Ramon Irigoien nafar poetarekin solasean


2021eko uztailaren 23an
Ramon Irigoien poetari elkarrizketa
Ramon Irigoien nafar poetarekin solasean
Poeta sentsuala, samurra, bizizalea, lizuna eta antiklerikala
Poeta gutxi egongo dira Euskal Herrian Ramon Irigoien adina ezagunak Estatu mailan. Poeta nafar honek liburu pare bat ditu argitaratuak eta bere estilo zaindu bezain desenfadatuak sekulako ospea ekarri dio 43 urte dituelarik.
«Jaio nintzen karlista Iruñean 1942.ean, baina ene aitak inoiz ezin zidan argitu ea gure erregea Don Javier edo Don Jaime zenetz. Hamabi urte nituelarik, hainbeste jakinez politikorik zapuzturik, sotanarekin afiliatu nintzen Pio Xll.aren partidu okertezinean. "Fostia tan fermosa non vi en la frontera" Hamazazpi urte nituelarik sotana erre nuen. Baina Jainkoari jaurtikitzea teniari baino gehiago kostatu zitzaidan... unibertsitatea burutu ondoren zeruaren kontra ttu egiten Athenasen lurreratu nintzen... Hain ongi ezagutzen ditut greko klasiko eta modernoa non Administrazioak kontratatu bait nau latin irakasle bezala, adoratzen dudan hizkuntza hain zuzen ere. Egia errateko ene lehenbiziko andregaiari musu eman nionez gero mihi (hizkuntza) guztiak adoratzen ditut».
Horrelaxe presentatzen da Ramon Irigoien, Mañueta iruñear kalean etxebizitza duen poeta eta Logroño-ko «Colegio Universitario» delakoan lan egiten duena bere «Cielos e inviernos» poesi liburuan. Hortik dator lehenbiziko galdera.
Nafar erdaldun poeta postkarlistarik hoberena
ARGIA.– Nafar poeta postkarlistarik hoberena zarela erranen banizu zer erranen zenuke?
RAMON IRIGOIEN.–Nahi duzuna erran dezakezu baina nafar poeta postkarlistarik hoberenetarikoa hobe geratuko zen, ezta? Buñuel-ek erraten zuen bezala, aragoiar zine zuzendaririk hoberenetarikoa zela erranen nuke poeten modestia mantentzekotan ere.
A.– Orduan erdaldun poeta postkarlistarik hoberenetarikoa Nafarroan. Ados. Zer zentzutan onartzen duzu hori, zera: "Karlismoa hil da. Baina postkarlismoa"? Hil ote da karlismoa Nafarroan egiaz?
R.l.–Karlismoa hilda dago orain dela urte anitz ene ustez, bai benetan. Arrasto xume bat hortik geratzen da, monarkikoak Frantzian geratzen diren bezala. Taldetxo txikiak dira karlistak Espainian, politika alorrean eraginik gabe.
A.–Bai, bai, baina neronek erran nahi nukeena da karlismoa ez politika mallan bakarrik, gizarte, kultural mallan baizik. Nafarroa postkerlista oro harturik. Zer pentsatzen duzu horretaz?
R.I.– Beno, ez zitzaidan okurritu, baina, klaro, herri honetan mugimendu haundi bat karlismoa izanik arrasto haundia utzi du zenbait talde eta pertsonagan, ez dakit, ikusi behar dut zeuen planteiamendua azken «Korrok» aldizkarian nondik datozen tiroak jakiteko. Noski, karlismoak utzi ditu Nafarroan bere eragina eta ohiturak, hots, erradikaltasun, idealismo, kontserbakortasun eta klerikalismoan, bai.
A.–Pasa gaitezen zure poesigintzara: sentsuala, samurra, bizizalea, lizuna, antiklerikala ote da, laburrean errateko, «Cielos e inviernos» liburuan agertzen den bezala?
R.l.– Ene poema bat Logroñon irakurri zuenean Albertik erran zuen erregistro anitzetakoa zela ene poesia. Ados nago eta balakatzen nau horrek. Umoretsua baita ere. Lizuna? Bai, eta amodiozkoa. Amodioa da nagusia ene poesigintzan. Eta beste sentimendu batzu agertzen dira. Baita poesia «kulturalista» nolabait kontsidera daiteke ere. Baina, bai, ados nago ematen dizkidan ezaugarri horiekin.
