Xose Alfonso, Portugaleko abeslariari elkarrizketa
Xose Afonso Euskal Herrian
Azken bolada honetan Txalupa kultur eragintza oso gusto onez antolatzen ari den kantaldien barruan Jose Alfonso entzuteko aukera izan dugu. Donostia, Eibar eta Bilbon. Interesgarri iruditu zitzaigun abeslari portugaldar hau, zortzi diska egin dituen arren Euskal Herrian oraindik oso gutxi ezagutua, gure irakurleei ere aurkeztea. Zeuok ikusiko duzuen bezala, honen artea herrigintrarekin zuzen-zuzen lotua dago. Honen artea zerbait bada, berak esana da, herriarekin konprometitua dagoelako da. Elkarrizketa honetan ere bere buruaz eta bere musikaz hitzegitea baino bere herriaz eta bere jendeaz hitzegitea atsegingo zaio.
Z. ARGIA.–Noiz eta nola hasi zinen kantatzen?
Jose Alfonso.–Gaztetan jadanik kantatzen nuen.–Grabatzen ari al da?–«Fado» direlakoak kantatzen ziren Coimbran. Lisboako fadoak zirkunstantzialak dira, gertaera konkretuei lotuak; gero faxismoak erabili ditu, produktu turistiko bilakatuz. Coimbrako fadoak berriz romaneskoak dira, ia trobadore abestien tankerakoak. 18 urte nituen eta hamaika leku pasa nuen estudiante bezala kantatuz. Gero, 1961.ean giroa gogortu egin zen eta unibertsitatearenganako errepresioa ere haundiagotu. Bi fenomeno garrantzitsu daude garai horretan: ikasleen artean konzientzi politikoa pizten da eta kolonietako gerlak hasten dira, Angola, Ginea eta Moçambiquen. Gazte askok, gerrara ez joateagatik, Europara, Brasilara, Rodesiara, etab. aldegin zuen. Bizitzaren aurreko nere jarrerak ere aldatu egin ziren, eta garai horretan hasi ziren nere abesti konprometituak ere, gero Portugalen zeharo galeraziak izan zirenak.
Z. A.–Zer moduz konpondu zarete abeslariak Portugalen faxismo garaian?
J. A.–1974.go apirilaren 25a arte "interbentzio kanta" guztia klandestinitate riguroso batetan bizi izan da. Ez zegoen errezitalik, ezin genuen kantatu... agintariek jakin gabe ez bazen. Lanbide aldetik, ni irakasle nintzen 1968.a arte. Urte horretan, arrazoi politikoak zirela medio espulsatu egin ninduten. Eta klase partikularretatik bizi nintzen... oso gaizki, arazo haundiekin.
Z. A.–Eta gero?
J. A,–Bueno, egoera aldatu egin zen. Patroiak urtean zehar lan erregular bat egitea proposatu dit, alokairu baten truke.
Z. A.–Zure haurtzaroak zenbat kondizionatzen du zure musika?
J. A.–Ni Portugalgo nahiko ipartaldean jaioa naiz, baina ez dut erlazio ez kulturalik ez bibentzialik jaio nintzen hiriarekin, Aveirorekin. Txikitan bestalde Angola izan nintzen eta harrez geroztik bete izan dut hango sujestioa, ia erreminiszentzia, erritmo suburbano afrikarra. Tresna afrikerrak ere asko erabiltzen ditut. Fausto kenduta, kolonietako musikak ez du eragin sendorik Portugalgo beste kantariengan.
Z. A.–Asko aldatu al dira zure letrak?
J. A.–Apirilaren 25etik honuntz direktoagoak dira, "Tamanquinhas" eta "En cuanto ha forca" disketan. Gerla antiinperialistaz, etxe eta lurren okupazioaz,...
Z. A.–«Vinham mais cinco» diskoko abesti batetan zelta kutsua aurkitu dugu.
J. A.–Musika zeltak ba du zelta kutsurik Portugalgo zenbait kantetari. Baina disko hori ere erritmikoagoa da, afrikanoagoa, europeoa baino. Letrak berriz kartzelan idatziak dira. Eta idazten genuen guztiak PlDEren (polizia politikoa) berifikazio zerbitzuetatik pasa behar izaten zuen. Pentsa daitezkeen gauzarik zoroenak idazten nituen. Bueno; baina kartzelan 25 egun bakarrik pasa nituen, osa gutxi adiskide askok pasa behar izan dituztenen aldean.
ZA.–Folklore portugesa ez da unitarioa izango...
J. A.–Ez, ez. Alemtejoko folklorea oso berezia du: abestiak taldekoak dira, erritmikoagoak, baserritarrak ere latifundioetan bizi baitira, asalariatu bezala. Horregatik dira agian iraultzaileenak. lpar-aldean dantzatua ematen da gehiago. Gero bariante lokalak; Vega Baixan, adibidez, Angolako erritmoen antzeko kadentzia bat aurkitu dut. Minho-ko herrialdeak du Galiziarekiko antzik haundiena; baina kultur oinarri komun bat badugu ere, gure musikak ez dira berdinak, gure panderada eta galegoa ez dira bera.
