J

Bada 22 urte, Maule ondoko Garindaine herrian kontseilaria naizela Herriko Etxean. Sarri lau urte beteko ditut auzapez gisa. Orain bortz urtetik Mauleko kantonamenduko kontseilari nagusia naizela, Pauen dagoen Departamenduaren Kontseilu Orokorrean alki bat betetzen dut Zuberoako ordezkari gisa.

Udalean kontseilari nintzelarik, ene kandidatura aurkeztu nuen eta ez nuen uste erreusituko nuenik kontseilari nagusia izaitea. Bertze lagun zenbaitekilan Zuberoan gaindi ari ginen, eta pentsatu genuen bertze indar bat egin behar genuela boterearen aldetik aitzinatzeko. Bai ekonomiaren aldetik bai kultura nahiz sozial aldetik politikaren karguetara behar zela heldu pentsatu genuen. Politikaren postu altuetan parte hartu behar genuela abantzatzeko alegia. Ez politika egiteko baina ekintza zonbaitetan aitzinatzeko.

Egia erran, ez nuen pentsatzen politiko gizona izanen nintzenik. Gero sartu ondoren, politikan ari behar da izan. Politikan ari naiz, baina ene pentsamendua ez da politikan.

Ez dut kartarik. Ene sentsibilitate politikoa badut, baina independiente gisa jokatu nahi dut. Zuberoan zenbaitendako abertzale osoa naiz, eta bon, nik ez dut kontrakoa erranen. Euskaltzale gogoa badut, kulturaren aldetik abertzale gisa agertu izan naiz. Politikaren aldetik ez naiz abertzaletasunari arras atxikia izan. Behar delarik, abertzaleen posizioak sostengatzen ditut lotsarik gabe, ene gogoa hor baita. Gero, abertzale zonbaitek pentsatzen dute ez naizela aski abertzale. Abertzale ez direnendako sobera abertzale naiz berriz. Non da arte ona? Ez dakit. Zernahi gisaz, ez da erraz arte on bat atxemaitea. Ene gogoa da, Zuberoan denek elkarrekin lan egin dezagun, Xiberoa aitzinarazteko molde bakarra.

Bai segurki eta maleruski. Kanpotik Zuberoa jainko bat bezala hartua da, bai kulturaren aldetik bai mintzairaren aldetik. Zuberoan gaindi politikari so bat eginez, 14.000 mila bizizale bertzerik ez gara hemen. Aurten, bizizale-errolda berri bat eginen da eta % 10etik goiti galduko du Zuberoak. Lantegiak aspaldian flakatzen ari dira eta departamenduaren barnean gure garapena zinez tipia da, herri tipia baikara. Hartakotz, bai Parisetik bai Bordeletik nahiz Pauetik erabakiak hartzea zaila da.

Konparazione, diruaren partitzean. Erregio nahiz Departamenduan, aberats diren lekuetan, kostapartean konparazione, bertze maila ekonomikoa dute. Xiberoan jendea zahartzen ari da, gazteak kostalderat joaiten dira, edo Pauerat, edo Bordelerat, edo berdin Pariserat oraino ere. Gazteek indar bizia emaiten diote ekonomiari, hemen gelditzen diren zaharrek ez dute ekonomia biziarazten. Guk zer emaiten diogu Departamenduari edo Erregioari ordea? Pobre gara, gero eta bizizale gutiago. Zuberoak bere finantzamendua bere gain hartzea gauza izugarri zaila da. Ekonomiaren aldetik Zuberoa zor handietan sartua da eta orduan kulturaren aldetik ez dugu inbertsio handirik egin ahal izan. Ekonomiak du lehentasuna eta kultura heldu da gibeletik. Guk konparazione, Zuberoako Ikastolen aldeko proiektuak prestatuak ditugu, baina horiek ez dute lehentasunik Departamendu, Erregio edo Estatuarendako. Gure sakeletik ezin dugu aitzina eraman, gutxi baikara. Alta, baratxe-baratxe, hemendik bizpairu urte Zuberoako Ikastolen aldeko proiektuek ukanen dute dirulaguntza.

