Telefilmeen Euskara, Oso Maila Inprobisatuan

1982ko urriaren 24an

Telefilmeen Euskara, Oso Maila Inprobisatuan
–Telebistako Filmeak Doblatzen Dituztenekin Hizketan–
E.T.B. edo Euskal Telebista omen datorrela. Edo Eusko esan behar Euskal ordez? Geroak esango du hori nola suertatuko den, baina guk alderdi bat ikutu nahi izan dugu martxan ikusi aurretik: bikoizketa edo doblajea. Erdal filmeak euskaraz ikusi ahal izatearen mirakulu hau nola ari diren burutzen jakin nahi izan dugu, baina goikoek esan dutena egunkarietan maiz irakurrita daukagunez bertan lan egiten duten bi langilerengana jo dugu guk geuk. Hor dituzue esandakoak, eta norbaiti partzialak direla iruditzekotan hor daude, beti bezala, aldizkariaren orrialdeak zabalik.
Bi elkarrizketatuen identitatea izkutuan utzi dugu, haiek hala eskatuta. Nolabaiteko zigorren beldur ziren itxuraz.
ARGIA.- Normalean jende gutxik daki hemen zenbat zentru dabiltzan doblaje edo bikoizketa lanetan. Horientzat eta sarrera gisa konta ezazue non eta nola ari diren Euskadin iharduera horietan.
JOSEBA.- Mementu honetan bi zentru daude lanean. Bat, hasera batetan hasi zena Donostian, eta orduan Gobernuaren menpe baldin bazegoen ere, orain enpresa fantasma bat sortu dute nolabait horren ardura baztertzeagatik. Eta gero Galdakaon dagoena, "Xoxoa" diskaetxea izandakoaren estudioetan. Oraingoz funtzionatzen dutenak horiek dira: Galdakaon bi sala, eta Donostian bat. Biak bi turnotan.
ARGIA.- Eta jendearen aldetik, zenbat zabiltzate lan horretan?
JOSEBA.- Beno, Donostian hiru ikastaro egin dira bikoizleak sortzeko, eta horietatik berrogeitabosten bat bikoizle atera dira. Hori teoriaz noski. Gertatzen da lana egiteko orduan batzu ez direla inoiz deituak izaten, eta hor badabil jende bat inoiz lanik egin ez duena. Praktikan lanean ari direnak hogeitamar izango dira. Galdakaon gehiago izango dira, baina egia esan hango kontuetaz ez dakigu gehiegi, geroni Donostiakoak gara eta.
ARGIA.- Bikoizketa prozesuak zein etapa ditu?
TXUS.- Lehendabizi ekartzen dizuten jatorrizko textua itzuli egin behar duzu, euskaratu. Ondoren zuzendu egiten da, eta geroago ajustatu. Ajustatzea esaten zaio textua behar den tokian sartu ahal izateko egin behar diren aldaketak egiteari, luzatu nahiz laburtu, hitzak eta isiluneak neurtu, etabar. Eta azkenik, bikoizketa bera egongo litzateke, hau da, guk egiten dugun lana. Azkenik, postprodukzioa legoke, bandak ipini, efektoak eta gainerako hotsak gehitu, etabar. Hori oraingoz Madrilen egiten da baina etorkizunerako hemen egitea pentsatzen dute.
ARGIA.- Eta materialari dagokionez, zer moduzko kondizioak dituzue?
JOSEBA.- Hor esan beharra dago orain arte behintzat oso maila inprobisatuan ibili garela. Agian makinak oso onak izango dira eta teknika mailan dauden onenak baina gainerantzeko kondizioetan nahiko maila kaskarrean aritu gara.
TXUS.- Lehenengo gauza sonoritatea izango litzateke, eta Donostiako salan adibidez oso sonoritate txarra dago. Hiru aldiz saiatu dira insonorizatzen sala hori eta oraindik norbait gainetik pasatzen bada, grabatu egiten dira. Eta berdin aszensorearen hotsa edota goiko atsoak botatako bronkak. Dena dela pentsatzen dut hori dena konponduko dela egunen batetan, konpon daitekeela eta konponduko dutela. Baina orain arte egindako produktuak kondizio horietan eginak daude, eta egia esan maila horretan gertatutako historia esperpentikoa izan da.
ARGIA.- Zuek aukera pribilegiatua izan duzue aukeratutako filmeak ikusteko. Zer esan-dezakezue hain kalitateaz?