A. - «Los abanicos del Caudillo» delako beste poesi liburua mandatuzko poesia ote zen? Nola egin zenuen Gobernuko beka baten bitartez eta gero ez zuten onartu?
R.I.–Beno, ez zen hori prezeski, zera, mandatuzko poesia, ez pentsa, bai zera: egina nuen liburua, lehenbiziko erredakzioan bederen, hiru urte t'erdi lehenago. Gero landu nuen liburu hori presentatzeko, denboraren iraganbidea beharrik, laburtu nuen 900 bertsotatik 350 bertsotara eta ez zidaten onartu. Neuk banekien problemak izango nituela zentsurarekin.
A.–Horixe erraten duzu Jaime Gil de Biedma poetarekin. Zer zentzutan gaur egun manten dezakezu hori, zenbat diarduzu oraindik?
R.I.–Ene eguneroko jarreran ezkertiar kontsideratzen naiz, pertsonekin harremanetan, adibidez, ez ditudala erlazio kobentzionalak. Ene amodiotan ere. Baina ez naiz kontsideratzen borrokalari bat. Ezkerraren kontzeptua nahiko gastaturik dago beste aldetik. Nire giza eragina eskasa da, hots, irakaskuntzan, piska bat egunkarietan eta orain irratian. Horrek erran nahi du ezin dela sinetsi iraultza salbatzaile batez; erreformetan bai, baina iraultza egiteko oportunitatea orain hogei urte akitu zen.
A.- Orduan zer erran nahi duzu esaldi honekin: "Edo bukatzen dugu Estatuarekin edo berak gurekin. Zer nahiago duzue?"
R.l.-Hor dago utopia. Gaztetasunaren zamarrada daiteke edo eta pentsamendu anarkistarekin loturik. Hortik bai, Garcia Calvo lankidearen eragina nabaritzen da. Baina gauzak oso moldaturik daude inperioen artean iraultzak lortzeko. Baina bai borroka bezala, Estatuaren kritika bezala, bizimodu bizikorragoak sortzen. Estatu-nazioa suntsitzeko eta Estatu mundiala lortzeko, ez dakit, horrekin ikusi behar du esaldiak, pentsamendu anarkistarekin. Oso sinpatikoa erortzen bait zait bere egiteaz ez amestu arren.
"Pentsamendu anarkista oso sinpatikoa erortzen zait bere egiteaz ez sinestu arren"
A.-Zentzu honetan ez zara kokatzen neoliberalismo horren alde ezta?
R.l.- Ez, ez, alergia! Gure etsai politikoak dira, enetzat bederen! Hori da eskubi hutsa eta arrunt arriskutsua gainera! Sanchez Dragó bezala...
A.-Eta Savater?
R.I.- Beno, Savater ezkertiartzat onartzen dut. Ulertzen dut Euskadin ezker abertzalearekin, Herri Batasunarekin prentsa txarra, oztopoak dituela, baina nik uste bere oinarri anarkistak mantentzen dituela, zaletasunez noski; kritikorik haundienetarikoa da, hemengo gauzez informaturik dagoela... Badakit ezker abertzalearekin istilutan dagoela nazionalismaokatik.
A.- Ez nazionalismoarekin soilik, Sadaba filosofoarekin ere, zera, Savaterrek mantentzen du bakarrik indibiduoen autodeterminazioa eta aitzaki horren bidez nazioena ukatzen du Estatu-nazio espainolaren defendatzallerik haundiena bihurtuz, Euskal Herriaren kontra...
R.I.-Bai, bai...
"ETA eta HBrekin negoziatu egin behar da"
A.-"Zure ai... zimaurrezko probintzia izan zen / nirea Espainia: kakazko 505.000 Km2" diozu poema batean. Nola ikusten duzu hori gaur egun?
