J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"


1985eko irailaren 15ean
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Jose Antonio Loidiri elkarrizketa.
Irungo Euskal Jaien kronika argitaratu du "Amabost egun Urgain'en"en idazleak
J.A.Loidi: "Liburu gehiago idatzi eta irakurtzen da gaur egun"
Irungo euskal jai zahar eta berrien kronika argitaratu berria duela eta, Irungo bere botikara joan ginen bere bila. Kontu asko zituen aitatzeko, gazte garaikoak, euskal nobelei dagozkienak, Irun herriari dagozkionak...
ARGIA.–Hamalka bider irakurriak gara euskal literaturazko manual guztietan, Jose Antonio Loidi Bizkarrondok 55. urtean argitaratu zuela euskarazko aurreneko polizi nobela. Nola bururatu zitzaizun hori egitea?
J.A. LOIDI.–Hara, ni sortzez euskalduna naiz, gure etxean noski euskara egiten zen, erdara ez nuen zazpi urteak arte ikasi, eskolan jakina. Hogeitamar urtetan edo, konturatu nintzen erdaraz banekiela idazten eta irakurtzen, baina ez nere hizkuntzan. Zer egin nuen? Eskuratu ahal izan nituen gramatika eta euskarazko liburu guztiak bildu eta ikasten hasi. Gure etxean bazen liburutegi ona, baina gerra garaian dena kendu ziguten. Behin idazten ohitu eta ikasita, itzultzen hasi nintzen. Nobela itzultzen nuen, hartarako grina baineukan. Baina itzulpena oso zaila egiten zitzaidan, "botines da nácar" eta antzekoak ez nekien nola itzuli.
A.–Eta jatorriz euskalduna idazten hasi zinen.
J.A.L.–Halaxe da bai. Baina ez nuen gauza zaila nahi, konturatu nintzen Españian garai hartan gehien irakurtzen zena nobela zela eta honen barruan polizi nobela. Bi aldiz pentsatu gabe idatzi egin nuen, modu errazean, gauza atsegin bat egin nahi nuen. Eta halakoa atera zen, gaur egingo banu ez nuke halakoa egingo. Gustatuko litzaidake gainera batuz agertzea, ikastola batzutan "irakurkera testutzat" darabiltera jakin baitut.
A.-Katalanera ere itzuli omen zen.
J.A.L.-Bai, katalanera, itzuli zuten, baina ez ziguten baimenik eman argitaratzeko, pentsa ezazu, euskarazko gauza bat itzuli, zein hizkuntzetara eta katalanera, ezta pentsatu ere halakorik. Azkenean jatorriz katalanezkoa balitz bezala argitaratu zuten, liburuan, noski, euskarazkoa zela ipinita. 5000 ale saldu omen ziren, eta ahitu egin zen, nik, dena dela ez nuen xoxik ere jaso, agindu bai, baina badakizu nolakoak diren katalanak. Frantsesera ere itzuli zen, baina ez zen argitaratu, gaztelaniaz ere gauza bera. Euskarazkoaren zazpigarren argitarapena edo kaleratzekotan direla uste dut.
A.-Arrakasta haundia beraz?
J.A.L.-Bai. Kontutan hartu urte hartan bi nobela besterik ez zirela atera, nerea eta Jon Etxaideren "Joanak Joan", giro hartan ezer gutxi zegoen euskaraz irakurtzeko eta jendeak irakurri egin zituen. Honi dagokiola, nik badut zalantza bat: literaturazko historia batzutan gerra aurreko euskal idazleetan azkena jartzen naute, eta beste batzutan gerra ondoko belaunaldi horretako aurrena omen naiz. Gu badakizu, "generación de las catacumbas" deritzan horretakoak gara.
A.-30 urte dira "Amabost egun Urgain'en" kaleratu zela, geroztik hamaika nobela kaleratu dira, baina zurerik ez.
J.A.L.–Ez, ez dut beste nobelarik idatzi, irakurri bai franko. Bestelako lanetan ari izan naiz. Badakizu ni ogibidez botikario naizela, eta gaia ere gustokoa dut, makina artikulu idatzia nago arlo honetan, sari ugari ere badut Gipuzkoako kolejioak emana, Madrilgoak ere bai, duela 100 urte herria zirtzilatu zuen koleraren gainean ere zerbait egina nago. Literatur arloan, baditut kontu batzu Egan-en argitaratuak, Irungo Bidasoa-n ere, hain zuzen ere, nere nobela hemen argitaratu zuten puskaka garai batean, Oarso aldizkarian ere behin baino gehiagotan idatzi izan dut, historia kontutan ere bada nik egindakorik, orain argitaratuko den kuaderno batean, Irun herriaren izena dela ta.
A.-Nola ikusi duzu geroztik euskal munduan sortu den literatur ugalketa?
