Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria


2021eko uztailaren 23an
Primi Erostarbe, pandero joleari elkarrizketa

37 Urte Plazarik Plaza Irrintzika
Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria
Araozen jaioa, Primi Erostarbe Euskal Herriko Emakume panderojole eta irrintzilaririk ezagunenetakoa dugu. Oraindik ere, bere 77 urterekin eta plazarik plaza ibiltzen ez den arren, hiru edo lau irrintzi gustora botako lituzkeela esaten digu. Eta ez da gezurra. Bizitasun izugarrizko emakume honek pozik hartu gaitu bere Amara Zaharreko etxean eta sartu orduko argazki mordo bat erakusten hasi zaigu, bere bizitzako pasadizu ugari gogoratzen dituen bitartean. Eta badauka Primik zer ezagutzen ez duen txokorik eta trikitilaririk ez da. Bere garaiko eta oraingo trikitilari guztien artean ibilia da eta hortxe aipatzen dizkigu Elgeta, Auntxa, Bitarte, Arbe Sakabi, Egañazpi, Tapia, Joan, Laja Martin e.a
ARGIA.–Nongoa zara?
PRIMI. - Jaoitzez Oñatiarra naiz, txantxikua. Oñatitik bederatzi kilometrotara dagoen Araoz anzoko baserri batekoa.
A.–Noiz etorri zinen Donostiara?
P.–Gaztetan etorri nintzen Martuterrera, hango taberna batean lan egitera. Gero ezkondu egin nintzen. Nik hemengoa nuen senarra, Erresidentzia ondoko baserri batekoa. Bera ere tabernakoa zen eta hara ezkondu nintzen. Han zazpi urte egin ondoren Loiolara etorri ginen bizi izatera, gero oraingo etxe hau erosi genuen eta hementxe bizi gara harrez gero.
A.–Nola hasi zinen pandero jotzen?
P.–Nerez. Amak jotzen zuen; eta aitak, berriz, soinua. Han Araozen taberna zegoen eta hantxe aritzen ziren. Nik-orduan ez nion erreparatzen. Gero igandeetan eta, neska batzukin biltzen hasi nintzen. Eta halaxe: hasi eta ikasi.
A.–Eta zure aitak tabernan bakarrik jotzen al zuen, ala plazarik plaza ere ibiltzen zen?
P.–Ez, ez. Bi soinu bazituen etxean eta elizako jendeak ateratzen zirenean eta joaten zen. Nik harena boza bat daukat hartua (eta.izugarrizko zahar kutsuko trikiti baten kantua botatzen digu). Horixe ikasi nion. Harenik nik ez daukat besterik. Txikia nintzen eta!
A.–Noiz atera zinen plazara lehenengo aldiz?
P.–Balentinekin San Fermin Txiki egunean, Pasaian. Baina aurretik Bikondoa eta Piquer-ekin ibilita nago. Batez ere Balentin Zialtzeta «Beltza»rekin ibili naiz. Hau jaiotzez Aiakoa da. Etxeak du Zialtzeta izena. 24 urtean ibiliz gero ezagutzen dugu batak bestea!.
A.–Zenbat urtetan ibili zara panderojole?
P. - 37 urte egin ditut. Senarra gaisotu zenean utzi nion. Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen. Makina bat irrintzijo genitnen Dopostia aldean! Plaza San Martinen Soziedadeetan, La Voz de Guipuzkoa irratian...
A.–Berandu hasi zinen, beraz. Eta gaztetan?
P.–Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan. Martuteneko tabernan zegoen lanarekin, ez nintzen atera ere egiten!. Senargaiak ere taberna zeukan eta gutxitan etortzen zen hura ere. Ez genuen ateratzeko aukera handirik izan.
A.–Non ibili zarete gehienbat; festarik festa?
P.–Festetan eta, beti deika ziren. Hiru aktuazio egindako egunak ere izan ziren: Lehenbizi Logroñon, gero Zestuan eta handik 18 de Julio plazara. Gogoan daukat Urnietara ere zazpi egun segidan nola joan ginen jotzera. Gogorra izan zen hura. Trikitia jotzea beti ere nekagarriagoa da eta heldutakoa jotzen hasten ginen tarteka. Baina neska koadrila bat etorri zitzaigun heldutakorik jotzeko esanez, trikitia jotzeko! .
