J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"


1985eko irailaren 15ean
Jose Antonio Loidiri elkarrizketa.
Irungo Euskal Jaien kronika argitaratu du "Amabost egun Urgain'en"en idazleak
J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"
Irungo euskal jai zahar eta berrien kronika argitaratu berria duela eta, Irungo bere botikara joan ginen bere bila. Kontu asko zituen aitatzeko, gazte garaikoak, euskal nobelei dagozkienak, Irun herriari dagozkionak...
ARGIA.–Hamalka bider irakurriak gara euskal literaturazko manual guztietan, Jose Antonio Loidi Bizkarrondok 55. urtean argitaratu zuela euskarazko aurreneko polizi nobela. Nola bururatu zitzaizun hori egitea?
J.A. LOIDI.–Hara, ni sortzez euskalduna naiz, gure etxean noski euskara egiten zen, erdara ez nuen zazpi urteak arte ikasi, eskolan jakina. Hogeitamar urtetan edo, konturatu nintzen erdaraz banekiela idazten eta irakurtzen, baina ez nere hizkuntzan. Zer egin nuen? Eskuratu ahal izan nituen gramatika eta euskarazko liburu guztiak bildu eta ikasten hasi. Gure etxean bazen liburutegi ona, baina gerra garaian dena kendu ziguten. Behin idazten ohitu eta ikasita, itzultzen hasi nintzen. Nobela itzultzen nuen, hartarako grina baineukan. Baina itzulpena oso zaila egiten zitzaidan, "botines da nácar" eta antzekoak ez nekien nola itzuli.
A.–Eta jatorriz euskalduna idazten hasi zinen.
J.A.L.–Halaxe da bai. Baina ez nuen gauza zaila nahi, konturatu nintzen Españian garai hartan gehien irakurtzen zena nobela zela eta honen barruan polizi nobela. Bi aldiz pentsatu gabe idatzi egin nuen, modu errazean, gauza atsegin bat egin nahi nuen. Eta halakoa atera zen, gaur egingo banu ez nuke halakoa egingo. Gustatuko litzaidake gainera batuz agertzea, ikastola batzutan "irakurkera testutzat" darabiltera jakin baitut.
A.-Katalanera ere itzuli omen zen.
J.A.L.-Bai, katalanera, itzuli zuten, baina ez ziguten baimenik eman argitaratzeko, pentsa ezazu, euskarazko gauza bat itzuli, zein hizkuntzetara eta katalanera, ezta pentsatu ere halakorik. Azkenean jatorriz katalanezkoa balitz bezala argitaratu zuten, liburuan, noski, euskarazkoa zela ipinita. 5000 ale saldu omen ziren, eta ahitu egin zen, nik, dena dela ez nuen xoxik ere jaso, agindu bai, baina badakizu nolakoak diren katalanak. Frantsesera ere itzuli zen, baina ez zen argitaratu, gaztelaniaz ere gauza bera. Euskarazkoaren zazpigarren argitarapena edo kaleratzekotan direla uste dut.
A.-Arrakasta haundia beraz?
J.A.L.-Bai. Kontutan hartu urte hartan bi nobela besterik ez zirela atera, nerea eta Jon Etxaideren "Joanak Joan", giro hartan ezer gutxi zegoen euskaraz irakurtzeko eta jendeak irakurri egin zituen. Honi dagokiola, nik badut zalantza bat: literaturazko historia batzutan gerra aurreko euskal idazleetan azkena jartzen naute, eta beste batzutan gerra ondoko belaunaldi horretako aurrena omen naiz. Gu badakizu, "generación de las catacumbas" deritzan horretakoak gara.
A.-30 urte dira "Amabost egun Urgain'en" kaleratu zela, geroztik hamaika nobela kaleratu dira, baina zurerik ez.
J.A.L.–Ez, ez dut beste nobelarik idatzi, irakurri bai franko. Bestelako lanetan ari izan naiz. Badakizu ni ogibidez botikario naizela, eta gaia ere gustokoa dut, makina artikulu idatzia nago arlo honetan, sari ugari ere badut Gipuzkoako kolejioak emana, Madrilgoak ere bai, duela 100 urte herria zirtzilatu zuen koleraren gainean ere zerbait egina nago. Literatur arloan, baditut kontu batzu Egan-en argitaratuak, Irungo Bidasoa-n ere, hain zuzen ere, nere nobela hemen argitaratu zuten puskaka garai batean, Oarso aldizkarian ere behin baino gehiagotan idatzi izan dut, historia kontutan ere bada nik egindakorik, orain argitaratuko den kuaderno batean, Irun herriaren izena dela ta.
A.-Nola ikusi duzu geroztik euskal munduan sortu den literatur ugalketa?
