Joxe Mari Iriondo Telebistarako Pausuaren Zain

1982ko urriaren 31n

Jose Mari Iriondori elkarrizketa telebistari buruz.
Joxe Mari Iriondo Telebistarako Pausuaren Zain
-Hogeitabi Urtetako Esperientzinz Kontu Kontari
Euskal kulturaren eta Euskal Herriaren historia izenen bidez idatzi behar balitz, horietako bat Joxe Mari Iriondo litzateke. Irratiz nahi telebistaz milaka elkarrizketa egin dituen gizon sendo honek merezi zuen, behingoz ere, elkarrizketatua izatea.
Euskararen kontua txikitatik gustatu zitzaiola aitortu ondoren, Basarriren «Nere bertso sorta» liburua eskuz kopiatzen eta memorizatzen mamitu omen zuela zaletasun hori jakin genuen. Ez da hasera makala elkarrizketa batetarako, alajaina! Baina ez zaitezke gera haserarekin bakarrik, kanpoko eta barruko guztiak goza itzazue, eta on egin. Pertsonaiaren berezko interesa paperera pasatzea lortuz gero, hobe zeuontzat eta baita geuontzat ere.
ARGIA.- Hainbeste urtez ibili izan ondoren pentsatzen dut alperrik izango dela gauza bitxiegiez hitzegitea...
JOXE MARI IRIONDO.- Beno, kontu egin ezazu duela hogeitabi urte hasi nintzela lan hauetan, eta urte gutxi horietan hainbat eta hainbat gertaera eta gauza bitxi bizitu ditudala. Beraz...
ARGIA.- Dena dela, zure bizitza osoa ez zenuen irrati-munduan pasako, ezta?
J.M.I.- Niri beti gustatu izan zitzaidan euskararen kontua, eta batxilerra egiten ari nintzela behin etxeko ganbaran topatu nuen "Santa Genobebaren bizitza", Zapirainen bertsoak; orduan aurkitu nuen euskarazko liburu bat eta konprenitu nuen euskarazko liburuak ere bazirela. Ordutik beti izan dut euskararen zaletasun hori. Behin ikastetxera joan nintzen ea liburu euskaldunik bazuten galdetuz, eta eman zidaten Basarriren "Nere bertso sorta" edo. Baina entregatu behar nuen lau egun barru, eta ezer gabe ez gelditzeagatik egin nuen eskuz kopiatu, eta kopiatzen ari nintzela memorizatu.
ARGIA.- Eta idazteko grinarik ez al zenuen inoiz izan?
J. M. I.- Bai, harekin batera. Guk klasean euskara asignatura bezala geneukan eta aldian behin egiten genituen idazlanak. Horietako bat irakasleak aurkeztu zuen idatz-lehiaketa batetara eta lehen saria jaso nuen. Nik asko landu nituen idazte-lanak, eta idatzi batez ere euskaraz.
ARGIA.- Eta irratiaren munduarekin noiz egin zenuen lehen kontaktua?
J. M. I.- Gero, peritaje merkantil egin nuen, eta ondoren soldaduskaren garaia heldu zitzaidan. Etxerako karga ez izatearren, eta gauzak nire kasa egin nahi nituelako Sidi Ifnira joan nintzen, eta bertan "Radio Juventud de Sidi Ifni"n pinito batzu egiten hasi nintzen. Soldaduskan egin nituen, beraz, lehen iriratsaioak, eta gainera batere asmorik gabe zeren nik garbi neukan handik bueltan aurrezki-kutxa edo banku batetan lanegin behar nuela.
ARGIA.- Zer dela eta jarraitu zenuen irrati-kontuetan?
J. M. I.- Orduantxe hasi ziren herri Irratiak, Loiolan ireki behar omen zutela irrati bat eta ni Azpeitin bizi nintzenez geroz presentatu nintzen eta sartu azkenean.
ARGIA.- Beraz, ez zara karneta duen kazetaria...
J. M. I.- Ez, nire kazetaritza ez da unibertsitatekoa, baizik urteekin konbalidatzen joan garen kazetaritza. Lehen Irrati honek urteoro antolatzen zuen ikastaro bat, eta haiek lagundu ziguten geroago karneta lortzeko.