Festaz aparte, Goizaldi dantza taldearekin 20 urte egin ditut, teatroetan e.a. Argiarekin ere ibili izan naiz.
A.–Eta Euskal Herrian zein aldetan.
P.–Euskal Herri osoa pasatu dugu guk. Gehienetakoa Gipuzkoa izango da. Herri askotatik deitzen ziguten, hango festetan plazan jotzeko. Bodatan ere asko ibili gara Gipuzkoan. Lehen orkestinarik ez zegoen eta... Orain, berriz, "rockero" edo direlako horiek sartu dira eta akabo!. Neri ez zaizkit gustatzen, ran, ran, ran, haien meneoa eta historia!.
Bizkaian ere dexentetan izan gara: Arrigorriagan, Mungian, Mundakan, e.a. eta baita teatroetan ere. Baina Bizkaian soinuarekin baino albokarekin gehiago aritzen nintzen. Gasteizen eta Iruñean ere egin genituen geure saioak, teatroetan hauetan ere. Frantziako Euskal Herrira ere joan ginen Goizaldirekin: Donibane Lohitzunera, Donibane Garazira, e.a.
A.–Euskal Herritik kanpora ibili al zarete?
P.–Bai horixe! Makina bat bazter ikusitakoak gara. Suiza, Alemania, Austria, horiek denak pasatu ditugu Goizaldirekin joanda. «Sección Femeninarekin ere joan nintzen Parisera. Beste behin ere horrelaxe Paristik honaxeagoko herri batean, Dijon uste dut zuela bere izena, kalean zehar gindoazela, desfile moduko batean, irrintzi bat egin nuen eta frantses guztiak harrituta geratu ziren. Ezin zuten sinetsi pertsona batek horrelakorik egin zezakeenik eta inguratu eta honela esan zidaten: «Zuk txilibituren bat edukiko duzu eztarrian, bestela ezinezkoa da», eta gure gizonak erantzun zien: «Ekarri medikua eta begiratu». Ez zuten sinesten.
Txapelketa batean ere parte hartu genuen Madrilen, «Coros y Danzas de España» zelakona, orain dela 20 urte. Aurreneko bueltan irabazi egin nuen irrintziarekin. Bigarren egunean irrintzi bera egin behar nuen baina aurreko egunean, irabazi nuenean, koadrila batek bizkarrean hartu eta han ibili ninduten eta kokakola ere eman zidaten edateko. Edaria hotz samarra zegoen nonbait eta eztarria erabat itxita utzi zidan. Ibizakoek irabazi zuten.
A.–Zuk panderoa jetzeaz gain kantatu ere egiten zenuen. Inportantea al da ondo kantatzea?
P.–Panderoa eta kantua, biak dira inportanteak. Panderoa bakarrik jotzea "más soso", da ezta?. Beti ere «IUfiiiii» edo « HOrri, horri, gazte horri....! egin eta...
Ni honelako gauzak egiten «eroa» izandu naiz. Eroa ez, zelebrea.
A.–Nolako kantak kantatzen zenituzten, letra berderik ba al zen orduan?
P.–Horixe baietz! Guk ere noizean behin kantatzen genituen horrelakoak. Lehen lehenago, hasi berrian «kanta berdeak kantatuko al ditugu Balentin?» esaten nion, eta honek, «erreparatu apaizarik edo frailerik ote dagoen». Apaizak baldin bazeuden bestelako kantak kantatzen genituen: Aita gureak amari gona gorria ekarri gona gorria ekarri berriz ere nahiko dio ama neureak aitari.
Letra pikanteak, horrek du bada grazia, jendea kontentu jartzeko horrelako pixka bat behar da.
A.–Zuk asko al dakizkizu?
P.–Asko, ez dakit. Neri ahaztu egin zaizkit oraintxe. Hau kantatzen genuen batzutan: Urkiola gaineko haizearen hotza hantxe bilatu nuen praile buztan motza
A.–Rock-a ez zaizu gustatzen. Baltsak?