TXUS.- Eusko Gobernuak erizpide bat erabili du filmeak aukeratzerakoan, eta ni neu ere konforme egon naiteke agian, hau da, ezin direla oso roilo pedagogiko edo kultural ugariak sartu, jendea nekatu egiten dela eta entretenigarriak ere behar dituela. Baina beno, gauza guztiek beren limitea daukate, eta nik uste dut gainditua daukatela limite hori.
JOSEBA.- Batzutan garbi dago saldoak erosi dituztela. Gauza batzutan diru askoz gehigao sartu dute baina filmeak erosteko oso presupostu laburra pentsatu dute. Azken finean erizpide ekonomikoak dira normala denez.
ARGIA.- Garbi dago filmeak erosteko merkatuaren arauera mogitu behar duzula baina zehaztuko al zenukete zein legek mogitzen duten merkatu hori?
JOSEBA.Oso gauza konplikatua da baina badaude gauza orokor batzu. Adibidez, estatu batzuk onartzen dute Euskal Telebistaren nortasun estatala eta horregatik deskontua egiten dute; besteek ez eta horrek eragiten du merkatu oso konkretu batzutan erostera. Horretaz gain, merkeenak erosi nahi badituzu denak filme zaharrak dira, hamar urtetakoak edo, eta gainera lotetan saltzen dituzte. Orduan hamar filme batera saltzen dizkizute eta filme bat ona bada ere, beste guztiak txarrak izan daitezke.
ARGIA.- Eta eduklari begiratuz gero, nolako filmeak izango dira datorren urtean euskaraz ikusiko ditugunak?
TXUS.- Ez dakit, zaila da gauza orokorrik esatea, baina nik uste dut gaurregun telebista espainolean ematen direnen antzekoak direla. Ez dut uste alde horretatik aldaketa handirik dagoenik.
JOSEBA.- Izan ere, erizpide batzu badira, baina oso jeneralak. Esate baterako, esaten dute biolentziarik ez duten filmeak aukeratu dituztela, baina biolentzia filme guztietan ageri da eta oso gauza subjetiboa da. Adibidez, kasu konkretu bat aipatzeko, lehoi marika bat azaltzen da marrazki animatu batzutan, eta barregarri bezala jartzen da. Orduan hori niri biolentzia iruditzen zait, ezta?
ARGIA.- Filmeak aukeratzeko ba al dago batzorderen bat? Zeinek darama horren ardura?
TXUS.- Azken finean, hori da problema. Gauza guzti hauek pertsona bakar batek erabakitzen ditu. Hau da, tipo bat da Europatik dabilena filmeak erosten eta bera bakarrik da zein erosi eta zein ez erabakitzen duena. Tipo baten eritzitara dago dena utzita.
ARGIA.- Orain artekoaz gain, jende aldetik zer nolako kondizioak daude?
TXUS.- Hori ere badago, jakina. Gu geu nobatoak gara, eta horrek ere neurri handi batetan suposatzen du produktu horrek ezin duela perfekzio minimo batekin atera. Eta hori inportantea da: ezin da exijitu gauza zoragarri bat egitea hemen gabiltzan guztiok lehen aldiz gabiltzala honetan kontutan hartuz. Esan nahi dut gauza guzti hau hasi berria dela, eta dramatizazio aldetik formazioa falta izugarri bat dago alde batetatik, eta langile guztiok experientziarik gabekoak gara.
ARGIA.- Izan ere, zuen artean ez dago batere aktorerik...
JOSEBA.Hori da. Konturatu zaitez beste herrietan aldrebes gertatzen dela. Teatroan edo zineman ibilitako aktore pilo batek doblajera pasatzea erabakitzen du nekatuta edo erreta dagoelako. Hemen, noski, ez da horrelakorik gertatzen, eta rodaje falta hori asko nabari da produktuan.
ARGIA.Orduan zein arlotatik etorri da jendea, aktorerik ez badago?
JOSEBA.- Beno, ez dakit kasualitatea izango den, baina jende gehiena euskararen mundutik etorri da, euskarazko irakasleak izandakoak, eta baten batzu antzerki afizionatutik.
TXUS.- Eta gainera, dramatizaziozko formaziorik ematen ez dizutenez gain, ez dizute inongo erraztasunik ematen adibidez "Antzerti"ko klaseak batera eman ahal izateko. Eta hori negargarria da benetan.
