Juan Gamendia Larrañaga: «lhauteriekin uztartuta iritsi zaigu mozorrotzea»
Ihauteriak, Iñauteriak, Aratuzteak, Aratoztiak, Iyotiak, Igotiak, Ioteak... ditugu Olentzaro eta San Juanak bitarteko festa edo ospakizun hauek ezagutzeko izenak. Horien inguruan biltzen dira baitare Santa Ageda, Maskaradak, Kaldereroak... eta beste hainbat ospakizun. Neguko festen barruan.
Ostegun Gizen edo Orakunde eguna Gizakunde eta Emakunde ostegunak dauzka aurreko bi asteko ostegunetan. Batean neskak mutilari lepotik heldu eta «zer agintzen didazu?». Hurrengoan mutilak neskari heldu eta berdin.
Hor hasi eta Ostiral Melar, Larunbat Erdiko, Iote Eguna edo Zaldunita, Astelenita eta Asteartita izango dira egunak. Azken hiru hauek bakarrik toki askotan. Izen hauek ere tokian tokikoak izanik aldatuko dira Martisen Karnabal, Txitxiburduntzi (Ostegun Gizen)...
Pertsonaiak ere berdin aldatuko dira batetik bestera. Maiordomuak, yoaldunak, ttuntturroak, Zanpantzarra, Miel Otxin, Zaldiko, Ziripot, Zamalzain, Txerrero, txorrotxak... ofizioekin eta lanarekin zerikusi handia duten pertsonaiak.
Jatorrian artzain festak izenek eta elemenduek aditzera ematen duten bezala. "Otsabilko" esaten da euskaraz. Otsoak uxatzeko festa. Zintzarriak, otsoak izutzeko tresnak.
Erritoaren erdian mozorrotzea. Txantxo jaztea. Despersonalizatzea.
Gaur egun Euskal Herriko herri gehienetan ospatzen diren festak. Gaur egun Donostiak eta Bilbok maila haundi batean jan dituzten festak–edo aldatu egin dituzten festak–. Festa hutsean gelditzen ari direnak.
Bitarte horretan ordea, artzain giroko Ihauteri eta hiritzarretako Ihauterien bitarte horretan ba dira hiriska zenbaitetan ere. Tolosakoa da eredu horretan. Eta Tolosakoaz hitzegingo dugu aurtengoan Juan Garmenda Larrañagarekin.
Baina ze giro zen orduan kalean? Kalean, eta atzo arte ia, 1827ko zentsuak esaten du lautatikan hiru esku langileak zirela. Tonelgileak, gurdigileak, ehuleak, beste obradore klase asko... Orduan gainera, intramuros bizi arren, harresien barne, kanpoan basoak eta soroak izaten ziren. Eta lana asko egiten zen kanpoan. Erdi nekazari erdi urbano zen. Olak ziren Tolosa inguruan. Papelerak ere hasi ziren. Kaldereroak, segalariak–sega egiten zutenak–eta teilagileak frantsesak izaten ziren gehienak. «Konponi kaldera, arregla txokolatera» esanik ibiltzen ziren herriz herri titiriteroak bezala biolina eta jotzen. Txokolate fabrika. Txikori fabrika. Ferreteria. Tabernak. Dendak.
Giro horretan etorri zen mundura Ramos Azkarate 1847. urtean.
Giro horretan Tolosako Ihauteriak zer izaten ziren, ba alproja samarrak. Ez orain bezala. Programatuak ez. Bileretarako lekuak? "Lagun artea" eta ba ziren. Baina orain dela hirurogei urte Tolosan izango ziren hogeita zortzi sagardotegi. Orain tabernak dauden tokian.
Non sortzen zen? Jendea biltzen zen lekutan. Non biltzen zen jendea? Jendea elizan ibiltzen zen baina elizatik ez zen Ihauteririk ateratzen. Non biltzen zen? Sagardotegitan . Sagardotegitan atertzen ziren «un poco anarquicamente» gazteleraz esaten den moduan.
Behin ere mozorrotzen ez dena urte guzian mozorroztuta dago. Arrunt gabiltzanean, orduan gaude mozorrotuta.
Uixka handi samarretako Ihauteria «receptor» izaten da. Adibidez Donostian edo Tolosan ateratzen diren karrozak igual ateratzen zaizkizu astronautekin. Garaiko gauzekin. Herritan aldaketak joaten dira presik gabe. Aterako dira goldeekin, larruekin
Joan den astean Trumpek ohartarazi zion Putini hamar eguneko epean Ukrainarekin su-eten akordio bat sinatu ezean, zigor ekonomikoak ezarriko dizkiola. Zelenskik sare sozialetan adierazi du ezinbestekoa dela Errusiako presidentearekin bildu aurretik lehenbizi su-etena... [+]
Manteroekin Bat plataformak eta Mbolo Moye Doole elkarteak elkarretaratzea egin zuten astelehenean Bilbon, azken asteetan poliziak manteroen aurka eginiko eraso "arrazistak" salatzeko. Izan ere, Boubacar Diouf kale saltzailearen arabera, poliziaren jazarpena... [+]
338 hektarea erre ditu astearteko suteak. Nekazarien sindikatuak haserre agertu dira Nafarroako Gobernuak suteak saihesteko ezarritako murrizketekin. Asteazkenean beste sute bat piztu da Artaxoa eta Añorbe artean, baina hura ere kontrolpean dute suhiltzaileek.
Ohartarazi du ChatGPT lanketa emozional “sakonak” egiteko erabiltzea “arriskutsua” izan daitekeela ez duelako erabiltzailearen testuingurua ezagutzen eta “gehiago biktimizatu” dezakeelako.
Urtebetetzeek eta urte aldaketek pilaketa bidezko eragina dute: alegia, banaka, gertatzen direnean, nik ez dut ezer sumatzen. Urtebetetzeetan, ondo xamar egin badut segundo batzuez olgatzen naiz (nire baitarako), nire garunaren zati batek ezin dio utzi zoriontzen dutenean... [+]
Apirilean argitaratu zuen Amorante frantsesa (Susa) Miren Agur Meabek (Lekeitio, 1962). Thriller ukitua du poemen bidez idatzitako nobela deigarriak eta, istorioa fikziozkoa den arren, badu idazlearen aurreko lanak markatu dituen kutsu autobiografikoaren arrastorik. Hortaz,... [+]
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]
Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]
Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko".
Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.