ARGIA.- Irratiaz gein, beste munduetan ibiltzeagatik ere zara aski ezaguna, bertsoetako gai-jartzaile bezala adibidez, edota trikitilarien aurkezle bezala... Horiek geroko kontuak al dira?
J. M. I.- Idazteko afizio handia izan nuen bezala, bertsoak idazteko afizio handia ere izan nuen. Aldizkari batzutatik bertsoak eskatzen zizkidaten gaia jarrita, eta alde horretatik gogoratzen dut etxera idatzi nuen lehenengo karta bertsotan izan zela.
Afizio horri segituz bertsojaialdietara hurbiltzen hasi nintzen eta handik urte batzutara hemen Herri Irratian bertsolari gazteen txapelketa bat antolatu genuen. Igandeoro bi bertsolari ekarri eta onena aukeratzeko publikoari eskatzen zitzaion eritzia. Sorpresa izugarria izan zen, mila eta berrehun karta iritsi bait ziren astebetean. Horrela hasi zen dena eta hortik aurrera jarraitu egin zuen.
ARGIA.- Trikitilariena?
J. M. I.- Garai hartan diskarik ez zen egiten, eta irratira etorri ziren lehenengoak Sakabi eta Egañazpi izan ziren, grabatu nahi zutela eta ea zenbat kostatzen zen grabatzea. Guk esan pagatu ez geniela egingo baina kobratu ere ez, eta grabatu zitekeela gero batzutan irratitik emateko. Horrela segitu zuten Laja eta Landakandak, eta beste askok. Arrakasta hori ikusita txapelketaren ideia bururatu zitzaigun, baina enfrentamenduen beldurrez edo, C. A. T.ri esan genion berak antola zezan. Hala egin zen dena, eta arrakasta ona izan du. Gazte asko sortzen ari da, eta urte gutxiren barru zaharrak baino hobeagoak izango direnak.
ARGIA.- Eta zure azkeneko pausua telebista izan da, edota beste zer edo zer ere izan al duzu?
J. M. I.- Niri telebistatik hotsegin zidaten 75. urtean, ea astean behin programa bat egin nahi nuen. Talde bat osatu genuen, gerora desegin egin zena, eta telebistako arduradunek konfidantza osoa eman zidaten. Programarekin segitu genuen, hirurogei bat programa egin genituen, eta mementu batetan ikusi genuen ez genuela aurrerakorik egiten. Bilbon mediorik ez zegoelako eta bestalde gu ere beste lanetan genbiltzelako, eta dedikazio handirik eman ezin genuelako.
ARGIA.- Apoio faltarik sentitu al zenuten «Euskalerria» programa harekin?
J. M. I.- Garai hartan Franco hilda zen, eta guk nolabaiteko apoioa espero genuen hemengo erakundeetatik baina ez genuen jaso, ez hitzez eta ez bestela. Horrela, gelditzea erabaki genuen eta jendeak gure gelditzea ez zuen sentitu. Ikusten zen garbi programa hura jendeak ez zuela segitzen, ordu txarra zelako etabar, etabar.
ARGIA.- Bi urtetako hutsunearen ondoren, «Telenorte»ko saioak etorri dira...
J. M. I.- Bai, Bilboko etxea handitu zenean berriz etorri zitzaidan hango zuzendaria elkarrekin lanegin behar genuela, etabar. Gainera, publizitatea kontrolatzeko batzordean euskararako norbait sartu behar zuten, eta Euskaltzaindiaren onespenarekin ni aukeratu ninduten. Orduan, orain ematen ari diren programak egiten hasi ginen, eta gaur arte.
ARGIA.- «.Telenorte»n euskara gehiago ez agertzearen errua nori leporatu behar zaio?
J. M. I.- Programa gehiago edo euskara gehiago egiten ez bada alde batetatik ni errudun naiz, baina bestaldetik Euskal Herria ere eurrudun da. Ni saiatu nintzen Donostian Irrati eta Telebista Eskola sortu zenean bai Euskal Jaurlaritzako eta "Telenorte"ko arduradunak elkarrekin biltzeko, baina alperrik izan zen guztia, handik ez da lanik sortu. Bi alderdi horiek ez dira elkartu, eta gaur egun telebistan ez da egiten Francorekin baino euskara gehiago.