J.A.L.–Zalantzarik gabe, aurrera egin dugu, askoz liburu gehiago idazten eta irakurtzen baita. Literaturaz asko dakitenak ere badira tartean; testua literaturaren aldetik askoz gehiago lantzen dutenak, kontaera aberasten dakitenak. Gaien aldetik ere, aberastu egin gara, lehengo kontu zaharrei egungo beste gaiak nagusitu zaizkie. Dena den, badira berrikerietara jo dutenak ere, inork ulertzen ez dituzten hitzak sartuz irakurkera zaildu egiten dutenak; lehen garbizaleek egiten zutenaren antzera, baita erdalkeria gehiegi sartzen dutenak. Eta hemen kokatu behar lirateke ere, narrazio traketsak maite dituzten nahaspilazaleak. Askotan pertsonaje batekin hasten dira, gero beste batean beste batekin jarraitzen dira, ordurarteko leku eta izen guztiak ez dira gehiago ageri, pertsonaje berriak sartzen dituzte nolanahi, azken batean nahaspila sortzen da, ni gainera ofizioz botikario izaki, gauzak mikroskopioz ikustea maite duten horietakoa nauzue, eta narrazio horietan hariari estuki jarraitzen saiatzen naizen arren, zaila egiten da irakurtzeko, eta hori kaltegarri gertatzen da irakurtzen duenarentzat, ez bururik ez hankarik ez duten nobelak apalean geratzen dira hautsak hartuta, ezin baititu inork irakurri.
A.–Zu zeu gainera Euskaltzaindiakoa zara eta nobela txapelketa askotako epai-mahaiean egoten zara.
J.A.L.–Bai, epai-mahaiean makina bider egon naiz, behin falanjistek antolatutako euskal entsaioen epaile izatea tokatu zitzaidan gainera. Hemen Irunen egiten den sariketa horretan urtero egoten naiz, aurreneko bi urteetan ez beste. Nobela eta saiakera epaile gertatu naiz. Iruñeako Xalbador sarian ere izana naiz. Lan nekeza izaten da hori, nahiko lan baitago nobela guztiak irakurtzen, saiakeran adibidez, 1300 folio irakurri behar izan nituen iaz. Gertatu ohi da hainbat aldiz saria nori eman jakin gabe geratzea. Batzutan bost nobela oso on daudelako, bestetan hiru nobelen artean saria ez batak ez bestek merezi ez duelako. Batean erabaki egin behar noski, baina bestetan saria hutsik utzi behar.
A.–Orain atera den Irungo euskal-jaien kronika hori nola bideratu da?
J.A.L.–Udaletxeak dirua omen zuen horretarako, eta ni hasi nintzen egiten.
A.–Zein bide urratu dituzu zu jaio gabea zinen garaiari buruzko kronika egiteko?
J.A.L.–Orduko artxiboak arakatu ditut, bai bait ziren hemengo udalean bi karpeta informazioz oso osorik, horiek antolatu eta pixkana pixkana bilduma egin dut. Beste aldetik, badira garai haietako aldizkariak ere, euskaljaien gainean idatzi zutenak. Duela bost urtetako euskaljaien kronika egiteko ez da noski arazorik bat ere izan.
A.–Saltsa askotako burruntzalia zara beraz.
J.A.L.–Tekla asko ukitu ditudala esango nuke bai. Orain adibidez, 10 laguneko taldea bildu gara Irunen historia kontuak eta zeratzeko, boletin antzeko bat atera dugu gainera.
A.–Ez zuen beraz Lekuona zaharrak gezurrik esaten Irun idazle herria dela zioenean.
J.A.L.–Egia hutsa da bai, baina har ezazu kontutan idazle erdaldunen herria dela. Arras erdaldundutako herria da Irun, aspaldikoa du hau Irunek. Gauza jakina da Eibar, Beasain, Zumarraga, Errenteria eta beste herri askok ere kanpotar franko jaso dutela azken hogei urtetan, baina han kanpotar horiek bertakotzeko asmotan daude, herri horietan laketzen dira, Irungoak berriz joan etorrian dabiltzanak dira, izanen dira gaur sei bat mila enplegatu, Renfeko langile, karabinero, guardiazibil eta polizia armatuen artean, horiek postu hobea eskuratu eta hemendik hanka egiteko desiatzen daude, eta haien ordezkoak etorriko dira berriz ere hiru urte hemen pasatzeko, ez dira bertakotuko. Haiek hemendik alde egiterakoan beste hainbeste gertatuko zaie hurrengo txandakoei. Honek izugarri erdalduntzen du herria. Bada noski bertako jende euskalduna, ezin ahaztu dezakegu herriko ikastoletan bi mila neska-mutil ari direla ikasten. Hau aipatzearekin batera, gogora datorkit Franco hil baino askoz lehenago ikastolak sortzen hasi zirenean nola bildu ginen talde bat haurrekin lanean hasteko. Garai haietan komentuan biltzen ziren haurrak, haiek bait ziren gure gordeleku. Irungo kaleak poliziaz josita zeuden eta ikastolatik irteteko banaka banaka joan behar zuten haurrek, ezin ziren taldeka atera, pentsa poliziek halako haur taldea ikusita zer usteko zuten.
A.–Eta, hemendik aurrera zer?
J.A.L.–Kontatu dizuedan bezala, botika kontuetan sartuta nabil, dexente gauza idazten ditut kontu hauei buruz, erdaraz nahiz euskaraz. Nobela sariketetan ere gertatzen zait agian zortzi nobela irakurri behar izatea, edota saiakera dela, halako aldizkarian historia arloko gai horri ukitu ttiki bat eman behar zaiola e.a.
Eta besterik gabe, halaxe utzi genuen Jose Antonio Loidi: bera botikara bidean eta gu erredaziora.
Agus Iñaki Camino
28-29