R.l.-Hori izan zen frankismo gordinean errana. Gaur ikusten dut Espainia sinpatia gehiagoz, zibilizazioaren agertze batekin. Nafarra, baskoa eta espainola sentitzen dut ene burua. Problema dela uste dut komunikatzeko zubiak ez direla eta horrek eramaten gaituela "goma bi"ra bi aldeetatik. Hortik krimenaren errepikapena hain iraunkorra datorkigu... Erran behar da izan dugula eta dugula ejerzitoa pronuntziamendurako hain prest dagoena. Neutralizatu eta lasaitu behar da. Dena dela normalizaziorantzko urratsak eman direla nik uste. Akatsekin, zera, ETA eta HBrekin negoziaketaren faltagatik. Negoziaketa hori errekontziliazio puntu gainditzekoa da. Luzatu behar da eskua gehiago Gobernuaren partetik integrazio bat lortzekotan. Bere "Akilesen orpoa" da eta.
A.-Zer da Euskal Herria zuretzat?
R.l.-Ni heziturik izan nintzen antibaskismo gordin batean, frankismopean hemen geunden guztiok bezala. Nik uste denbora anitz behar dudala herri honen hurbiltasuna sentitzeko. Badakigu betiko gauza dela, gobernuen manipulatioa, etnia baten menpekotasuna. Horrek markatzen du dezisiboki pentsamendua gorrotoa sortuz. Euskal kulturara hurbildu behar dugu, noski, Estatu mailan ezagutu behar da gehiago...
"Euskara ez ikastea kontsideratzen dut nire pekatu graberen bat, linguistikoki"
A.-Horrek ematen du Madriletik errana dagoela, baina zu nafarra zara, ezta? hainbeste hizkuntza ezagutuz gero, zergatik ez duzu ikasten euskara euskal kulturara hurbiltzeko?
R.l.-Bai, bai, arrazoi osoa duzu. Hori kontsideratzen dut nire pekatu graberen bat, linguistikoki, arrunt grabe. Ene antibaskismoak markatu dit, erran dizudan bezala, eta gero alfertasuna, hainbeste hizkuntza jaso ondoren, sakabanatzen naiz, ez dakit. Aitortzen dut alfertasunagatik ez naizela sartzen ene premia oro izango zen kultura bati hurbiltzeko baina oso lanpeturik nago. Oraintxe prest nago euskara irakurtzeko elebidun testoen bitartez. Horrek sortzen ditu gogatxoak eta komunikazioa. Beste aldetik ulertu behar da euskara hizkuntza gogorra dela... Estatu mailan ezagutu behar da hemengo arte, historia, literatura etab. Gobernu autonomoek horretan badute komunikazioa lortzeko betekizuna mezularien bidez.
A.- Baina elebitasunarena hemengo problema gainditzekoa da.
R.l.-Bai, bai, politika haundia behar da euskararen problemari soluzioa emateko; elkar sinpatiaren baldintzak sortuz, dirua banatuz horretarako...
A.-Nafar kultur alorrean jarraituz, zer iruditzen zaizu "Ateneo Navarro" delakoaren iniziatiba?
R.l.- Ez dakit deus ez. Ez naiz enteratu.
A.-Maila ofizialistan kokaturik daguela dirudi. V.M. Arbeloa bera dago sartua. Zer iruditzen zaizu bere posigintza?
R.l.-Ez dut anitz ezagutzen. Irakurri dudana ez zait interesatu deus ez. Ariketa anitz egin ondoren aurkitzen duzu zenbait duintasun formal. Mamia iruditzen zait erabat siniestroa, apeza baten munduko ikuspegia, alegia.
"Plazerra izan zuen / herioari pix egitean bere erregina galdatan"
A.-Zure bertso bikain hauetan uste dut laburtzen duzula zure poesigintzaren mamirik sakonena, ezta? Hedonismoa, herioaren kontra erreboltatzea plazerraren bidez, ordenuaren kontra pix egiten edo. Horrelexe ikusten duzu?
R.l.-Bai. hedonismoa "a tope", hispaniar tradizioaren kontra noa, hispaniar nekrofiliak ateratzen nau ene kasatik. Hortik noa, bai.
A.-Azken galdera bat bukatzeko, zer moduz ezkontzen dituzu poeta eta irakaslearen izaera desberdinak?
R.l.- Beno, norbaitek heredentzia ez edukitzean bizia gainditu behar du lan gutxien jasanezinaren bitartez. Alde batetatik irakaskuntzak kentzen dizu denbora beste gauza batzu egiteko baina beste aldetik kultur mugimendu batean sartu izan ondoren erraztatzen du eta. Dena dela molda daiteke.
Joakin BALENTZIA

