Zer da Pantx Records eta nondik dator?

Borja: Musika kolektibo bat da, baina zentzu zabalean, talde politizatua gara eta. Jamaikar musikaren bueltan gabiltza, baina batez ere politikoki eragiteko aitzakia da, auzo mailan eta beste kolektibo batzuekin bat eginda. Hasieran diskoak argitaratu eta kantak grabatzean zetzan horrek, gerora ekarri du gaur egun daukagun guzti hau. Esaterako, selektore talde handi bat daukagu jada, eta orain atera berri dugun liburuari esker beste hanka bat sortu dugu, Pantx Liburuak. Ideia guztiak asanbladara eramaten ditugu eta hor erabakitzen dugu ekimen bakoitza nola antolatu.

Izenak, zehazki, non du jatorria?

Beñat: Ni neu urtebete beranduago sartu nintzen, beraz ez nuen aukeraketa horretan parte hartu, baina badakit hainbat izen proposatu zirela.

Borja: Badugu lagun bat beti “pantx” esaten duena, eta Punch izeneko diskografika bat ere bazegoen. Beraz, ikusi genuen izen aparta zela, laburra zelako eta bazeukalako punch hori.

Zuek biok musikariak ere bazarete.

Borja: Bai. Gu bion kasuan, Bilbomatiks izeneko musika taldea geneukan. Hor geunden gaur egun Pantx-en gabiltzan gu biok eta Andoni Fernandez. Eta beti ibili izan dugu buruan zerbait egiteko nahia. Gero, Facun agertu zen Madrildik, eta berak bazuen eskarmentua disketxe batean.

Beñat: Askok urte askotako ibilbidea daukagu mundu honetan. Batzuk aspaldi hasi ginen Irola irratian jamaikar musikaren inguruko saio bat egiten, gero musika taldea etorri zen…

Borja: Gogo handia zegoen eta norabaitera bideratu behar zen. Azken finean, Bilbon reggae munduan gabiltzanon elkartrukerako kolektiboa da Pantx. Ikusten genuen reggaea entzuten dela Euskal Herrian, baina reggae roots deritzona, modernoagoa, esan dezagun. Gu beti zentratu izan gara Jamaikan 1970a baino lehen egiten zen musikan, oldie deitzen diogun horretan, eta espazioa behar genuen.

Zeintzuk dira estilo horren ezaugarri nagusiak?

Borja: Oso lotuta dago Jamaikako historiarekin. Independentziarekin batera boom bat gertatu zen, poztasuna zen nagusi, eta orduan sortu zen ska, gaur egun gehien ezagutzen duguna, agian. Baina orain ska deitzen dugun horrek ez du zerikusi handirik han egiten zutenarekin. Jamaikarrek estatubatuar Rythm&Bluesa eta halakoak entzuten zituzten. Irlara itsasontzi mordo bat iristen zen, eta mundu guztia egoten zen zain, ea zein diska ekarriko zituzten: jazz, soul, rythm&blues… eta entzuten zuten hori haien erara moldatzen zuten. Gerora nolabaiteko gainbehera gertatu zen herrialdean, eta orduan jada ska alai horrek ez zeukan horrenbesteko zentzurik.

Beñat: Aldatu egin behar zen.

Borja: Rocksteadya iritsi zen orduan. Eta hori zer da? Apurtxo bat baretzea eta baxuaren linea aldatzea, soul musikari gehiago begiratzen dion estiloa. Eta horren osteko eboluzioez ere jarraitu ahalko genuke berbetan, baina reggae roots iritsi aurreko estilo nabarmenenen artean azkena aipatzea faltako litzateke, early reggae deritzona. Immigrazioak eragin handia izan zuen, jamaikar pilo bat joan baitzen Britainia Handira, eta soinu mordo batez kutsatzen ziren. Hortaz, rocksteadya apurtxo bat zikindu zuten, eta horrela sortu zen gerora reggae roots izango zena.

Beñat: Bestalde, ska izan zen jamaikarrek beraientzako izan zuten lehenengo musika propioa, independentzia aldarrikatzeko folklorea. Horrez gain, mitologiak dio itzelezko beroa egin zuela 1966. urtean, eta ska dantzatzea ezinezkoa zenez, erritmoa mantsotu zutela.

Borja: Skalariak taldeak ere hala abesten zuen.

Beñat: Bai, eta badago horri erreferentzia egiten dion Skatalitesen disko bat ere: The long hot summer.

Elektronika, autotunea eta antzekoak geroz eta indar handiagoa hartzen ari diren honetan, korrontearen aurka zoazte zuek?

Beñat: Egia esan, guztiz kontrakoa egiten dugu, bai.