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLOIDI2
GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazLOIDI2
EgileezAGUS1Kultura
EgileezCAMINO1Kultura

Azkenak
EAEko euskaltegietan A2 mailan matrikulatzea oraingoaren laurdena kostako da

Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei. 


Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin

Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
 


Gure haurrak ere badira ekimenak mobilizazioa egingo du ekainaren 12an, Gasteizen

Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.


Bake Bideak eta Bakegileak bide amaierara iritsi dira

Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.


2025-06-06 | Gedar
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk

Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.


Idoia Asurmendi
Bihotzetik berriz pasatzea

IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.

----------------------------------------------------
 
Termometroak 30 gradutik gora markatzen ditu, uda giroa nagusi da eta Bilboko kaleak herritar aztoratuz beteta daude. Horrelako egun... [+]

Torturaren 21 biktima berri aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.


111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak

Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.


Non daude kaparrak?

Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]


“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada

Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?

Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]


Ostiralean hasi eta urte bukaera arte iraungo du Arestiren ekarria ezagutarazteko Bilboko egitarau oparoak

Euskaltzaindiak, EHUko Gabriel Aresti Katedrak, Gabriel Aresti kultura elkarteak eta Bilboko Koral Elkarteak elkarlanean antolatu dute egitaraua. Ostiral honetan, adibidez,  Bilboko Udalaren Txistularien Bandak Aitaren Etxea emanaldia joko du Euskaltzaindiaren... [+]


GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.


Energia berriztagarrien arloko kooperatiben europar federazioko Kontseilu Errektoreko kide bihurtu da Goiener

Rescoop.eu federazioko Kontseilu Errektorean sartu da Goiener kooperatiba, eta  "lorpen handitzat" jo du ardura berri hori. Iragan maiatzaren 22an Krakovian (Polonian) egindako Energia Komunitarioaren Foruman parte hartu ahal izan dute, eta une inportantea izan... [+]


Eguneraketa berriak daude