Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria

1984ko urtarrilaren 22an

Primi Erostarbe, pandero joleari elkarrizketa

37 Urte Plazarik Plaza Irrintzika
Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria
Araozen jaioa, Primi Erostarbe Euskal Herriko Emakume panderojole eta irrintzilaririk ezagunenetakoa dugu. Oraindik ere, bere 77 urterekin eta plazarik plaza ibiltzen ez den arren, hiru edo lau irrintzi gustora botako lituzkeela esaten digu. Eta ez da gezurra. Bizitasun izugarrizko emakume honek pozik hartu gaitu bere Amara Zaharreko etxean eta sartu orduko argazki mordo bat erakusten hasi zaigu, bere bizitzako pasadizu ugari gogoratzen dituen bitartean. Eta badauka Primik zer ezagutzen ez duen txokorik eta trikitilaririk ez da. Bere garaiko eta oraingo trikitilari guztien artean ibilia da eta hortxe aipatzen dizkigu Elgeta, Auntxa, Bitarte, Arbe Sakabi, Egañazpi, Tapia, Joan, Laja Martin e.a
ARGIA.–Nongoa zara?
PRIMI. - Jaoitzez Oñatiarra naiz, txantxikua. Oñatitik bederatzi kilometrotara dagoen Araoz anzoko baserri batekoa.
A.–Noiz etorri zinen Donostiara?
P.–Gaztetan etorri nintzen Martuterrera, hango taberna batean lan egitera. Gero ezkondu egin nintzen. Nik hemengoa nuen senarra, Erresidentzia ondoko baserri batekoa. Bera ere tabernakoa zen eta hara ezkondu nintzen. Han zazpi urte egin ondoren Loiolara etorri ginen bizi izatera, gero oraingo etxe hau erosi genuen eta hementxe bizi gara harrez gero.
A.–Nola hasi zinen pandero jotzen?
P.–Nerez. Amak jotzen zuen; eta aitak, berriz, soinua. Han Araozen taberna zegoen eta hantxe aritzen ziren. Nik-orduan ez nion erreparatzen. Gero igandeetan eta, neska batzukin biltzen hasi nintzen. Eta halaxe: hasi eta ikasi.
A.–Eta zure aitak tabernan bakarrik jotzen al zuen, ala plazarik plaza ere ibiltzen zen?
P.–Ez, ez. Bi soinu bazituen etxean eta elizako jendeak ateratzen zirenean eta joaten zen. Nik harena boza bat daukat hartua (eta.izugarrizko zahar kutsuko trikiti baten kantua botatzen digu). Horixe ikasi nion. Harenik nik ez daukat besterik. Txikia nintzen eta!
A.–Noiz atera zinen plazara lehenengo aldiz?
P.–Balentinekin San Fermin Txiki egunean, Pasaian. Baina aurretik Bikondoa eta Piquer-ekin ibilita nago. Batez ere Balentin Zialtzeta «Beltza»rekin ibili naiz. Hau jaiotzez Aiakoa da. Etxeak du Zialtzeta izena. 24 urtean ibiliz gero ezagutzen dugu batak bestea!.
A.–Zenbat urtetan ibili zara panderojole?
P. - 37 urte egin ditut. Senarra gaisotu zenean utzi nion. Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen. Makina bat irrintzijo genitnen Dopostia aldean! Plaza San Martinen Soziedadeetan, La Voz de Guipuzkoa irratian...
A.–Berandu hasi zinen, beraz. Eta gaztetan?
P.–Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan. Martuteneko tabernan zegoen lanarekin, ez nintzen atera ere egiten!. Senargaiak ere taberna zeukan eta gutxitan etortzen zen hura ere. Ez genuen ateratzeko aukera handirik izan.
A.–Non ibili zarete gehienbat; festarik festa?
P.–Festetan eta, beti deika ziren. Hiru aktuazio egindako egunak ere izan ziren: Lehenbizi Logroñon, gero Zestuan eta handik 18 de Julio plazara. Gogoan daukat Urnietara ere zazpi egun segidan nola joan ginen jotzera. Gogorra izan zen hura. Trikitia jotzea beti ere nekagarriagoa da eta heldutakoa jotzen hasten ginen tarteka. Baina neska koadrila bat etorri zitzaigun heldutakorik jotzeko esanez, trikitia jotzeko! .
Festaz aparte, Goizaldi dantza taldearekin 20 urte egin ditut, teatroetan e.a. Argiarekin ere ibili izan naiz.