Borja: Estudioan dena egiten dugu lehen grabatzen zuten moduan. Gailu guztiak analogikoak dira, ukitu behar dituzu, ezin dituzu arratoiarekin maneiatu. Gaur egun, normalean instrumentuka grabatzen da, eta dena eginda dagoenean, nahastu. Baina garai hartako jamaikarrek grabatzen zituzten bost musikari aldi berean, ziurrenik beste baliabiderik ez zutelako. Esate baterako, lehenik base erritmikoa deritzona: bateria, baxua, gitarra eta pianoa; eta gero, haizeak. Hori guztia eginda zegoenean, abeslaria sartzen zen kantatzera. Guk estilo horri jarraitzen diogu. Zergatik? Friki batzuk garelako, lehenik eta behin, baina batez ere, nabaritzen dugulako bizitasun berezia ematen diola. Hori bai, guztia toma bakarrean egiten da, saiatzen garelako ordenagailu programen bidezko zuzenketarik ez sartzen, freskotasunari eusteko.

Zein talderekin egin izan duzue lan?

Beñat: Pantx Records sortu zenetik, helburua izan da Euskal Herrian jamaikar oldie-a jorratzen zutenekin elkarlanean aritzea. Gure lehenengo lana Euskatalitesekin izan zen. Hortik Aurrera, erreferentzien artean daude, esaterako, Akatz; Skabidean, bi kantako singlea egin baikenuen, eta Los Dorados, Aragoikoak. Azken horiekin gure mugak zabaldu genituen. Suaia eta Ama Rebel ere hor daude, orain Trikoma…

Borja: Gure ekoizpenez gain, beste disko batzuk ere atera ditugu; izan ere, batzuetan talderen batek deitzen digu eta esaten digu badutela LP bat eta gurekin atera nahi dutela.

Beñat: Baldintza batzuk ezarrita, akordio batera iristen gara.

Borja: Haiei komeni zaie, dagoeneko badugulako irudi bat. Eta guri ere bai, oso talde onak direlako eta hona ekarri nahi ditugulako. Hala egin dugunean, jendeari pilo bat gustatu zaio.

Beñat: Beste kolektibo batzuekin batera osatutako Reggaean jarrai LP-an ere talde askorekin egin dugu lan, eta ez soilik orain arte disketxean gurekin egon direnekin.

Hain zuzen, aipatu berri duzun Reggaean jarrai diskan egungo euskal reggae eszenako taldeak batu dituzue abesti tradizionalak jamaikar erara bertsionatzeko. Nolakoa izan da prozesua?

Beñat: Euskal kultura pixka bat jamaikartu nahi izan dugu. Jah! Goikoak bazeukan estilo horretako abesti bat, eta hori entzunda, gutako bati bonbila piztu zitzaion. Bada, harremanetan jarri ginen taldekideekin nahiz parte hartu duten bestelako kolektiboekin, kontua zertan zetzan azaldu genien, eta elkarlana abiatu genuen.

Borja: Kontuan izan behar da testuingurua, pandemian egin dugu eta. Azkenean, bihurtu da formatu bat zeinaren laguntzaz bertan parte hartu duten kolektibo guztiak nolabait ere bizirik mantendu diren. Ez dut esango honi esker izan denik, baina bultzada bat izan da oso geldirik zeuden horiek martxan jartzeko.

Izan ere, baduzue harremana Euskal Herriko antzeko kolektiboekin.

Borja: Iruñeko jendearekin oso harreman estua daukagu, Sustraian Recordsekoekin nahiz inguruan dabiltzanekin: Titanians taldea, nahasketa mordoa egin dituen Oroel… Ipar Euskal Herrian ere badugu laguna den kolektibo bat, eta horren baitan dago Xiberoots taldea, esaterako. Baina orain arte ezagutzen ez genituen batzuek ere parte hartu dute, eta elkartzeko aitzakia izan da. Eta ez ditut aipatu Gasteizko Zuretzako Mezua edota Reggae Fever irratsaioa. Nolabait esateko, kontzertu berberetan elkartzen ginenon artean proiektu bat egin dugu, eta oso pozik geratu gara.

Beñat: Eta talde gazteei grabatzeko aukera eman izana ere interesgarria dela uste dut. Skakeoren kasuan, Steadyrocketsenean eta Sound Ridersenean, lehenengo esperientzia izan da, eta urte mordoa daramatzaten taldeekin batera egon ahal izan dira.

Borja: Esan behar da ez dagoela oldie reggaerik euskaraz. Horretarako ere sortu genuen Pantx Records, euskaraz abesten zuten talde horiek leku bat izan zezaten. Badakigu erreferentziek nola funtzionatzen duten. Ikusten baduzu norbaitek euskaraz kantatzen duela, agian zu ere animatuko zara.

Reggaean Jarraik arrakasta itzela izan du, ezta? Agortu dituzue biniloak?

