Kixki, Mixki eta Kazkamelon pailasoei elkarrizketa
«Kixki, Mixki Ta Kazkamelon» -Mito Bihurtutako Pailazoak
Duela urte mordo bat hasi ziren eszenatokiz eszenatoki haurrei barreak eraginez eta makilajearen bitartez hiru pertsonaia berri sortuz. Ordutik hona, makina hat jaialdi eman dituzte eta haurtxoak laguntzera joandako gurasoek ere primeran pasa ohi dute "Kixki, Mixki ta Kazkamelon" tablauaren gainean zeuden bitartean.
Haiekin egoteko parada izan dugu. Haien sekretuak eta mirakuluak argitu nahiean, haien aitapontekoak diren Xabier Otaegi, J. Inazio Antsorena eta Andoni Ezeizarekin gelditzeko aukera apartekoa izan dugu. Izan ere, bigarren diska kaleratu herria daukate, "Triki-traka, triki-tron" izenekoa, eta bertan Parisa egiten duten bidaiatik bueltan harrapatu genituen, muletak eskutan eta behinbetiko irribarre hori ezpainetan. Halanola engainatu genituen taberna batetara eta bertan magnetofonia entxufatu genuen presaka.
ARGIA.- Konkretuki zenbat urte daramazue saltsa horietan sarturik?
MIXKI.- Begira, duela hamaika urte hasi ginen, 1971-72 garai haietan. Kontatuko dizut nola izan zen gutxi gorabehera. Gu orduan Donostiako " Kresala '' taldekoak ginen. Hainbat talde egiten genituen "Kresala"n baina besteen artean-bertako dantza-taldearen partaideak ginen hirurok. Horrek ematen zigun hainbat eta hainbat herritako festak ikusteko aukera, eta ikusten genuen garai hartako festak ez zirela izaten oso aproposak haurtxoentzat, haientzat ez zegoen dibertsio-tankera unibertsalik euskaraz. Eta horrela mamitu zen pailazo batzu euskaraz egiteko ideia.
ARGIA.- Eta nola jo zuen aurrera idela horrek?
KIXKI.- Izan ere, gure kuadrilako neska-mutilok hasi ginen "Kresala" barruan urtean behin edo bi aldiz haurtxoentzat jaialdiak montatzen. Gure montajeetan filmeak eskaintzen genituen, mutuak ez zirenak gainetik grabatuz euskaraz, antzerkia egiten genuen... denetatik sartzen genuen. Pailazoena interesgarritzat jo genuen, eta 72ko martxorako erabaki genuen hirukote bat sortzea.
ARGIA.- Zergatik zuek hirurok eta ez beste inor?
MIXKI.- Gure kuadrilatik gu izendatu gintuzten batik bat euskara menderatzen genuelako eta hortik aurrera ongi atera ginen (kuadrilako guztiei esker esan beharra dago). Horretatik aparte eszenarioan egoteko prest ginen, ez gintuen beldurtzen, nolabait txistulari, dantzari edo musikalari bezala ibiliak ginen eszenarioetatik eta ezagutzen genituen jendeaurreko sekretuak.
ARGIA.- Nola eman zenuten "Kresala"tik kanporako pausua?
KAXKAMELON.- Oso polita izan zen. Estrenatu genuen egun hartantxe etorri ziren ikustera "Aiete" ikastolako arduradun batzu. Lehenengo aldia zen horrelako zerbait egiten zela eta izugarrizko arrakasta izan zuenez esan ziguten huraxe bera egin behar genuela hurrengo astean bere ikastola hartan. Handik hilabete batetara Joxemiel Barandiarani egin zitzaion Ataunen hilabete batetako makromenaldi bat eta geure buruak eskaini genituen hartarako. Han izan zen gure lan-zimentua, han ezagutu gintuzten Euskal Herri osoko guraso eta arduradunek. "Zeruko Argia"n aipamena atera zen eta "Anaitasuna"ko azalean argazkia atera ziguten. Bat batean, aktuazio mordo bat etorri zitzaigun. Hortik aurrera, gelditu gabe.
ARGIA.- Segidan lehenengo diska etorri zen, ezta?
KAXKAMELON.- Ez hain segidan, ez hain segidan...
MIXKI.- 76an zehazki. Duela sei urte grabatu genuen. Kanta gehienak Azkueren "Cancionero popular"etik hartuta daude, eta Nemesio Etxanizek ere asko lagundu gintuen. Laguntza eskatu genion eta lan asko egin zuen, "Paristik natorren artista bat naiz ni'' berea da.
KIXKI.- Berak eman zigun liburuska bat "Poxpolina" izenekoa, gerraurreko izen bera zeraman dantzatalde batek aterata eta handik kopiatu genuen beste kantaren bat.
ARGIA.- Azken aldi honetan ez al zarete askoz gutxiago agertzen?
MIXKI.- Bai, egia esan gutxiago ibiltzen gara lehen baino, baina horrek ez du esan nahi utzi dugunik, ezta gutxiago ere. Gertatzen da zahartu egin garela, eta ez fakultaderik galdu dugulako, beste okupazio batzu gehiago ditugulako baizik. Hirurok ezkondu gara, hirurok gabiltza horretaz aparte beste hamaika ekintzarekin, eta kontu egin larunbat eta igandeetan izaten ditugula saioak eta egun horietan beste konpromisuak sortu zaizkigula. Eta nahiz eta batek edo bik libre izan aski da batek ezin izatea pikutara bidali behar izateko.
ARGIA.- Ilusioa ere faltan akaso...
KIXKI.- Beno, egia da orain ez dugula lehen hainbat entusiasmorik, eta hori normala da...
KAXKAMELON.- Batzuk besteok baino gutxiago dena dela...
KIXKI.- Beno, beno lehen hemezortzi-hemeretzi urte genituen eta edozein tokitara joaten ginen gogoz... beno, orain ere gogoz joaten gara baina beste lasaitasun batekin, nahiago izaten dugu laranbat bazkalostean lasai egon eta bueltatxo bat ematera joan, kotxean dena kargatu, Balmasedaraino joan eta korrika eta presaka ibiltzea baino. Hori normala da.
ARGIA.- Halere, aktuazioetan bajatu egin duzue, ezta?
MIXKI.- Beno, lehen garai haietan urtean berrogei bat egiten bagenituen, orain hamar baino gehixeago ibiltzen gara.
KIXKI.- Aroak izaten dira halere. Esate batera, udaberri haseran edo neguan ez da apenas izaten. Gero, udaberriarekin hasten dira mantsomantso gehiagotzen. San Juan inguru hori iristen denean hori zoramena izaten da leku guztietan festak bait dira, eta kasik egunero izaten dugu deiren bat. Udan berriz ere gutxiagotzen da nahiz eta askotxo egon, kurtso haseran igo egiten da, gero berriz jaitsi eta urte bukaeran zertxobait igotzeko.
ARGIA.- Duela gutxi atera duzue bigarren diska dena dela...
KIXKI.- 1 982ko bukaeran atera genuen, bai. Zer esango nuke nik? Lehenengo haren jarraipena dela esan daiteke... beno, han hasitako lana jarraitu egiten dugula esango nuke. Diskaren kalitatea ere erabat desberdina da. Ez dut esango hura txarra edo ona zenik. Behintzat ez zen ona, eta bigarren hau pentsatzen dut hobeto egokituta dagoela eta kalitatez behintzat lana sakonagoa dela. Ez da beste munduko gauza bat, baina...
ARGIA.- Diska honeteko kantak zuenak al dira?
MIXKI.- Letrak Andu Lertxundirenak dira, eta musikak herrikoiak dira denak bi ez beste. Idea gurea da, Parisko bidaiarena, etabar. Beno, lana Andurekin egin dugu eta oso polita izan da berarekin lan egitea. Geure ideiak eta haren ideiak bateratu ditugu eta erresultatua diska izan da. Alde horretatik oso pozik gaude.
ARGIA.- Zuek lebenengo diska kaleratu zenutenean ez zegoen batere materialik arlo horretan. Orain bigarren diska honekin nabaritu al duzue aldaketarik?
KAXKAMELON.- Beno, orduan gurea bakarra izan zen. Oraingoan IZrekin grabatu dugu eta nabaritu dugu beharrak eraginda nahi dutela haurrentzako hainbat eta hainbat gauza kaleratu. Horrek azaltzen du merkatu bat badagoela.
MIXKI.- Nik beste egunean irakurri nuen ez dakit non merkatu bat sortzen ari dela baina es euskal diskan bakarrik, baizik erdal diskan ere bai: Oso inportantea omen da haurtxoena. Gaur egun haurrei diskak erosten omen zaizkio eta garai batetan nonbait ez zitzaizkion erosten.
ARGIA.- Zuen aurretik, ezagutzen al duzue norbait pailazo gisara ibili zena?
KIXKI.- Pailazo bezala eta euskaraz ez. Nik behintzat ez dut ezagutzen.
KAXKAMELON.- Beno, adierazi beharra dago guk zuzendari bat izan genuela–beno, hala izendatzen genuen baina zuzendari baino igoal suspertzaile izan zen–, Pako Etxebeste zen. Pako apaiza da eta orain Madriden kurtso batzu egiten ari da. Mutil honek bere seminarista-garaian zenbait eginkirun egin zituen baina seminaristen arteko giro hartan erdaraz gehien bat. Halere zer edo zer euskaraz egin omen zuen noizeanbehin, baina afizionatu modura.