ARGIA.- Eta zein arrazoin egon daitezke ez elkartze horretarako?
J. M. I.- Bakoitzak bere interesak gordetzen dituelako. Eta nire ustez kasu honetan egunean hainbesteko programazioko tratura iritsi beharko bazen ere, ez da horrela gertatu, eta gehiago egin badaiteke ere arazo horiengatik ez da besterik egiten.
ARGIA.- Orduan, bakar bakarrik zaude zu "Telenorte"n...
J. M. I.- Bai, bakarrik eta egia esan behar bada oso ongi kontsideratuta. Zuzendaritza beti oso ongi portatu da nirekin eta nik proposatutako gauza guztiak onartu egin dizkidate. Azkenean beti arazoak izaten dira behar bezala konpotzeko, eta gauzak ahal bezala egin behar izaten dira. Asko salatzen zaio Bilboko telebistari-eta ni salatzearek in oso kon forme nago- ez duela egiten behar adina, baina esan beharra dago neurri handi batetan ez duela egiten ez zaizkiolako kondizioak ematen. Nik ez dut inoren aurpegia garbitu nahi, badakit haiek zeintzu diren, baina gauzak diren bezala esan behar dira.
ARGIA.- Ez al dizute proposamenik egin telebistan erabat sartzeko?
J. M. I.- Beno, egin zidaten proposamena "telenorte"n astean behin magazin bat egiteko, baina arazoa zen horretarako denbora dexente sartu behar nuela eta horretarako egin behar nuela irratia utzi eta hara joan baina horretarako noski kondizio ekonomikoak behar nituen eta horiek ez zeudenez, uko egin nion.
ARGIA.- Eusko Telebista ere ba omen dator...
J. M. I.- Bai, zorionez badirudi Euskal Telebista datorrela, eta ikusi egin behar. Hori datorrenerako bideak zikindu nahi ez nituelako ere bestearena frenatu nahi izan dut.
ARGIA.- Non ikusten duzu zeure burua, irratian ala telebistan?
J. M. I.- Irratian hogeitabi urte pasa ditut, eta nik badakit lehenago edo beranduago telebistarako pausu hori emango dudala. Eta ez gehiago gustatzen zaidalako. Nik badakit irratia gehiago gustatzen zaidala, nire ustez gaurreguneko komunikabiderik onena delako. Eta onena esaten dut alde batetatik biziena delako, eta ez prentsak eta ez telebistak bizitasun hori ez dutelako. Baina jakina, hogeitabi urte asko dira, eta denbora horretan aspertu piska bat egiten da bat, eta aldatzeko egokiera baldin badator, aldatzeko pausua nik telebistarako emango dut.
ARGIA.- Hor aldaketa dexente handia nabarituko zenuen hasi zionenetik gaur arte. Esate baterako, zerk bultzatu zintuen hasera batetan bide hau hartzera?
J. M. I.- Beno, lan bat aukeratzeko arazorik larriena dirua da, hori garbi dago. Lanbide bat aukeratzeko dirua beti tartean dago. Dena dela, hona etorri nintzenean banekien ogibide errazagoak bazirela, eta honelakoak ez zirela onenetakoak. Eta izan nituen beste eskaintza batzuren artean nik lan hau aukeratu nuen militantismo hutsagatik, nire zaletasunaren pare-parean tokatu zitzaidalako. Dudarik ez dago pareko lana suertatu zitzaidala, eta afizioz oraindik ere honetan segituko dut eta ez bestelakotan.
ARGIA.- Lan gogorra al da irratikoa?
J. M. I.- Lan gogorra da, ez dago dudarik. Kazetaritza dena da gogorra, eta areago gurean. Esate baterako, nik ez dakit hurrengo igandean jai izango dudan. Eta etxean, andrea ez bada ere, umeek beti galdetzen didate "zer, hurrengo igandean jai?" eta nik ez dakit jai izango den ala ez. Bai, bai, lan gogorra da.
ARGIA.- Konpensazioak izango, ditu halere...