ARGIA.- Zuek esan duzuenarekin badirudi oso beltza dagoela guztia...
TXUS.- Hainbeste ere ez...
ARGIA.- Beno, behintzat kontraste handia dago zuek esandakoak eta E.T.B.ko arduradunek botatakoen artean ezta?
TXUS.- Bai, bistan dago deklarazio horiek dexente triunfalistak izan direla, baina hor dena dela tranpa bat erabili dute: "ongi daude, baina kontutan eukiz hasera batetan gaudela..." eta horrekin inpresio positiboa ematen dute baina badaezpada atzera egiteko bidea garbi utziz.
ARGIA.- Zuzendaritzarekin izan dituzuen iskanbilengatik, badirudi horretan ere kexarik baduzuela. Zer esango zenukete?
JOSEBA.- Noski, horrek ere inportantzia handia dauka, eta ez hainbeste gure egoera laboralagatik-naiz eta oso inportantea izan- horrek sortzen duen langiro negatiboagatik baizik.
TXUS.- Izan ere, garbi dago haien ustez gurea ez dela artelan bat, lan produktibo bat baizik. Orduan, gutako bakoitzari egunean hainbeste egin behar dugula esaten zaigu, eta gauza baliodun bakarra neurri hori betetzea da. Orduan, kezkatzen zaituen gauza bakarra kupoa betetzea da, eta askotan kalitate minimorik ez duten gauzak ontzat ematen dira. Guzti hori produktibitate eskema estu horregatik, ahalik eta diru gutxiena gastatu behar da eta...
ARGIA.- Zuen langile egoera zein da mementu honetan?
JOSEBA.- Hasteko, ez gaituzte langile bezala kontsideratzen ere. Hau da, guk ez dugu inongo kontratorik inorekin, eta berez ez gara inongo enpresaren langile alokatuak. Ez gara ezeren jabe, ez dugu inongo tres narik, gure balio bakarra ahotsa da, deituak izaten gera noizean behin eta lan egiten dugu. Beraien ustez, langile autonomoak behar genuke izan.
TXUS.- Bainan hori ezinezkoa da, gure lanbidea ez bait dago lanbide autonomoen artean kontsideratua. Alde horretatik, beraz, gure egoera laborala ilegala da. Ez gara langile asalariatuak eta ezta ere langile autonomoak. Baina tira, gehiegi kexatzen ez garen bitartean eta beraiek kontratorik egin gabe gastuak jaisten dituzten bitartean...
ARGIA.- Halere, zuen lan horrek ongi pagatuaren fama dauka...
JOSEBA.- Egia da egunero zazpi ordu lan egiten baduzu diru mordoa atera dezekezula, baina horrela pertsona pare bat besterik ez dira aritzen. Gehienok oso egoera anormalean bizi gara. Astebeterako deitzen dizute, eta gero agian hilabete osoa joan gabe pasatzen duzu. Eta noski, aplikazio osoa eskatzen dizu, ezin duzu bestelako lanik egin, mementuoro dei posible baten zain egon behar duzu.
ARGIA.- Eta lan kondizio horiek ba al dute eraginik azkenean sortutako produktuan?
JOSEBA.- Dudarik ez dago jendea gero eta gutxiago arduratzen dela. Lehen ilusioz aritzen zen jendea: orain gero eta gutxiago. Garbi dago inseguritate ekonomikoak ondorio bezala axolagabekeria dakarrela, eta Gobernuak bere jarrerarekin segitzen badu -jende asko inguruan dantzan, baina inorekin konpromisurik ez-, ondorioak telebistaren beraren kalitateak nozituko ditu.
ARGIA.- Bukatzeko, euskeraren gaia aipa zitekeen ere...
TXUS.- Bai, eta hori hain puntu inportantea izanik, egia esan gaurregun ez dago inongo kontrolik gai horretan. Hasera batetan Gobernua zen itzulpen guztietaz arduratuko zena, baina egun zentru bakoitzak bere erizpideak erabakitzen ditu. Gainera, ez dago inongo erabakirik ahozko komunikabide guztietan zein euskara mota erabili behar den. Orduan, irits gaitezke irrati batetatik bestera edo telebistara euskara mota desberdinak erabiltzea. Azken finean pertsona konkretu batzuren eskutan dago euskararen kontu guztia.
Jexux IJURKO
29-31

GaiezKomunikabidTelebistaETBBesteak
EgileezIJURKO1Komunikabid

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Negu gorri, hondamendia iragarri

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Umeak, poliziak, mikrobihotzekoak

Zigor Olabarria Oleaga

Efemeridea: Egun beltza Euskal Herrian, Amnistiaren Aldeko Astean

ARGIA

Nazio ala imitazio

Gorka Bereziartua

Genozidioa gelditzeko eskatu du Gasteizko hezkuntza komunitateak Palestinaren aldeko ekimen jendetsuan

Zigor Olabarria Oleaga

Ukelele baten atzean Hawaii aurkitu nuen

Cira Crespo

Azkenak

2024-05-13 | ARGIA

LABek salatu du Amazonek "errepresio sindikala" egiten duela

Amazonek Trapagaranen duen lan zentroan grebalarien kontra "jazarpen eta zigorrak" darabiltzala salatu du sindikatuak

2024-05-13 | ARGIA

Beskoitzeko ikastola eraikitzeko baliatuko da Herri Urratsen jasotako dirua

Maiatzaren 12an Senpereko lakuaren inguruan egin da Herri Urrats, ohi bezala. 41. edizioan Nekane Artola Ikastolen Elkarteko lehendakariak hiru gauza galdegin ditu: baliabideak, hizkuntza politika ausartagoak eta euskararen ofizialtasuna.

2024-05-13 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Aragonesek dimisioa aurkeztu du, ERCren emaitza txarren ondoren

Itxura guztien arabera, PSCko Salvador Illa izango da Generalitateko hurrengo presidentea, norbait izatekotan. Bestela, hauteskundeak errepikatzeko aukera dago. Egungo presidente Pere Aragonés eta ERCk jaitsiera handia izan dute. Abstentzioa %41ekoa izan da.

2024-05-13 | Estitxu Eizagirre

Lurra Taupaka festa

Amillubi martxan da

Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak Amillubi proiektua abiatu du, Gipuzkoan toki estrategikoan kokatua dagoen Amilibia baserria eta bere bederatzi hektarea lurrak kolektibizatzeko. Maiatzaren 11n festa egin dute Amillubin: herritarrek proiektua bertan arnastu... [+]

2024-05-13 | Jesus Rodriguez | La Directa

Hiru itun zail Kataluniako Generalitateko presidente izateko

Kataluniako Parlamentuko gehiengo independentistaren galerak eta hemizikloa eskuinerantz eta espainolismorantz biratzeak gobernagarritasuna zailtzen dute. Maiatzaren 30eko Espainiako Diputatuen Kongresuko osoko bilkurak, Amnistiaren Legea bozkatu behar duenak, eta ekainaren 9ko... [+]

Eguneraketa berriak daude