Ramon Irigoien, antibaskismoan hezitutako nafar poeta
32-33


GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIRIGOIEN4
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaPoesia
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazIRIGOIEN4
EgileezBALENTZIA1Kultura

Azkenak
Israel Eurovisionetik kanpo uzteko eskatu dute dozenaka artistak

Europako Irrati-telebisten Batasunari zuzendua da artisten maiatzaren 6ko agiria. Eurovisionen parte hartu izan duten 72 artistak ohartarazi dute Eurovisionek "ezin duela gizateriaren aurkako krimenak estaltzeko balio ukan".    


2025-05-08 | Gedar
Ostiralean mobilizatzera deitu dute, Bilbon izan den azken eraso polizial arrazista salatzeko

Mariaren Bihotza plazan egingo dute elkarretaratzea, 18:30ean, ertzainek erasotako pertsonei elkartasuna adierazteko eta inpunitate polizialari ezetz esateko.


GFAren Lurralde Oreka Berdeko Departamenduaren konpromiso eza

Izenak, berez, ez du izana gordetzen. Papera ez da nahikoa, nahiz eta paperak denari eusten dion. Busti arte. Halaxe gertatu da Gipuzkoako Foru Aldundiko Lurralde Oreka Berdeko Departamenduarekin. Izan ere, izenak gorde beharko lukeen izanari uko egin dio; besteak beste, 2023ko... [+]


Gerra inperialistari gerra

Badira aste batzuk Europar Batasuneko presidente den Ursula von der Leyenek zortziehun mila milioi euroko gastu militarraren beharraren berri eman zuela. Gastu hori Europak jasaten duen mehatxu militar bati aurre egiteko omen da, eta mehatxu horri batasunez erantzun beharra... [+]


“Indarkeriarik gabeko gorputz eta lurraldeen alde”, VI. Emakumeen* Mundu Martxa

Maiatzaren 10ean egingo dute: Bardean hasi eta Donostiako manifestazioraino. Lurraren defentsa, migrazio politikak eta indarkeria matxista izango ditu ardatz.


2025-05-07 | Elhuyar
Biodibertsitate iluna neurtuta, giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela ikusi dute

Giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela eta ehunka kilometrotara ere irits daitekeela ondorioztatu dute biodibertsitatea neurtzeko ohikoa ez den metodo bat erabiliz. Biodibertsitate iluna neurtu dute: leku jakin batean bizi daitezkeen baina bizi ez diren espezieen... [+]


Pakistanek “gerra ekintzak” egitea aurpegiratu dio Indiari, bi aldeetako erasoen ostean

Tentsioa goraka ari da bi herrialdeen artean, Pakistango talde armatu batek 26 zibil hil zituenetik apirilean. Indiak bederatzi guneri egin die eraso eta beste horrenbeste hildakorekin erantzun du.


2025-05-07
Carme Puig Antich. Lekukoaren zuzia
“Saiatzen zara hau eta hura egiten, baina hortxe da beti Salvadorren heriotzaren zauria”

Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]


Datu zenbait argitaratu, emaitza osoa ezkutatu

Hezkuntza Sailak ebaluazio diagnostikoen berri eman zuen otsailean: 2023ko etapa erdikoa eta 2024ko etapa amaierakoak izan zituen hizpide. Emaitza negargarriek egiturazko arazoa dugula erakutsiko luketenez, sailak erabaki zuen tramitea bete bai (ED 23 eta 24 txosten exekutiboak... [+]


2025-05-07 | Inma Errea Cleix
Bizitza birziklatzen

Bi toki diferentetan egokitu zait garbiketa egitea aldi berean. Ez garbiketa arrunt bat, baizik eta egunerokoan inguratzen gaituzten paisaiak beste era batean arakatzera behartzen gaituen hori, kanpoko objektu fisikoekin batera norberaren baitako egiturak ere mugiarazten... [+]


Item

Kalean nindoan geneetan daramagun dispertsio joerara guztiz emana, bide fisiko eta curricularretatik desbideratzen zaituen abstrakzio alferrikakoren batean. Aurretik hogeita hamarrak bete gabeko neska bat. Zerbait erori zaio poltsikotik. Neska ez zen ohartu. Item bat zen... [+]


Teknologia
Ilusioan bizi

Pasa den astean, itzalaldian, gure burua zaurgarri ikusita, pertsona asko hasi ginen ikertzen, gertatutakoa ulertzeko asmoz: zelan funtzionatzen du elektrizitatea garraiatzen duen azpiegiturak? Zergatik geratu da zaharkitua? Elektrizitatearen fenomeno fisikoak liluratzen nau,... [+]


Eguneraketa berriak daude