J.A.L.–Zalantzarik gabe, aurrera egin dugu, askoz liburu gehiago idazten eta irakurtzen baita. Literaturaz asko dakitenak ere badira tartean; testua literaturaren aldetik askoz gehiago lantzen dutenak, kontaera aberasten dakitenak. Gaien aldetik ere, aberastu egin gara, lehengo kontu zaharrei egungo beste gaiak nagusitu zaizkie. Dena den, badira berrikerietara jo dutenak ere, inork ulertzen ez dituzten hitzak sartuz irakurkera zaildu egiten dutenak; lehen garbizaleek egiten zutenaren antzera, baita erdalkeria gehiegi sartzen dutenak. Eta hemen kokatu behar lirateke ere, narrazio traketsak maite dituzten nahaspilazaleak. Askotan pertsonaje batekin hasten dira, gero beste batean beste batekin jarraitzen dira, ordurarteko leku eta izen guztiak ez dira gehiago ageri, pertsonaje berriak sartzen dituzte nolanahi, azken batean nahaspila sortzen da, ni gainera ofizioz botikario izaki, gauzak mikroskopioz ikustea maite duten horietakoa nauzue, eta narrazio horietan hariari estuki jarraitzen saiatzen naizen arren, zaila egiten da irakurtzeko, eta hori kaltegarri gertatzen da irakurtzen duenarentzat, ez bururik ez hankarik ez duten nobelak apalean geratzen dira hautsak hartuta, ezin baititu inork irakurri.
A.–Zu zeu gainera Euskaltzaindiakoa zara eta nobela txapelketa askotako epai-mahaiean egoten zara.
J.A.L.–Bai, epai-mahaiean makina bider egon naiz, behin falanjistek antolatutako euskal entsaioen epaile izatea tokatu zitzaidan gainera. Hemen Irunen egiten den sariketa horretan urtero egoten naiz, aurreneko bi urteetan ez beste. Nobela eta saiakera epaile gertatu naiz. Iruñeako Xalbador sarian ere izana naiz. Lan nekeza izaten da hori, nahiko lan baitago nobela guztiak irakurtzen, saiakeran adibidez, 1300 folio irakurri behar izan nituen iaz. Gertatu ohi da hainbat aldiz saria nori eman jakin gabe geratzea. Batzutan bost nobela oso on daudelako, bestetan hiru nobelen artean saria ez batak ez bestek merezi ez duelako. Batean erabaki egin behar noski, baina bestetan saria hutsik utzi behar.
A.–Orain atera den Irungo euskal-jaien kronika hori nola bideratu da?
J.A.L.–Udaletxeak dirua omen zuen horretarako, eta ni hasi nintzen egiten.
A.–Zein bide urratu dituzu zu jaio gabea zinen garaiari buruzko kronika egiteko?
J.A.L.–Orduko artxiboak arakatu ditut, bai bait ziren hemengo udalean bi karpeta informazioz oso osorik, horiek antolatu eta pixkana pixkana bilduma egin dut. Beste aldetik, badira garai haietako aldizkariak ere, euskaljaien gainean idatzi zutenak. Duela bost urtetako euskaljaien kronika egiteko ez da noski arazorik bat ere izan.
A.–Saltsa askotako burruntzalia zara beraz.
J.A.L.–Tekla asko ukitu ditudala esango nuke bai. Orain adibidez, 10 laguneko taldea bildu gara Irunen historia kontuak eta zeratzeko, boletin antzeko bat atera dugu gainera.
A.–Ez zuen beraz Lekuona zaharrak gezurrik esaten Irun idazle herria dela zioenean.
J.A.L.–Egia hutsa da bai, baina har ezazu kontutan idazle erdaldunen herria dela. Arras erdaldundutako herria da Irun, aspaldikoa du hau Irunek. Gauza jakina da Eibar, Beasain, Zumarraga, Errenteria eta beste herri askok ere kanpotar franko jaso dutela azken hogei urtetan, baina han kanpotar horiek bertakotzeko asmotan daude, herri horietan laketzen dira, Irungoak berriz joan etorrian dabiltzanak dira, izanen dira gaur sei bat mila enplegatu, Renfeko langile, karabinero, guardiazibil eta polizia armatuen artean, horiek postu hobea eskuratu eta hemendik hanka egiteko desiatzen daude, eta haien ordezkoak etorriko dira berriz ere hiru urte hemen pasatzeko, ez dira bertakotuko. Haiek hemendik alde egiterakoan beste hainbeste gertatuko zaie hurrengo txandakoei. Honek izugarri erdalduntzen du herria. Bada noski bertako jende euskalduna, ezin ahaztu dezakegu herriko ikastoletan bi mila neska-mutil ari direla ikasten. Hau aipatzearekin batera, gogora datorkit Franco hil baino askoz lehenago ikastolak sortzen hasi zirenean nola bildu ginen talde bat haurrekin lanean hasteko. Garai haietan komentuan biltzen ziren haurrak, haiek bait ziren gure gordeleku. Irungo kaleak poliziaz josita zeuden eta ikastolatik irteteko banaka banaka joan behar zuten haurrek, ezin ziren taldeka atera, pentsa poliziek halako haur taldea ikusita zer usteko zuten.
A.–Eta, hemendik aurrera zer?
J.A.L.–Kontatu dizuedan bezala, botika kontuetan sartuta nabil, dexente gauza idazten ditut kontu hauei buruz, erdaraz nahiz euskaraz. Nobela sariketetan ere gertatzen zait agian zortzi nobela irakurri behar izatea, edota saiakera dela, halako aldizkarian historia arloko gai horri ukitu ttiki bat eman behar zaiola e.a.
Eta besterik gabe, halaxe utzi genuen Jose Antonio Loidi: bera botikara bidean eta gu erredaziora.
Agus Iñaki Camino
28-29