MIXKI.- Laguntzaile aparta izan genuen Pako. Ideien aldetik berritasun handirik ez zigun eman, baina laguntza handia eman zigun. Eta ez hori bakarrik: gure sustituitzaile bikaina izan zen, bera izan bait da bakarra gu guztion paperak egin dituena. Badakuzu, soldaduska-garaian lehenbizi batek eta gero besteak joan behar izan dugunean, berak egin izan ditu gu guztion paperak, Kixkirena, nirea eta Kaxkamelonena.
ARGIA.- Lehen aipatu duzue Pako afizionatu gisa aritu zela batik bat. Zuek, berriz, profesionalak al zarete bada?
KAXKAMELON.- Ba, esateko modua da...
MIXKI.- Ez, ez, baina gu profesionalak gara .. karneta dugu. Sindikatua bertikal-bertikal zen garai haietan guri karneta eman ziguten. Kontroletarako eta, oso praktikoak izaten ziren, badakizu garai haietan istilu handiak izaten ziren kontroletan; guk, berriz, karnet hura erakutsi yugo eta flecha haiekin eta aurrera pasa problemarik gabe, lasaitu egiten ziren goardia zibilak.
ARGIA.- Non eta nola ikasi zenuten ofizioa?
KAXKAMELON.- Beno, intuizioz batez ere. Garai batetan erosi genuen liburu dexente horretaz baina halere gutxi dago idatzirik horri buruz. Umoreari buruz ere oso gutxi dago, oso gauza etereoa da ikusten denez, badirudi nonbait jendeak ez dakiela oso ongi zer den hori.
ARGIA.- Eta pertsonalak asmatzeko?
KIXKI.- Beno, pertsonaiak gure kasa asmatu genituen. Listo bat eta bi txepel, baina erdibideko zerbait bilatu nahi izan dugu, hau da, listoa es da oso oso listoa eta txepelek ere badakite listoak izaten noizean behin.
MIXKI.- Gurea ez bait da izan hirukote ideal bat lortu nahi izatea, euskal nortasunean errotuta dagoena, ezta gutxiago ere. Gurea izan da hutsune bat bete, eta hutsune hori bete dugu kasik kasik txapuzaz. Sartu dugu hirukote hori eta tira, pentsamentu handirik gabe eta sekula filosofatzen jarri gabe. Halako taldea bururatu zitzaigun eta halakoa egin genuen. Halere, eman nahi izan genion nolabaiteko bereztasun bat gainerako pailazo-hirukote unibertsalekin gonbaratuta. Ohituta gaude ikustera pailazo bat oso oso listoa dela eta bestea oso oso tontoa dela. Gurean nahiko berdinduta daude alde horretatik.
KASKAMELON.- Bakoitzak bere nortasuna ongi definituta dauka. Kixki farrandaria da; azkarra da, serioa, eta gainera adierazi egiten du. Besteak ere azkarrak dira baina ez dute adierazten zuzenean. Halere, gizatasuna guztion gainetik dago, eta era berean bakoitzaren askatasuna. Ez dago biolentzia gehiegi gure artean, gutxitan jotzen d,ugu ostikoren bat ez bada. Badago elkarren arteko maitasun bat eta batez ere elkarren arteko behar bat. Azken finean, bakoitza gure aldetik ez garela ezer eta hirukotean bagarela. Horiek dira gure jokuaren legeak.
ARGIA.- Baina pailazoak ba al dute filosofiarik?
MIXKI.- Bai, jakina. Pailazoek, gure pailazoek badute filosofia bat: itxaropena eskaini nahi dute. Itxaropena, dudarik gabe, haurtxoengan dago eta haurtxoei eskaintzen diegu eta eskatzen diegu itxaropena. Hori bi disketan zaindu dugun gauza bat izan da.
KIXKI.- Bigarren diska honetan Parisko Operan kantatzen dugun kanta itxaropenari egindako da, hain zuzen ere.
ARGIA.- Aipatu duzue hutsunea zegoela pailazoen arloan eta zuek horixe betetzeko jaio zinetala. Oraindik ere ba al dago hutsune hori?
KIXKI.- Hutsune hori batetzen ari da. Duela hamar bat urte galdetuz gero ea zer izango zen gaurko egunean agian esan genukeen dozena erdi bat talde egongo zirela. Gaur egun ikusten da ez dela egia. Badira taldeak, Donostian sortu izan dira eta oraindik ere badiraute baten batzuk ("sespir" taldea datorkit burura), Zarautzen bada beste bat. Talde horien problemarik handiena iraunkortasuna da, ez dira iraunkorrak, Gazteegiak direlako agian, edo ez dakit.
ARGIA.- Zuek ere ez al zineten gazteegiak garai batetan?