J. M. I.- Konpensazio handiak ere baditu lan honek. Adibidez, jende askorekin dituzu harremanak. Eta ibilera horietan gauza batetaz konturatu naiz, jendea askoz hobea dela tratuan zumurruetan baino. Eta Euskal Herrian jendea alua eta gaiztoa dela ustea baldin badago ere, nire inpresioa bestelakoa da, hau da, urtean berrehundik gora elkarrizketa egiten baditut, hogeitapiko urte hauetan lautan baino gehiago ez nuke esango "gehiago ez nau harrapatuko".
ARGIA.- Elkarrizketa bat prestatzetik galderak eman arteko pausu hori nolakoa izaten da? Jendea ez al da motz gelditzen?
J. M. I.- Nire esperientzian, elkarrizketa bat beti aldez aurretik prestatu izan dut. Eskema bat prestatzen dut eta hitzez hitz segituko ez bada ere, bide horretatik abiatzen naiz. Noski jendea moztu egiten dela, Baina hor beti erabili izan dadan trukoa aurretik konfidantza hartzea izan da. Hau da, pertsona batekin hizketan ihardun aurretik harekin konfidantza hartu, eta hortik aurrera ez da beste munduko problema izaten.
ARGIA.- Ez al duzu inoiz gaizki pasatu besteak ez duelako ezer erantzuten?
J. M. I.- Nik gehien sufritu dudana telebistan izan da Atano IIIrekin. Atano III oso hizlari txikia da, eta halere azkoitiarrek esan zidaten sekula ez diola inork hainbeste hitzegin arazi Atanori. Ordu erdiko elkarrizketa batetan, haseran lasai baina gero "bai" eta "ez" besterik ez zuen erantzuten. Mementu larriena harekin pasatu nuen, baina handik eta hemendik zirikatuz osatu nuen programa.
ARGIA.- Normalean ematen duzun itxura, gizon lasaiarena izaten da. Lasaitasun hori benetakoa al da?
J. M. I.- Ni oso oso estua naiz. Oso estua naiz eta gainera izan dezaket imajina oso pertsona irekita naizela, baina ez naiz horrelakoa. Adibidez, nik badakit neure bururarekin nolako burrukak egin behar izan ditudan elkarrizketa bat egittra joateko. Azkenean "egin beharra dago" itsutu, eta aurrera. Eta akaso kanporako lasaitasun itxura eman beharra, azken finean errelaxatua agertu behar duzu elkarrizketatuari ere lasaitasun hori emateko.
ARGIA.Azken finean trukoen gorabebera al da hori guztia?
J. M. I.- Ez da inongo misteriorik, hori mekanika bat da. Trukoak daude eta dago beste arazorik. Ez nik badakit askoz errazago egingo nukeela elkarrizketa bat irratirako edo telebistarako egunkarirako baino. Mekanika kontua besterik ez da.
ARGIA.- Urte guzti hauetan, aldaketa nabarmenak nabarituko zenituen euskal kulturaren barnean. Zein izan da nabarmenea zuretzat?
J. M. I.- Nabarmenena zein izan den? Bat badago oso nabarmena dena eta pena handia ematen didana. Esate baterako, duela hogei urte jende asko ezagutzen nuen, zensuraren garai zailak ziren eta gaueko bileretan etabar lagun asko nituen, baina gerora bakoitza bere bidetik joan da eta garaiko lagunmin asko eta asko ez dira horrela segitu, eta azkenean elkarrekin hitzegin gabe ere gelditu. Hori izan da agian aldaketarik mingarriena. Francoren garai txarrak pasa, eta lasaitu behar genuela eta lan handigorik egin behar genuela zirudien mementuan, ilusioa galdu, militantzia galdu, beharbada hori da ezperientziarik larriena eta mingarriena.
ARGIA.- Jendearen militantzian ere aldaketarik ikusi al duzu?
J. M. I.- Bai, dudarik gabe jendea beste modu batzutan lanegiten hasia da. Esate baterako, Euskal Jaiak eta Kultur Asteak lahen askoz gehiago antolatzen ziren, eta gaurregun erabat utziak ditugu. Gainera herri honetan mendigoizale asko dago, ez da kasualitatea Everest puntara igotzea, eta orduan jendea joun da situatzen, bakoitza bere menditxoa igotzen joan da. Orduan beste maila batetan lenean ari da jendea, eta lehen zegoen ilusioa eta baldintza gabeko emate hura ez da inondik ikusten. Alderik edo kanbiorik handiena hori izan liteke. Giroa hoztu, bakoitza gure aldetik joan eta elkarrekin puskatu, elkarrekin puskatu oso gutxi garela kontutan hartuz.