A.–Eta Euskal Herrian zein aldetan.
P.–Euskal Herri osoa pasatu dugu guk. Gehienetakoa Gipuzkoa izango da. Herri askotatik deitzen ziguten, hango festetan plazan jotzeko. Bodatan ere asko ibili gara Gipuzkoan. Lehen orkestinarik ez zegoen eta... Orain, berriz, "rockero" edo direlako horiek sartu dira eta akabo!. Neri ez zaizkit gustatzen, ran, ran, ran, haien meneoa eta historia!.
Bizkaian ere dexentetan izan gara: Arrigorriagan, Mungian, Mundakan, e.a. eta baita teatroetan ere. Baina Bizkaian soinuarekin baino albokarekin gehiago aritzen nintzen. Gasteizen eta Iruñean ere egin genituen geure saioak, teatroetan hauetan ere. Frantziako Euskal Herrira ere joan ginen Goizaldirekin: Donibane Lohitzunera, Donibane Garazira, e.a.
A.–Euskal Herritik kanpora ibili al zarete?
P.–Bai horixe! Makina bat bazter ikusitakoak gara. Suiza, Alemania, Austria, horiek denak pasatu ditugu Goizaldirekin joanda. «Sección Femeninarekin ere joan nintzen Parisera. Beste behin ere horrelaxe Paristik honaxeagoko herri batean, Dijon uste dut zuela bere izena, kalean zehar gindoazela, desfile moduko batean, irrintzi bat egin nuen eta frantses guztiak harrituta geratu ziren. Ezin zuten sinetsi pertsona batek horrelakorik egin zezakeenik eta inguratu eta honela esan zidaten: «Zuk txilibituren bat edukiko duzu eztarrian, bestela ezinezkoa da», eta gure gizonak erantzun zien: «Ekarri medikua eta begiratu». Ez zuten sinesten.
Txapelketa batean ere parte hartu genuen Madrilen, «Coros y Danzas de España» zelakona, orain dela 20 urte. Aurreneko bueltan irabazi egin nuen irrintziarekin. Bigarren egunean irrintzi bera egin behar nuen baina aurreko egunean, irabazi nuenean, koadrila batek bizkarrean hartu eta han ibili ninduten eta kokakola ere eman zidaten edateko. Edaria hotz samarra zegoen nonbait eta eztarria erabat itxita utzi zidan. Ibizakoek irabazi zuten.
A.–Zuk panderoa jetzeaz gain kantatu ere egiten zenuen. Inportantea al da ondo kantatzea?
P.–Panderoa eta kantua, biak dira inportanteak. Panderoa bakarrik jotzea "más soso", da ezta?. Beti ere «IUfiiiii» edo « HOrri, horri, gazte horri....! egin eta...
Ni honelako gauzak egiten «eroa» izandu naiz. Eroa ez, zelebrea.
A.–Nolako kantak kantatzen zenituzten, letra berderik ba al zen orduan?
P.–Horixe baietz! Guk ere noizean behin kantatzen genituen horrelakoak. Lehen lehenago, hasi berrian «kanta berdeak kantatuko al ditugu Balentin?» esaten nion, eta honek, «erreparatu apaizarik edo frailerik ote dagoen». Apaizak baldin bazeuden bestelako kantak kantatzen genituen: Aita gureak amari gona gorria ekarri gona gorria ekarri berriz ere nahiko dio ama neureak aitari.
Letra pikanteak, horrek du bada grazia, jendea kontentu jartzeko horrelako pixka bat behar da.
A.–Zuk asko al dakizkizu?
P.–Asko, ez dakit. Neri ahaztu egin zaizkit oraintxe. Hau kantatzen genuen batzutan: Urkiola gaineko haizearen hotza hantxe bilatu nuen praile buztan motza
A.–Rock-a ez zaizu gustatzen. Baltsak?
P.–Bai eta asko. Eta gainera nik jotzen ditut. Oso errazak dira jotzen. Tangoak erejotzen ditut. Hori gehiago kostatu zitzaidan. Pastea, baina Zialtzetak azkenean esan zidan: «Ikasi duzu horratio!».
A.–Lehen esan duzu alhokarekin jo izan duzula. Ba al dago diferentziarik soinuarekin ala albokarekin jo.?
P.–Soinuarekin jotzea nahiago du t albokarekin baino. Alboka ondo jotzen baduzu, nik ondo joko dut pandereta, baina albokari bikotean batek ondo eta besteak gaizki jotzen badu, nik ezin diot segitu.
A.–Kantak-eta berdinak al dira albokarekin?