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLOIDI2
GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazLOIDI2
EgileezAGUS1Kultura
EgileezCAMINO1Kultura

Azkenak
EIRE euskal unibertsitate-irakasleen elkartearen amaiera

Erakundeek, beren helburua bete ondoren ere, bizirik irauteko ahalegina egiten dute, Max Weber-ek zioen modura. Baina porrotaren kontzeptuaren eremutik haratago joan eta jakinduria eta ausardia behar dira elkarte bat amaitzeko, Alan Badiou gogoratuz.

Euskal Herrian ere... [+]


2025-07-14 | Rober Gutiérrez
25 urteko bidaia

Sortze beretik proiektu batekiko lotura profesionala egon denean eta atxikimendu emozionala hain handia denean, zaila izaten da berari buruz hitz egitea. Bai Euskarari ziurtagiriak 25 urte bete ditu, eta bizi izandako oroitzapenak eta esperientziak metatzen zaizkit oroimenean... [+]


Etorkinen aurkako “ehiza-gau” antolatuak egin dituzte Espainiako herri batean, inpunitate osoz

Hainbat gauez jarraian, gorrotoa eta arrazakeria hedatu eta "etorkinen aurkako ehiza" egin dute Murtziako herri batean, "Espainia garbitzeko". Kolektibo antiarrazistek ultraeskuinaren inpunitatea salatu dute.


Desazkunde turistikoaren aldeko Euskal Herriko topaketak egingo dituzte Donostian

BiziLagunEkin plataformak desazkunde turistikoaren aldeko Euskal Herriko topaketak egingo ditu Donostian, elkar ezagutzea, esperientziak partekatzea eta gogoeta kolektiboa egitea helburu. Egitarauaren xehetasunak datozen asteetan jakinaraziko dituzte.