Beñat: Bai, oso denbora gutxian.

Borja: Mila kopia kaleratu genituen, eta hori sekulakoa da. Normalean 300eko edizioak ateratzen ditugu, eta kostatzen zaigu saltzea, soilik biniloan egiten ditugu eta. Kasu honetan, baina, taldeekin eurekin bideratu dugu banaketaren kontua, ez ditugu kasik dendetara eraman behar izan. Autogestioaz hitz egiten dugunean, esango nuke hauxe dela horren zantzurik behinena.

Argitalpenerako bidea zabaldu berri du Pantxek Askatasuna kontu serioa da liburuarekin. Nolatan egin duzue jauzi hori?

Beñat: Liburuaren kontu guzti hau hasi zen nire bizitzan agertu zenean Linton Kwesi Johnsonen [aurrerantzean, LKJ] irudia. Ezagutzen nuen abeslari moduan, baina Andok egindako Bilbo Reggae Skins fanzineari esker, apur bat gehiago sakontzeko grina piztu zitzaidan. Artista da, reggae munduko musikaria, baina ekintzaile politikoa ere bai, eta bere letrak aldarrikapenez josita daude. Horrek guztiak erakarri ninduen, eta jakin nahi izan nuen zer demontre esaten ote zuten bere letrek. Hortik tiraka, gutxinaka bere poesia itzultzen joatea bururatu zitzaigun. Eta, geroago, egiten genbiltzan lan hori guztia liburu batean jasotzea. Bada, behin erabaki hori hartuta, eta fanzineen munduan jada murgilduta geundenez, zergatik ez genuen ba egingo Pantx-en beste hanka bat?

Uste dut LKJ-k  antzekotasun handiak dituela gure kolektiboarekin, distantziak distantzia. Musika eta, oro har, kultura, tresna politikotzat dauzka berak ere. Poesia idazten hasi zen, eta gero, beste musikari batzuekin elkartu ostean Londreseko jamaikar komunitatean, erabaki zuen hori musikara eramatea. Poesia arma kultural bat dela dio. Lehenengo diskak multinazionalekin atera zituen, baina beranduago bere disketxe propioa sortu zuen, eta guk ere bide hori hartu dugu.

Reggaea musika errebeldea da. Bob Marleyren irudia palmerekin, poztasunarekin eta zoriontasunarekin lotu ohi bada ere, bere letrak oso kañeroak dira. Kontua da mainstream bihurtu dela.

Borja: Garai batean jendeak behar zuenarekin bat egin zuen musika horrek; ondorioz, orokortu egin zen. Baina ez ahaztu Sex Pistols ere mainstream-ean sar dezakegula.

Beñat: Eta LKJ-k musika eta kultura horren alderdi are errebeldeagoa erakusten du. Esan daiteke reggae munduan jamaikar jatorriko artisten artean rastafarismotik at dagoena dela. Rastafarismoa kultura errebelde bat zen, baina erlijio kutsua ere bazuen. Eta bera hortik aldendu zen, nahiz eta batzuetan poesian erabili, batez ere hasierako garaian. Baina ildo oso kritikoa du, eta bestelako bide bat aldarrikatu izan du. Hortaz, zein izan zitekeen Pantx Liburuen lehenengo alea? Askatasuna kontu serioa da.

Lehenengoa bai, baina agian ez da azkena izango, ezta?

Beñat: Ez, baditugu beste gauzatxo batzuk aurrerago ateratzeko pentsatuta, baina gutxinaka-gutxinaka, ekoizpena ez baita diskena bezalakoa. Helburuak jarraituko du izaten jamaikar musika eta izaera errebelde hori islatzea. Kuriosoa da, LKJ ez baita oldie barruan sailka genezakeen artista bat, 70ekoa da eta.

Borja: LKJk patois hizkuntzan idazten du. Jamaikarrek ez dute ingelesez hitz egiten, badute haien hizkuntza propioa. Eta hor euskararekiko antzekotasun bat ikusi genuen.

Beñat: Jendeak pentsa lezake: hau gazteleraz idatzi behar zuten, merkatua askoz ere zabalagoa baita. Baina ez zitzaigun halakorik interesatzen.

Borja: Kasu honetan ere, hutsune batek eragin du hanka hau sortzea. Ez dago reggae literaturarik euskaraz; beraz, goazen zerbait egitera.

Beñat, zu izan zara itzultzailea. Zer nolako lana izan da 43 poemok euskarara ekartzea?

Beñat: Askok parte hartu dugu poesia itzultzen, zuzenketak egiten eta abar. Bereziki Andoni Fernandezekin batera, eta agertzen diren irudi ederrak berak egin ditu. Maketazioa berriz, María Traspadernek. Auzolan kolektiboa izan dela esatea gustatzen zait.