P.–Bai eta asko. Eta gainera nik jotzen ditut. Oso errazak dira jotzen. Tangoak erejotzen ditut. Hori gehiago kostatu zitzaidan. Pastea, baina Zialtzetak azkenean esan zidan: «Ikasi duzu horratio!».
A.–Lehen esan duzu alhokarekin jo izan duzula. Ba al dago diferentziarik soinuarekin ala albokarekin jo.?
P.–Soinuarekin jotzea nahiago du t albokarekin baino. Alboka ondo jotzen baduzu, nik ondo joko dut pandereta, baina albokari bikotean batek ondo eta besteak gaizki jotzen badu, nik ezin diot segitu.
A.–Kantak-eta berdinak al dira albokarekin?
P.–Bai. Fandangoak eta horiek berdinak dira. Baina albokarekin itsusiagoak dira.
A.–Emakume gehiago ba al zen zure garaitan panderoa jotzen zuenik?
P.–Bizkai aldean bai. Baldomera edo bazen bat, baina hura hil zen. Orain Maurizia ibiliko da, ni baino gazteagoa izango da eta... Horiek albokarekin gehiago jotzen dute soinuarekin baino.
A.–Emakume zinen partetik arazorik izan al zenuen plazetan eta?
P.–Soinujolea ere bai neri txarra atera. Beti hatzaparka ibiltzen zena. Baina egun batean bakarrik joan zen!. Hala, hala!, hemen "alegria todo" baina formalidadea. Gainerantzean jendea nerekin oso kontentu zegoen. Behin Iriondok Trinidadeko plazan esan zidan: «Nahiago nuke Primi berriz ere irrintzi klase horiegingo bazenu». Eta «egingo dugu bada», eta hala hasi nintzen: «Heldu, heldu, heldu, aurreko neska gazte horri, gerri-gerritik, pixkat beheraxotik e bai!!!»... eta horrela. Eta denak txaloka eta farrez hasi ziren.
A.–Zergatik uste duzu hain emakume gutxi dagoela?
P.–Lotsatu egingo dira eta... Ez da lotsagarria baina.
A.–Zure seme-alabetan norbaitek jotzen al du panderoa?
P.–Nik baditut hiru neska eta bi mutil, baina inor ez da horretan hasi. Lotsatu egiten omen dira. Behin edadean sartuz gero ez dut esaten; baina gaztetan.. Nik ez dut sekula lotsarik izan plaza batean. Ez naiz inoiz ere gorritu, «datorrena datorrela» esan eta aurrera.
A.–Ondorengorik ez orduan?
P.–Bai, bai. Lau neska ibili dira hemen nerekin ikasten. Hortxe Belauntzako neska bat, Donostian neskame zegoela, panderoa ikasita joan zen etxera. Aldameneko neska ere, neronek esanda, gauero gauero etortzen zen txikitan ikastera eta orain nik utziz gero bera ibiltzen da Balentinekin, Zialtzetarekin.
A.–Erraza al da panderoa ikastea?
P.–Oso erraza. Ikasiz gero denak dira errazak; baina panderoa, horretara jarrita, 8-15 egunetan ikasi ezinik ez dago.
A.–Zer behar da panderoa ikasteko, belarri ona edukitzea, besterik ez?
P.–Belarria; eta kantatu nahi baduzu, boza ona.
A.–Printzipala da boza, ezta?
P.–Bai. Batzuk kantu bat, trikiti bat edo kantatzen dute eta besterik ez.
A.–Gaur egun dabiltzenetan zein iruditzen zaizu onentsuena?
P.–Joxe Mari Astiasaran neri asko gustatzen zait. Landakandak ere bastante ondo jotzen du. Orain, ahots aldetik Egañazpi gehiago gustatzen zait.
A.–Trikitixatik bizi litekeela uste al duzu?
P.–Orduan ez zen asko irabazten. Orain bai, orain gutxiena dela ere panderoari 5000 pzta. ematen diote. Orain dela 3 urte ere hainbestexe eman zidaten neri.
A.–Trikitixak ba al dauka etorkizunik?
P.–Gazte asko ari direla ikasten esaten dute. Hortik baten batzuk onak aterako dira eta.... Ba omen dago Hernanin neska gazte bat soinua oso ondo jotzen duena, Miren. Horiek gu bezala baina aldrebes, neskak soinua eta mutilak panderoa.
Malores ETXEBERRIA. Mielanjel HARANA

Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen.
Elgetarekin
Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan.
Panderoa bakarrik jotzea "más soso"da, ezta? beti ere«lufi!!!'» edo «HOrri,horri, horri, neska gazteorri....!» egin eta...
22-25

GaiezKulturaMusikaMusika tradTrikitixaTrikitilariEROSTARBE1
PertsonaiazEROSTARBE1
EgileezHARANA1Kultura
EgileezETXEBERRIA7Kultura

Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
Iñigo Martinez Peña
#4
Josu Martinez
#5
Azoka
Azkenak
Zaintzen dugulako maite dugu, ala maite dugulako zaintzen dugu?

"Maitasuna" hitza darama izenburuan Galdera Basatiak podcastaren laugarren atalak, baina eraman zezakeen "harremanak", "bakardadea", "dependentzia"... Hari mutur ugaritan barreiatu dute Izaro Toledok eta Iñigo Martinezek.


Berriz ere okupatu dute Guardetxea, oraingoan, bertan geratzeko asmoarekin

Hainbat okupazio "sinboliko" egin ostean, dozenaka lagun Urgulleko Guardetxean sartu dira eta garbitzen eta txukuntzen ari dira, ekitaldi kulturalak antolatzeko.


Euskal armagintza industria eztabaidagai (III)
Norentzat sortzen du aberastasuna industria militarrak, eta zeren kaltean?

Moldaketari buruzko gure liburuan azaldu genuenez, aurreko mendeko 80ko hamarkadaren amaieratik Europako gastu militarrak behera egin zuela ikusirik, XXI. mendearen hasieran Europako heriotzaren merkatariek antolatzea erabaki zuten, eta eredu estatubatuarra imitatuz lobby moduan... [+]


Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazteko kanpaldia egingo dute maiatzaren 4tik 10era

Baztango zazpi herritar epaituko dituzte maiatzaren 19tik 23ra. Epaiketaren bezperan, Aroztegiko Elkartasun Komiteak zazpi absoluzioa aldarrikatzeko kanpaldia antolatu du, maiatzaren 4tik 10era, Elizondoko Plazan. Askotariko egitaraua osatu dute egunotarako.


Manex Mailharin eta Nerea Mitxelena, Palestinarekin Elkartasuna ekimena:
“Hemengo enpresarien etekinak Israelen egonkortasunaren menpe daude”

Euskal Herrian harreman mota asko dago Israelekin, eta arrazoi eta interes ugari harremanak ez eteteko. Horietako batzuk aletu dituzte Palestinarekin Elkartasuna plataformako kideek iragarri berri dute liburuxkan, Israel hemen hasten da izenburupean. Maiatzaren 7an aurkeztuko... [+]


2025-05-05 | Eneko B. Otamendi
Itsasoan katua marrazo

Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.


2025-05-05 | Jakoba Errekondo
Hazi batetik mundu guztiak

Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]


2025-05-05 | Garazi Zabaleta
Amillubi
Udaberriko festa, agroekologia ospatzeko

Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]


2025-05-02 | Mikel Zuloaga
Askatasunaren Ontzidiko Mikel Zuluaga ‘Mikelon’en adierazpena Maltatik

Deshumanizazioa barru-barruraino sartu da Mendebaldeko botereetan, eta axolagabekeriaz begiratzen diote Gaza pairatzen ari den holokaustoari; Gazan, bonbek hiltzen ez bazaituzte, goseak hilko zaitu.

Gure itsasontzia bonbardatu duten honetan inpotentzia erabatekoa da, gu ondo... [+]


Palestinaren aldeko Askatasunaren Ontzidia bonbardatu dute Maltatik gertu

Ostegunetik ostiralerako gauean dronekin egin diote eraso Gazako blokeoa apurtu eta genozidioa salatu nahi duen nazioarteko ekimenaren itsasontziari, Maltatik hamahiru miliara, nazioarteko uretan. Aktibisten artean Mikel Zuluaga Mikelon euskal herritarra dago. “Hemen hau... [+]


Immigrazioa eta sindikatuak, eskubide unibertsalak ala porrot kolektiboa

Gabezia guztiekin ere, sindikatuek gizateriaren alde inoiz egon den beste edozein giza erakundek baino gehiago egin dute. Duintasunari, zintzotasunari, hezkuntzari, ongizate kolektiboari eta giza garapenari beste edozein pertsona-elkartek baino gehiago lagundu... [+]


Harri-jasotzea
Harri eskolek emandako bultzada

Harri-jasotzearen gorakada nabaritu da azken urteetan, batez ere emakumeen artean. Gazteek harri eskoletan ikasten dute kirolean esperientzia dutenengandik. Crossfit-a, sare sozialak eta telebista faktore garrantzitsuak izan dira kirolaren piztualdian, harri eskolekin batera... [+]


Kanboko Marieneko lurrak irauli dituzte ELB, Lurzaindia eta Ostia sareak

Maiatzaren 17an bertaratu eta barazkiak landatzeko hitzordua jarri diete herritarrei. Karia horretara egun osoko egitaraua osatu dute, Marieneako lurrak laborantzarako atxikiak izatearen alde.


Eguneraketa berriak daude