P.–Bai. Fandangoak eta horiek berdinak dira. Baina albokarekin itsusiagoak dira.
A.–Emakume gehiago ba al zen zure garaitan panderoa jotzen zuenik?
P.–Bizkai aldean bai. Baldomera edo bazen bat, baina hura hil zen. Orain Maurizia ibiliko da, ni baino gazteagoa izango da eta... Horiek albokarekin gehiago jotzen dute soinuarekin baino.
A.–Emakume zinen partetik arazorik izan al zenuen plazetan eta?
P.–Soinujolea ere bai neri txarra atera. Beti hatzaparka ibiltzen zena. Baina egun batean bakarrik joan zen!. Hala, hala!, hemen "alegria todo" baina formalidadea. Gainerantzean jendea nerekin oso kontentu zegoen. Behin Iriondok Trinidadeko plazan esan zidan: «Nahiago nuke Primi berriz ere irrintzi klase horiegingo bazenu». Eta «egingo dugu bada», eta hala hasi nintzen: «Heldu, heldu, heldu, aurreko neska gazte horri, gerri-gerritik, pixkat beheraxotik e bai!!!»... eta horrela. Eta denak txaloka eta farrez hasi ziren.
A.–Zergatik uste duzu hain emakume gutxi dagoela?
P.–Lotsatu egingo dira eta... Ez da lotsagarria baina.
A.–Zure seme-alabetan norbaitek jotzen al du panderoa?
P.–Nik baditut hiru neska eta bi mutil, baina inor ez da horretan hasi. Lotsatu egiten omen dira. Behin edadean sartuz gero ez dut esaten; baina gaztetan.. Nik ez dut sekula lotsarik izan plaza batean. Ez naiz inoiz ere gorritu, «datorrena datorrela» esan eta aurrera.
A.–Ondorengorik ez orduan?
P.–Bai, bai. Lau neska ibili dira hemen nerekin ikasten. Hortxe Belauntzako neska bat, Donostian neskame zegoela, panderoa ikasita joan zen etxera. Aldameneko neska ere, neronek esanda, gauero gauero etortzen zen txikitan ikastera eta orain nik utziz gero bera ibiltzen da Balentinekin, Zialtzetarekin.
A.–Erraza al da panderoa ikastea?
P.–Oso erraza. Ikasiz gero denak dira errazak; baina panderoa, horretara jarrita, 8-15 egunetan ikasi ezinik ez dago.
A.–Zer behar da panderoa ikasteko, belarri ona edukitzea, besterik ez?
P.–Belarria; eta kantatu nahi baduzu, boza ona.
A.–Printzipala da boza, ezta?
P.–Bai. Batzuk kantu bat, trikiti bat edo kantatzen dute eta besterik ez.
A.–Gaur egun dabiltzenetan zein iruditzen zaizu onentsuena?
P.–Joxe Mari Astiasaran neri asko gustatzen zait. Landakandak ere bastante ondo jotzen du. Orain, ahots aldetik Egañazpi gehiago gustatzen zait.
A.–Trikitixatik bizi litekeela uste al duzu?
P.–Orduan ez zen asko irabazten. Orain bai, orain gutxiena dela ere panderoari 5000 pzta. ematen diote. Orain dela 3 urte ere hainbestexe eman zidaten neri.
A.–Trikitixak ba al dauka etorkizunik?
P.–Gazte asko ari direla ikasten esaten dute. Hortik baten batzuk onak aterako dira eta.... Ba omen dago Hernanin neska gazte bat soinua oso ondo jotzen duena, Miren. Horiek gu bezala baina aldrebes, neskak soinua eta mutilak panderoa.
Malores ETXEBERRIA. Mielanjel HARANA

Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen.
Elgetarekin
Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan.
Panderoa bakarrik jotzea "más soso"da, ezta? beti ere«lufi!!!'» edo «HOrri,horri, horri, neska gazteorri....!» egin eta...
22-25

GaiezKulturaMusikaMusika tradTrikitixaTrikitilariEROSTARBE1
PertsonaiazEROSTARBE1
EgileezHARANA1Kultura
EgileezETXEBERRIA7Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Gernikaren berpiztea

Karmelo Landa

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?

Juan Aldaz Arregi

Kartzelako hormak zeharkatzen dituen ama-alaben arteko harremana hitz eta iruditara eramana

Estitxu Eizagirre

Izan bedi Nurenberg berri bat

Imanol Satrustegi Andrés

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude