genituen bitartean, barkaberak izan gara etxekoekin”

Leire Vargas Nieto

Armagintzarekin harremana duten Hego Euskal Herriko enpresa, ikerketa zentro eta erakundeen zerrenda

ARGIA

Efemeridea: Igeltsuzko 200 iratxo agertu ziren Gasteizko kaleetan egunak argitu zuenean

ARGIA

"Gerren ondorioz ezarritako austeritate politikek gogor kolpatzen dituzte langileak”

Euskalerria irratia

Azkenak

2025-01-24 | Xabier Letona Biteri

Nafarroako AHTko lanetan esklabotza egoerak daudela salatu du AHT Gelditu elkarteak

Nafarroan eraikitzen ari den tren lasterraren langileak esklabotza egoeran ari direla salatu du AHT Gelditu elkarteak Iruñean emandako prentsaurrekoan.

2025-01-24 | Xabier Letona Biteri

Trumpen eta fiskal demokraten arteko borrokak migratzaileen deportazioa oztopa dezake

AEBko John C. Coughenoiur epaileak onartu du Washington, Arizona, Illinois eta Oregon estatuek elkarrekin aurkeztutako helegitea, eta horren arabera atzera bota du Donal Trumpek AEBn jaiotako migratzaile ez legezkoen seme-alabak kanporatzeko dekretua.

2025-01-24 | Julene Flamarique

Genero indarkeriaren biktima den emakume baten eta haren bost alaba-semeen etxegabetzea salatu dute Burlatan

Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, gizarte-zerbitzuek ez dute bestelako aukerarik eskaini, kaltetuak eskaera bat baino gehiago egin badu ere. “Legearen, erasotzailearen eta erakundeen aurrean” emakume horrek pairatzen duen erabateko babesgabetasuna... [+]

2025-01-24 | Onintza Irureta Azkune

“Nazionalismo feminista da aukera bakarra”

Màtria o barbàrie (Angle Editorial) liburua aurkeztera etorri da Júlia Ojeda irakasle eta literatur kritikaria, Donostiako Emakumeen Etxera. Liburuan parte hartu duten 30 emakume katalanek matria eraikitzea proposatzen dute feminismo nazionalista ardatz... [+]

2025-01-24 | Beranduegi

5x10: Pedofilia ez da txarra

MULTIMEDIA - Beranduegi

2025-01-24 | Euskalerria irratia

June Egino (GKS)

"Gerren ondorioz ezarritako austeritate politikek gogor kolpatzen dituzte langileak”

‘Gerraren eta faxismoaren aurka’ lelopean manifestazioa antolatu du Gazte Koordinadora Sozialistak larunbatean Iruñean eta Bilbon.

2025-01-24 | Labrit multimedia | Garazi San Martin

Etxebeltza, 45 urte 45 minututan

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-01-24 | Sustatu

TeknoTrump albisteak: Oligarkekin bat, Stargate AA ekimena, eta TikTok luzapena

Donald Trumpen agintaldia hasi da politika atzerakoiak ezartzen woke edo DEI izan daitekeen guztiaren kontra, eta baita neurri teknologikoak iragarriz. Lehen unetik, karguaren zina egin zuenetik, teknologiako erraldoien buruak lehen lerroan egotea deigarria izan zen: bereziki... [+]

2025-01-24 | Gedar

Europako gastu militarra, eztabaidaren erdigunean Davosen

Mark Rutte NATOko idazkari nagusiak arrazoia eman dio Trumpi eta esan du "Europak inbertsio militarra handitu" behar duela.

2025-01-24 | Irutxuloko Hitza | Beñat Parra

Gehiegizko hizkuntz eskakizunak ditu Donostiako HAPOa idazteko kontratazio espedienteak, arkitektoen elkargoaren ustez

Arkitektoen elkargoaren helegitea dela eta, Donostiako Udalak atzera bota du kontratazio espedientea.

2025-01-24 | Jenofa Berhokoirigoin

Lapurtarren Biltzarra ez dute ospatuko aurten

Antolatzaileek Biltzar Nagusian harturiko erabakia da: aurten ez dute Lapurtarren Biltzarrik antolatuko Uztaritzen. Motibazio eskasa da erabakiaren oinarrian dagoen arrazoia.

2025-01-24 | Euskal Irratiak

ELB sindikatuaren zerrendaburu Julen Perez

“Laborarientzako proiektu azkar bat dugu, Euskal Herriari itzulia dena”

Datorren astean Departamenduko Laborantza Ganbarako hauteskundeak ospatuko dira Ipar Euskal Herrian. Frantzia mailako FDSEA eta CR sindikatuez gain, ELB Euskal Herriko Laborarien Batasuna aurkezten da, "euskal laborarien defentsa" bermatzeko.

2025-01-24 | Oinharri eskola

Oinharri eskola - Ezagutuz aldatzea, eskolen eragina

MULTIMEDIA - erreportajea

2025-01-23 | Xabier Letona Biteri

Ordoñezen hilketa, “Oldartzen” eta “Alternatiba demokratikoa”-ren testuinguruan

Ostegun honetan 30 urte bete dira ETAk Gregorio Ordoñez PPko Donostiako zinegotzia hil zuela. Hainbat arrazoirengatik euskal gizartean zirrara berezia sortu zuen atentatua izan zen. PPko eta PSOEko zinegotzien aurkako atentatuen atea ireki zuen.

2025-01-23 | Jenofa Berhokoirigoin

Lanartearen gomendioak erakunde publikoei, beka eta sari sistema duina eta etikoa helburu

Erakunde publikoen bekak eta sariak. Kritika eraikitzaile bat izeneko dokumentua plazaratu du Lanartea elkarteak. Berria-k zabaldu du laburpena, eta txostena eskuraturik, hemen duzue elkarteak erakunde publikoei egiten dien gomendio sorta.

Eguneraketa berriak daude