ARGIA.- Eta giro hori aldatzeko posibilitaterik ikusten al duzu?
J. M. I.- Nik badut nolabaiteko esperantza. Begira, nire jaiotz baserrian bazen zakur bat normalean kateaturik zegoena, eta kateak kenduz gero edozein hozkatzeko gogoekin ateratzen zen, baina handik bost minututara lasaitzen zen. Eta orduan nik esperantza hori daukat. Katean geundela. eta askatu garenean eromen batetan gabiltzala, baina inoiz edo lasaituko garela. Amets hutsa izango agian.
ARGIA.- Zure mikrofonotik pasatako milaka pertsonaien artean, ba al duzu bereziren bat gogoan gordeta?
J. M. I.- Bada kasu bat. Nik normalean elkarrizketa guztiak gorde egiten ditut, baina bat badut gorde ez nuena eta pena izugarria daukadaria. Errezilgo Atxukarro izeneko batekin egindakoa zen. Atxukarro horrek Uzkudunen kontra burrukatu zuen, Zelatuna igota eta harresi baten barruan, eta inongo araurik gabe hesi hartatik ateratzen zen lehenengoak galtzen zuen burruka. Gogoratzen naiz elkarrizketa egitera joan nintzaiola Atxukarrori, eta lehenengo galdera eginez gero mikrofonoa kendu zidan eta ordu erdiz aritu zen mikrofonoari begira fijo, hitzegin eta hitzegin. Bukatu zuenean, mikrofonoa bueltatu eta kito. Hori da gogoan dudan hizlaririk ederrena. Baina ez daukat gordeta eta horrek ematen dit pena.
ARGIA.- Zuk uste al duzu herri honetan erraztasun berezia dagoela elkerrizketatarako jendea aurkitzeko eta beti berriren bat edukitzeko?
J. M. I.- Beno, uste dut elkarrizketak egiteko ez dela oso jende berezia behar. Niretzat inportantea da Getarian txakolina egiten duena, eta inportantea da beste edozein. Edozein gauza egiten duena beti da inportantea. Nire lema beti hori izan da.
ARGIA.- Baina euskal Herriak ez al du notizietarako besteek ez duten dinamika bat?
J. M. I.- Bada nik uzten dut baietz. Orain ez dela asko diskutitzen nuen pertsona batekin eta hark esaten zidan "au baino herri astoagorik ez da sortu mundu honetan!" eta ez nik ez dut onartzen Euskal Herria baino herri astoagorik ez dagoenik.
Ez dut onartzen ere herririk onena garenik, baina ez dut onartzen txarrena denik ere. Esate baterako, bonbak edo manifestazioak direla eta, hemen behintzat zerbait gertatu da, baina beste tokietan, Valladoliden edota Ciudad Realen, zer pasatu da? Nik uste dut herri hau askoz dinamikoago dela, onerako eta txarrerako, eta hemen mugimendu asko dago. Eta gainera mugimendurik ez dagoen egunean, triste sentitzen garela. Adibidez irratian egun guztiak belarria erne daukagu teletipoaren tinbreak noiz joko duen, eta jotzen duenean korrika joan ea zer pasatu ote den jakitera. Eta egunen batetan ezer gertatu ez bada, joaten zara etxera esanez "baina hau egun sosoa eta tontua izan duguna, ezta?". Dinamika horretan bizi gara.
Jexus IJURKO Joxe MOLLARRI
19-23

GaiezKomunikabidTelebistaEuskaraz te
GaiezKomunikabidTelebistaETBBesteak
PertsonaiazIRIONDO2
EgileezIJURKO1Komunikabid
EgileezMOLLARRI1Komunikabid

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Efemeridea: Joxepa Antoni Aranberri ‘Xenpelar’ bertsolariak neskazaharrren defentsan bertso sorta argitaratu zuen

ARGIA

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude