«Xalbador» Filme Berria

1981eko martxoaren 15an

«Xalbador» Filme Berria
Orain dela egun batzuk «Xalbador» filme ikusteko aukera izan genuen.
Filmee honek, beste askok bezala, bere eztabaidak sortuko ditu, egileek hartu duten bidea norbaiten gustokoa ez izatea gerta daitekeelako.
Bertsolari baten erritmoa (barne erritmoa eta bere bertsoen erritmoa) zinemara aldatzea oso zaila da, bi lengoaia ezberdinak baitira. Agian bilakaera horretan egonen da filmearen interesa (Xalbadorri buruz esaten zaiguna alde batera utzita). Hor dugu Xalbador zenaren emaztea filmea irekitzen eta ixten, bere senarraren ezagupidea eta heriotza nola izan ziren kontatuz, bere bizi ziklo guztia enmarkatuz.
Hor ditugu Urepelgo eliza, Xalbadorren etxola, botila, bakartasuna, etab. filmearen osagai bezala maila fisiko batetan, baina bigarren mailan, maila literarioan alegia, Xalbadorrentzat elemento hauek suposatu zutena ere ikus dezakegu. Maila ezberdin hauek dira filmea aberasten dutenak.
Hor ditugu ere sendikoen hitzak, Xalbadorren nortasuna adieraziz eta bertsolaritza ondo ezagutzen dutenen iritziak, Urepelgo bertsolariaren lan literarioa aztertuz.
Juan Migel Gutierrez-engana jo dugu bere lanak ekarri diguna hobe azter dezagun.
–dakigunez, bertsolari bati buruz egiten den lehenengo flmea dugu hau.
Nola sortu zen egiteko ideia?
–Berez, bertsolari bati buruz egiten den lehenengo filme monografikoa da. Beste batzuetan bertsolaritza aztertua izan da, baina euskal kulturaren beste elemento bat bezala. Niri, egia esan, beti interesatu zait gai hau, ez euskal bertsolariena bakarrik, ahozko literaturaren fenomeno osoa baizik. Eta hori ere beste aberri batzuetan gertatzen da. Hor ditugu Italia, Armenia edo bereberen kasoak, esate baterako.
Euskal bertsolaritzari dagokionez, nik hizkuntzaren ezezagupidearen arazoa nuen eta gainera Xalbadorrekiko interesa kanpotik etorri zitzaidan. Euskadira itzultzean, herbestean 9 urte bizi ondoren, kultur errealitatearekin izan nuen lehenengoetako harreman bat Xalbadorren heriotzak jendearengan eduki zuen eragina izan zen. Geroztik gogor eutsi nion ideia honi, tartean euskara pixka bat gehiago ikasten nuela, jendearekin kontsultatzen hasi nintzen eta azkenik pelikula hau egitea erabaki nuen.
Filmeak hasiera batetan, diptiko bat izan nahi zuen, bitan irekitzen diren irudi flandestarren antzekoa. Alde batetik Xalbador egonen zen, eta Mattin bestetik, bertsolaritza ikusteko bi era bezala, bakoitza bere ñabardura bereizgarriekin. Azkenean, ideia hau baztertu genuen, pertsonaia hauek, ondo sakondu nahi bagenituen, nahiko nortasuna eta interesa zutelako, indibidualki aztertzeko.
Zinematografikoki, Xalbador gure artean ez izateak ez zuen arazo bat suposatzen?
–Ez zen zailtasun bat izan, estilo aukeraketa bat baizik. Hots, bizi den edo hil den pertsonaia bat aztertzeko era beti ezberdina izaten da. Xalbador gure artean ez dagoenez gero, eta bere bizitzan zehar egindako filmaziorik ez daudela kontutan hartuz, bi aukera genituen: Alde batetik, berak «Odolaren mintzoa» liburuan idatzi zituen edo kasetetan dauden bertsoak hartu, eta iturri hau sakondu, Xalbadorrek bizi ! izan zuen barne mundua adieraziko ziguten soinu eta irudiak sortzeko. Bigarren aukera bat bere nortasuna aztertzea zen, bera ezagutu zuen jendearen eritzien bidez. Hitz batez, senide, lan, bertsozale eta teknikoen zirkuloetatik abiatu, inpresio bikoitz bat ateratzeko: Lehendabizi, Xalbadorren barne mundua, eta bestetik bertsolaritzak, eta kasu honetan, Xalbadorren lanak suposatzen duen giza fenomenoa.
–Filmea ikusi ondoren, Xalbedorren bertso gutxi entzuten dela dirudi. Zergatik?