Z. A.–Instrumentuen aldetik ere izango da alderik?
J. A.–Bai, bai. Guk jotzen dugun «caraquinho» hori ere iparraldekoa du, akordeoi diatoniko edo «sol-i-do» bezala. Hegoaldean berriz hor duzu «guitarra campaniza», ia erabat galdua; "aduf" delakoa, perkusiokoa, armonio rural bat.
Z. A.–Erraza al da Portugalen profesionaltzea?
J. A.–Ia erabat ezinezkoa. Orainarte egin duguna boluntarioa izan du, ia dena eginez: ajitadore, animatzaile,... ia klandestinitatean, kobratu gabe. Eta jendea horretara ohitu du. Orain urtebete insistitu egin dugu eta koperatiba bat sortu dugu Fausto, Seglo Godinho, Victorino, Fanhaes, Cantadors do Redondo eta nik. Bakoitzak bere pertsonalitate berezia gordetzen du noski. Ba da beste koperatiba bat PCri lotua: Adriano, Carlos Paredes (gitarrista haundia) eta abarrez,osatua. Gare koperatiba ezkertiar independentea du. Dena dela, eta Portugal gizarte kontsumista bat ez denez gero (oraindik) abeslari gehienak beste lanak eginaz bizi dira.
Z. A.–Ba al duzue disketxe propiorik?
J. A.–Ez, edozein langile bezala salgai gaude. Nik ere patroi bat dut, nere diskak Coca Cola bezala saltzen dituena. Ba dakit nere diskak Espainian saltzen direla, baina ez dut parterik. Hileroko alokairu bat daukat: 15.000 escudo. Eta ez daude beste abeslariak nere egoeran. Eskubiko abeslariek bai, « nacional-canzonetismo »ari emanak daudenek ba dute nahiko laguntza atzetik.
Z. A.–Zertarako da orduan zuen koperatiba?
J. A.–Diskoz kanpoko gure aktibitatea laguntzeko. Jendeari guk ere bizitzeko minimo bat behar dugula esateko. Ba dira beste koperatibak kultur dinamizazioari, zineari,... lotuak. Hortik aparte, kanpo aldetik dexente mugitzen gara: gure buruak ezagutarazteko, gure herriaz eta kulturaz hitzegiteko,... zenbaitetan nekazal koperatibetarako laguntza korkretuak eskuratzeko,...
Z. A.–Portugal gizarte kontsumista bat ez dela esan duzu...
J. A.–Zuen gizartea baino askoz atzeratuagoa du. Oraindik ere subsistentzia arazo gogorra du, alokairuak oso bajuak baitira. Alemtejon, adibidez, ikaragarria du; hor ezagutzen dudan koperatiba batetan langile bakoitzak 6.000 escudo irabazten ditu. Eta Portugalgo langile normal batek 10-12.000 escudo irabazten ditu.
–Flauta jotzen duenarekin kontsutatzen du–1.000 escudo 1.300 pezeta dira. Jornalak beraz zuenak baino txikiagoak, baina bizilekuen prezioak hemengoen antzekoak dira. Eta Azaroaren 25etik honuntza egoera gero eta kapitalaren alderago...
Z. A.–Bai, Alemtejoko kasuaz hemen zerbait hitzegin izan du.
J.A.–Ia kasu bakarra da Europan. Apirilaren 25aren ondoren, nekazariek latifundio haundiak «Unidades Colectivas de Producción» bihurtu zituzten, Indar Harmatuen Mugimenduak bere oniritzia eman zielarik. Mugimendu horren eta bere karakter progresistaren likidapenarekin aldi kontrairaultzaile bat zabaltzen du. Hor dute Soaresek eta Alderdi Sozialistak beren errespontsabilitatea. Soares zen iraultzarik eman ez zedin kapitalak behar zuen gizona. Geroztik "UCP" horiek eraso dituzte, Guardia National Republicanak, faxista garaian baino harma gehiagoz, gogor jokatu du. Orain, GNRk bi laborari hil ondoren, ba dirudi «punto muerto» batetan gaudela. Baina nazioarteko kapitalari Portugalek bere superavitak eta bere deficitak izan ditzala interesatzen zaio. Eta gero... hor dabil PlDEko bat baino gehiago kalean lasai, gure lagun bat baino gehiago klandestinitatera behartuak dauden bitartean.
Z. A.–Izan al da antzeko beste mugimendutik?
J. A.–Fabrika okupaketak izan ziren, autojestioan sartuz. Gaur beren jabe zaharretara itzultzen ari dira. Patroi eta latifundistentzat indemnizazioak erabakirik daude, kontratu kolektiboak ez dira betetzen,. . .
Z. A.–Etorkizunari begira?
J. A.–Ez naiz osa baikor. Situazio iraultzailea, langileriak aginteza hartzen duenekoa ez da posible. Iparraldean gainera nekazalgo kontserbadore bat dago. Iparraldea da eskubiaren oinarria. Ezkerra, bestalde, osa sakabanatua dago. Ez da ikusten indar ekilibrioa aida dezakeen indar sustantzialik. Eta egoera ez da Parlamentuaren edo gobernu aldaketen bidez aldatuko.
ARTASO
32-33
GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakAFONSO1
PertsonaiazAFONSO1
EgileezARTASO1Kultura