Bi pertsona atxilotu dituzte Ordizian, ertzainak zauritzea leporatuta

Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailaren arabera, hainbat pertsonen arteko borroka bat zela eta bertaratu dira larunbat gauean ertzainak Ordiziara (Gipuzkoa), eta liskarrak izan dira. Bi ertzain ospitaleratu dituzte: bat lepauztaia apurtuta eta masailean ukabilkada bat jasota;... [+]


Mugak Zabalduz karabana Irundik abiatu da pertsona migratzaileek pairatzen duten biolentzia salatzeko

Euskal Herritik eta Kataluniatik abiatu da aurtengo Mugak Zabalduz karabana. Calaisko itsasartea, Frantziako Estatuan du helmuga, giza eskubideak bermatzea eta berehalako erregularizazioa eskatzen ditu besteak beste.


2025-07-14 | ARGIA
Sanferminak “nahi bezala gozatzeko eskubidea” aldarrikatu dute Iruñean, ostiraleko sexu erasoa eta gero

Mugimendu Feministak deituta, ehunka herritar, ordezkari politiko eta jaietako talde bildu dira uztailaren 13an Iruñeko Gaztelu Plazan. Intentsitate handiko eraso baten eta intentsitate txikiko beste hainbat erasoren testuinguruan egin dute elkarretaratzea. Eraso sexistarik... [+]


PKK-k armen suntsiketa irudikatu du, eta Erdoganek iragarri du legebiltzarrean batzorde bat osatuko dela prozesua jarraitzeko

Bere buruzagi historiko Abdullah Öcalenek joan den astean Turkiako Imraliko espetxetik eskatutakoari men eginez, PKK Kurdistango Langileen Alderdiak ekin dio armagabetzeari. Ostiralean egin dute ekitaldia, Iraken menpeko Kurdistango Sulaimaniya hirian, eta 30 gerrilari... [+]


Frantziako Legebiltzarrak dei egin dio Europari “harreman ekonomikoen estrategia aldatu” eta Txinarekin lankidetzak garatzera

153 orrialdeko txosten bat kaleratu du parlamentuak. AEBak ez ditu apenas zuzenean aipatu, baina horretarako "ikuspegi atlantista" terminoa erabili du: "Europak darabilen ikuspegi horrek gerra-komertziala ekarri du Europaren eta Txinaren artean, ageriko kalte eta... [+]


Akordio historikoa Kaledonia Berrian
Nazioarteko aitortza lukeen Kaledonia Berriko Estatua onartu du Frantziak, bere mugen barruan

Konfiantzaren erronka izenburua jarri diote Kanakyko indar independentisten eta unionisten arteko akordioari. Ozeano Bareko uhartediak herrialde europarraren parte izaten jarraituko luke, baina estatu izaera lor dezake kaledoniarrek hala bozkatzen badute. Datorren urte hasieran... [+]


Askatasunaren Ontzidia berriz saiatuko da Gazako blokeoa apurtzen: Handala ontzia martxan da

Israelek maiatzean Conscience itsasontzia bonbardatu eta ekainean Madleen itsasontzia bahitu ostean, nazioarteko ekimena berriz saiatuko da laguntza humanitarioa Gazara sartzen. "Erronka hau Gazako umeengatik da", adierazi du Askatasunaren Ontzidiak Siziliatik (Italia)... [+]


ZERO CHOU
“Pertsona homosexualak eta tradizioa adiskidetzea nahi dut”

30 urte baino gehiago daramatza Zero Chou zinemagile taiwandarrak istorioak kameraren atzetik kontatzen, bai zinemarako, bai telebistarako. Aurten, Zinegoak jaialdiaren 22. edizioko ohorezko saria jaso du.


2025-07-14 | Sustatu
Ez fidatu Osakidetzan ‘Quantus Skin’ azterketa egiten badizute

Civio fundazioak salatu duenez, Osakidetzak darabilen AA sistema batek (Quantus Skin) kontratuan agindutakoa baino askoz efikazia gutxiago dauka. 1.6 milioi euroko inbertsioa da, larruazalaren melanoma minbiziak detektatzea du helburu, eta bere emaitzak eskatu zuen %85eko... [+]


2025-07-14 | Ahotsa.info
Euskaldunon bazkari antiarrazista Sanferminetan

Laba, EHE eta Harituk antolatuta, bazkaria Oko Plazako Herri Sanferminak gunean izan da. Bertan, antolaketaren zergatiak azalduko dizkiguten galderak egingo dizkiegu.


Eguneraketa berriak daude