KIXKI.- Ez dut inola ere esan nahi hauek ez dutenik, baina guk bagenuen–eta agian gure iraunkortasunaren sekretua hor egon daiteke–bagenuen ahalmen bat, hau da, baginen zerbait eszenario batetan egoteko, ez gintuen eszenario batek beldurtzen, eta balio genuen eszenario batetan egoteko. Bestetik, musika gainditzen genuen eta musikak espektakulua egiten du, musikak bete egiten du espektakulu bat. Hainbat taldek ez dute musika menderatzen, eta ez da gauza bera musika freskoa egitea edo enlatatuta eramatea. Guk, esate batera, saxofoi eta bonbardino baten bidez egiten dugu.
ARGIA.- Elkarrekin ongi eramateak ere asko esan nahiko du, ezta?
MIXKI.- Hainzuzen, guk asko ezagutzen genuen elkar. Gu lagunak ginen eta lagunak izaten jarraitzen dugu nahiz eta gutxiago ikusi elkar. Horrela, garai haietan egun ia osoan elkarrekin egoten ginen. Bagenezkien bakoitzaren bertuteak eta akatsak, nola adarra jo, eta adarra jotze hori eraman genezakeen lasai-lasai eszenariora eta inprobisazioa polita izan zitekeen.
ARGIA.- Lekurik uzten diozue, beraz, inprobisazioari...
KIXKI.- Guk garrantzia handia ematen diogu inprobisazioari. Askotan haurtxoek oso egoera arraroak ematen bait dituzte ustekabean, eta horietatik ateratzen jakin behar da. Bestetan hutsegiten duzu eta gidoitik irten, baina horietatik ere ateratzen jakin behar da. Horretarako experientzia behar da eta guk orain badugu.
ARGIA.- Zuen eritzirako egiten duzuena teatroa al da?
MIXKI.- Guretzat "Kixki, Mixki ta Kaxkamelon" teatroa da, gu teatrolariak garelako eta gure lana teatroan egiten dugulako. Asko haserretzen zaizkigu esanez ea zergatik ez dugun plaza erdian egin nahi gurea. Egia esan, teatrotik kanpo ez dago teatro egiterik: guk fokoak erabiltzen ditugu, ahobiziz egiten ditugu saioak mikroek min ematen bait digute, mikroek mobilidadea kentzen digute eta gu oso libre gara alde batetatik bestera mugitzeko.
KAXKAMELON.- Guretzat argiak oso inportanteak dira. haurrak piska bat asto-koskorrak bezalakoak dira eta ez dadila inor haserretu: asto-koskorrei belarritakoak jartzen zaizkio aurrera begira dezaten eta haur batentzat teatro bat kasik hori bera da, aurrean argia du eta alboetan iluntasuna, derrigorrez aurrera begiratu behar du eta arreta osoa han izan behar dute. Plaza batetan, berriz, ez dago hori egiterik.
ARGIA.- Hor sortzen den distantzia ez al da bestea baino urrunagoa?
KIXKI.- Ez, derrigorrez, eta lortzen baduzu haurra eroso egotea bere tokian eta gauza guztiak arretaz segitzea, sor daitekeen komunikazioa izugarria izan daiteke.
MIXKI.- Hor kontutan hartu behar duzu gure espektakulua aparta dela, gu pertsonaia mitiko batzu gara. Brillante-brillante ateratzen gara jantzita, makilatuta gaude, eszenarioaren alboetatik ateratzen gara eta ez haurtxoen artetik... mitozko pertsonaia batzu garelako. Haurtsoen artean egongo bagina, beste maila batetan ipiniko ginateke, eta dut esaten beste aukera hori txarra denik baina guk beste mitiko hura aukeratu dugu. Beste horrena haurrak jolastaraztea da, gurea espektakulu bat ematea da.
ARGIA.- Zer irudituko litzaizueke egun osoz lan horretan ihardutea? Zirkoren batetan agian...
KIXKI.- Gehiegi izango litzateke, ez dut uste ongi sentituko nintzenik. Nik Donostiara etortzen diren zirko guztiak ikusten ditut, eta azken garai honetan gainera tristura handia ematen didate zirkoek. Gaizki dabiltzalako, krisiak jota daudelako, eta zirko bat kenduta beste guztiak oso gaizki dabiltzalako ekonomi aldetik. Eta horri lotuta Nolo Tonettiren azkeneko suizidioa. Niri egia esan gauza guzti horiek asko hunkitzen naute, betidanik gustatu zaidalako zirkoaren mundua, eta gustatuko litzaidake, bai, bolada labur batez zirko batetan lan egitea pailazo bezala edo trapezista bezala (gertatzen da ni trapezista bezala oso txarra naizela), baina bakazio batzu pasatzera joango nintzateke, pentsatzen dut urte osoko lana bezala oso txarra izango dela.
Jexux IJURKO
30-33
GaiezKulturaAntzerkiaPailazoak
EgileezIJURKO1Kultura