Eta Fermin Muguruzak, hitzaurrea idazteaz gain, hainbat gauza egiten lagundu digu, liburua osatzeari nahiz zabalkundeari dagokienez. Oso eskertuta gaude.

Jamaikar musika eta Euskal Herria lotzeari dagokionez figura esanguratsua aukeratu duzue hitzaurrerako.

Borja: Fermin Muguruza erreferentea izan da guretzat, ez bakarra, baina bai oso garrantzitsua. Egia da berak beste gauza bat egiten zuela, baina horrenbeste maite dugun musika hurbildu zigun. Kanta baten bertsio bat egiten bazuen, begiratzen genuen ea nondik zetorren. Hala, 60ko hamarkada horretara hainbat aldiz iristen ginen.

Beñat: Eta LKJrekin ere badauka nolabaiteko lotura. Muguruza ere artista ekintzailea da, eta bere ibilbide musikalari erreparatuz gero, etapa ia guztietan ageri da LKJ-ren erreferentziaren bat. Beraz, bera baino hoberik ez zegoen.

Pintxadak ere egiten dituzue han-hemen. Zeintzuk dira zuen plazak?

Borja: Eduki soziala duten ekintzetan egoten gara gehienbat, bilatu ohi duguna da kapitalismoak arautzen ez dituen espazioetan egotea gure musika. Eta ez helburu ekonomikoarekin, baizik eta egote hutsagatik.

Beñat: Pandemiaren ondorioz, azkenaldian ikusgarritasun handiena izan duen adarra selektoreena izan da. Itzelezko lana egin dute, ekintza mordo bat. Etxekotuta geundenean, eta ostean ere bai.

Borja: Eta balio izan digu jende berria geuregana hurbiltzeko. Hasieran bospasei ginen, eta selektoreak mordo bat dira. Pantx familia handitzen ari da.

Euskal reggae eszenaren osasuna zer nolakoa da gaur egun?

Borja: Lehen nahiko sakabanatuta zegoen, bakoitzak bere txokoan egiten zituen gauzak. Azken bospasei urtetako elkarlanari esker, baina, eszena baten oinarriak sendotu dira. Zergatik diodan hori? Ikusten dudalako lehen kontzertuetara joaten zen jende kopurua hirukoiztu egin dela. Bestalde, fanzineen edo diskoen harrera aipatu behar da, eta liburuarena ere bai, atera berri duguna ere hilabetean agortu baitzen. Orain aterako dugu bigarren argitalpena.

Hartuko duen bideari dagokionez, nik uste inertziak eramaten gaituela; hori bai, inork ez du handi izan nahi, ez behintzat haztearren haztearen zentzuan. Aldiz, nahi duguna da entzuten dugun musika zaindu eta, ia-ia, eraiki. Azken finean, ez da inoiz egon rockean, metalean edo rapean egon dena bezalakorik. Hortaz, sikiera higienea jarri dugula uste dut, eta hemendik aurrera jada has gaitezke eszenaz hitz egiten.

Beñat: Urtetan zehar egoera zein zen ikusi eta bizi ostean, hobera egin duela esango nuke, eta ez hemen bakarrik. Gasteizen ere badago mugimendua, Donostian ere bai, Iruñean ere indar handia duela ikusten dut, eta Iparraldean beste horrenbeste.

Borja: Inportanteena da guztiok daukagula ikuspegi antzekoa gauzak egiteko moduari dagokionez.

Zerbait gaineratuko zenukete?

Borja: Politikaren kontuari lotuta, antiarrazismoa aipatuko nuke. Ia-ia inertziak eraman gaitu gehienbat kontu honekin posizionatzera. Zergatik? Batzuk hemen bizi garelako [Auzo Garaietan], eta horrek jada markatzen du. Eta gerora ere sortu dira beste ekintza batzuk horra eraman gaituztenak. Adibidez, urtero egiten dugu mundialito antiarrazista mistoa, lagundu diguna reggaearekin lotuta ez dauden arrazakeriaren kontrako beste kolektibo batzuekin batzen. Horrez gain, AZETekin [Alde Zaharreko Etxebizitza Taldea], edota LASekin [Bilboko Langile Autodefentsa Sarea] oso harreman ona dugu. Hain zuzen, diskoetatik lortutakoaren zati bat halakoak sustatzera bideratzen dugu. Adibidez, atera berri dugun Trikomaren lanaren ehuneko bat LASentzako da, sarekada bat egin zietelako eta isunak jaso zituztelako.

Borja: Bestalde, hau guztia egiten dugu autogestionatzeko. Izan ere, diskoak edo liburuak ateratzeak dirutza balio du, baina inork ere ez du honetan lan egiten, gure zaletasuna da.