Oraiko sindikatek, SIVOMAk (haranetako kudeaketa ekonomikoaz arduratzen den sindikatu mota) edo kantonamenduen arteko sindikatek ez digute deus ekartzen. Proiektu baten obratu behar dugularik, herriek pagatzen dute osoki. Exenplurako, aurten Mauleko kantonamenduko SIVOMAk lantegiak laguntzeko egin duen inbertsioa. Bada, sindikata hau zorretan dago, jendeka 800 libera baizik ez baita bildu kantonamenduko. Hots, pertsona bakoitzeko sos kopuru hori baino ez dugu bildu.

Eiki. Pentsamendu zenbait badira asmo hori gauzatzeko, nahiz badiren auzapez zonbait kontra ere. Elkarren kontra jartzez ez gara abantzatzen, baina ideia honen aldekoen nahia da Komunitatearen Komuna delako baten egitea Zuberoan. Zuberoa sobera tipia da, eta bi kantonamenduek badugu interes aski formula honen barnean biltzeko. Akzione ainitz bereiz eramaten ditugu aitzina eta Zuberoako sindikata oso bat antolatu behar dugu fiskalitate osoa geureganatzeko. Oraiko gisan, fiskalitaterik gabe egiten dugu anitz akzione. Gure fiskalitatea izatez, herriak bilduko lituzke hemengo profesionalen tasak, konparazione.

Mendiko sindikat hori –

–, Zuberoko eta, oro har, Bortuko lurren propietatearen gestioneaz okupatzen da. Hastapenean kabaleen zaintzaz okupatzen zen, gero ehizaz ere okupatu da, eta berrikiago turismoaz ere. Ni naiz turismo sailaren arduradun nagusia. Kalapitak izan dira bai, Larraine eta Zuberoako gainontzeko herrien artean. Orain urte zenbait Larraineri baimen bat eman zitzaion Bortuko lur parte bat bere gisara erabiltzeko. Konbentzione bat izan zen eta denak akort.

Akordioa sinatu zenean denak akort ziren. Hots, larraintarrak ziren lur horien jabe nolazpait. Orain berriz, gaineratikoek erraiten dute, funtsak –

zuberotar guziona direla. Arazoa da, jendeak ez direla beti berak. Hau da, sinatu zutenak eta oraikoak kanbiatu dira. Baina enetako hori arazo tipi bat baino ez da, zuberotarrek baditugu egiazko problemak.

Salduak? Zuberoa ez da saldua, eta Zuberoko hauetsiak ere ez dira ez Paueri ez Baionari salduak. Zuberotarrak gara eta Zuberoarendako arrunt ari gara lanean. Hastekorik, gu lanean aritzen gara Zuberoa ondoan ditugun Salbaterre nahiz Barrenkoxe kantonamenduetako instituzionekilan. Bai baititugu akzione zenbaitetan gauza ainitz elkarrekilan ekartzeko eta eramateko. Elkarri loturik gaude, bai errepideetan bai industria aferetan, beraz Biarnoko zenbait kantonamenduekilan bortxatuak gara elkarrekin lan egiterat; gauza naturala baita, eta beharrezkoa. Berdin ari gara ere Baxenabarreko Amikuze, Oxtibarre nahiz Donapauleko kantonamenduekilan.

Ene ikusmoldea aldekoa izan da betidanik. Orain aspaldi erraiten nuen bai Euskal Departamenduari. Gero politikan sartu naiz independente gisara. Egun, erran nezake, ez dudala deus erraitekorik. Hola ez naiz ez alde ez kontra. Eta gisa honetara ez naiz saldua ez biarnesei ez euskaldunei. Alta bada, ene ikusmoldea da, egun batez badatekeela Euskal Departamendua. Ez dut pentsatzen biharko afera denik alta.

Ez, neholaz ere. Politikan ari garelarik ez gara soilik ari, denekilan ari gara lanean ditugun aferak eta arazoak gainditzeko eta ez blokeatzeko. Hautetsi gisa ene lana da proiektuak ekartzea eta debelopatzea Zuberoaren onerako. Hasten banaiz politikaren afera handietan, filosofia baten alde akort batekilan eta elkarren kontra bertzekilan fini da ene lana.

Francois Bayrouren ekipan naiz, baina independiente bezala ohartaratzen dut. Bere ekipan lan egiten dut mementuan eta Zuberoarendako indar gaitza ekartzen ahal dut, eta ekartzen dut nik uste. Ni ez nintzen Bayrouren zerrendan aurkeztu, ni independentea naiz. Gero, Bayrouren sostengua ukan dut eta gogo onez baliatzen dut. Zonbaitek Euskal Departamenduaren afera baliatu nahi badute Euskal Herria bakarrik biltzeko edota hersteko, arras tronpatzen dira. Euskal Departamendua izanen delarik ere, Euskal Herriak bat egiteko beharko du izan eta hortik bertzeengana zabaltzeko.

Ene ikusmoldea da, hauek politikan ari direla baina berendako. Jendea ekarrarazten dute bozen erdiesteko. Hauek dira zinez politika gizonak edo politika emaztekiak. Ni ez naiz politikan sartu orainokoan, politikak bere berezitasuna ekartzen baitu. Politikak jendea bereizten du, eta nik edota ene ekipan ari garenok jendea bildu nahi dugu elkarrekin lan egiteko. Hori da ene kandidatura sostengatu dutenen ikusmoldea. Libroagoa gara eta aiseago mintzatzen eta obratzen ahal gara. Bestenaz, Peryk edo Intxauspek zer egiten duten? "Bai" erraiten dute bozen biltzeko eta gero kontrakoen egiteko. Abertzaleen jokoan sartu eta nahasi. Pariserat joan eta zer? Parisen ez dute serioski hartu oraino Euskal Departamenduaren afera.

Agian bai. Euskal Departamendurik ez dugu oraino, baina Zuberoari bera hasteko ez da bat. Oixtian aipatu Komunitatearen Komuna ez dugu oraino antolatu. Guk batu behar dugu lehenik, gu Maulekoak eta Atharratzekoak bereiz baikara. Gero gure ondoko kantonamenduetarat zabaldu, bestenaz kostaldeak erantsiko gaitu, kosta ari baita azkartzen eta handitzen eta gu pobretzen. Zuberoan kontrabotere bat egin behar dugu, eta biarnoaldearendako berdin pentsu dut.

Baikorki ikusten dut. Kostaldeko azpiegitura azkarra da eta indar hori Landesetarat bideratu izan da osoki orain arte. Aipatu desmartxa honen bitartez Euskal Herria osoari buruzko proiektu ekonomiko-sozialak zabaltzen ari dira. Kulturak funtsa handia hartu du. Hedabideen –Euskal Irratiak– desmartxa hor dugu lekuko. Badakit hizkuntz eremuan eskasia handia dela oraino. Hizkuntz Kontseilua falta da, euskararen ofizializazioa eta abar. Baina, egun denak akort gara euskara galtzen ari dela erraiteko eta behar dela salbatu. Duela 10 urte nehork ez zuen oraiko sostengua ekartzen.

Eramaten bagaitu, ontsa, zendako ez?

Indarkeria izan delarik imagen gaizto bat ukan dugu hemen, bereizkuntza gaizto bat oraiko Departamenduaren barnean. Ezin izan dugu hegoaldeari buruz begiratu indarkeria zen bitartean. Orain, berriz, Lizarra-Garaziko akordioaren bidean kurutzatuko gara aiseago, bai ekonomia aldetik bai kultura aldetik. Udalerrien Biltzarra, zendako ez? Zuberoa lotua da molde natural batez Nafarroarekin. Lizarra-Garazi akordioa da libertateari buruz joaiteko manera bat nik uste, alkarretaratze posible baterako hastapena. Gisa honetara Euskal Herria osoko jendea batuko baita egunen batez. Lizarra-Garazi akordioa gauza izugarria da, behar da atxiki, luzaz atxiki, sekulako atxiki!