–Filmea lortzen ari zen barne erritmoa kontutan hartuz, Xalbadorren bertsoek filmearen sostengu bat izan behar zutela uste genuen, eta ez bere muina. Garrantzitsuena, gure ustez, jendearen interesa sortzea zen, ikusleak gero Xalbadorren lan literarioa ezagu eta sakon zezan
Bestaldetik, badago beste arazo bat horrelako hizkera bat zinemara transkribitzeko. Bertsoak, bere, badu bee iraupen konkretoa. Bertso osoa hartzen baduzu, 7 edo 8 minutu joanen lirateke eta honek filmearen erritmoa hausten dizu.
–Ene ustez, filmeak Xalbadorren lana eta bizitzara hurbiltzen gaitu, baina pentsatzen duzu bertsolaritzari buruz zerbait erakartzen duela, gai hau ezagutzen ez dutenentzat?
–Beno, nik uste dut filmeak nahi izan duena Xalbadorren bizitza eta lana osatu dituzten elementoak aztertzea izan dela. Ikuspegi honetatik, filme hau minoria batzuentzat da, hori bai. Ikustera joanen denak bertsolaritzaren fenomenoa ezagutu behar du, eta behar bada Xalbadorren bizitzaren xehetasunen bat ere. Maila honetan bere aportaketa filmeak duen barne erritmoa Xalbadorren barne mundura aldatzea dela uste dut.
Filmean zehar, bere sinbolotzat edo, eskuak azaltzen dira. Zer adierazi nahi zenuen horren bidez, bertsolarien expresiobide bat, izpiritutasuna edo ta beren nerbiosismoa?
–Kamara eskuetara zuzentzeko ideia Xalbadorrengandik sortzen dela esango nuke. Berak «Odolaren mintzoa» liburuan dioenez, betsolaria askotan aurpegi pairugabe batez azaltzen da, baina bere nerbiosismoa eta dinamismoa ordea eskuen mugimenduz zehargitzen ditu.
Ideia honetan oinarrituz, egia zen edo ez aztertzen hasi ginen. Ikustekoa da benetan nola bertsolariak ez dizkion eskuak ikuslegoari erakusten, eta hori egiten badu, keinuari laguntzeko izaten da, Baserri edo Mitxelenaren kasoetan adibidez.Eskuak atzean izkutatze hau aurpegiaren expresio bat bezain interesgarria iruditzen zitzaigun.
–Ez al dago, holako filme bat egitean, Xalbador edo beste pertsona bat aztergaia izanik, mito bat fabrikatzeko arriskua, kontutan hartzen badugu gainera, bere heriotza nahiko liluragarria izan zela?
–Une konkretu batetan kultura eta hizkuntza baten gordailu den herri pertsonaia baten azterketak beti dakar berarekin zuk aipatzen duzun arriskua, eta gehiago oraindik bertsolari hori, Xalbadorren kasoa alegia, horrelako zirkunstantzia berezietan hil bada.
Horregatik interesgarria izanen zen filme bat beste ikuspegi batetik egitea: Bertsolari batekin egitea, eta ez bertsolari bati buruz. Hau da, bere bizitza jarraitzea eta bere sugerentziak onartzea, zerbait sortzeko bere laguntzaz.
–Panteilan azaltzen diren pertsonen aktuazioen artean ba dago kontrastasun bat. Alde batetik Xalbador zenaren emaztearen naturaltasunarekin topo egiten dugu, eta bestetik filme batzuetan besteen elkarhizketetako tonearengatik nahiko astuna bihurtzen dela sentitzen dugu.
–Elkar hizketetan oinarritzen den zinoma moeta honek material pila bat arrodatzea exigitzen du. Zinema lanarekin ohituta ez dauden pertsonekin iharduteko ideiala kamaraz ahanztea izaten da, eta hau gure artean behintzat bazkaldu ondoren edo horrelako bizikidetasunetan bakarrik lortzen da. Azkenean, asko arrodatu ondoren, zuri interesatzen zaizuna esatea lortzen dute.
Leoniren kasoan erroilu asko arodatu genuen, Xalbadorri buruz hitz eginez, eta interesgarriena beti kamaraz gogoratzen ez zenean azaltzen zen. Beste gauza bat da Leoni dituen xarma eta naturaltasuna.
Besteekin ezin genuen luxu hori onartu: Alde batetik, ekonomi arazoak zirela eta, eta bestetik beren eskuharmenak askoz teknikoagoak zirelako, eta denbora batetara egokitzea posible zelako. Gainera hizkera tekniko hori nahiko berezkoa da haiengan, Lekuonaren kasoan adibidez.
–Azken egun hauetan, Super 8-n egindako bi filma bota dituzte: «El Sacamantecas» bata, eta zeurea bigarrena. Dena dela, jendeak formato hori laburmetraiak egiteko bakarrik balio duela uste du. Iruditzen zaizu, benetan, zerbait egin daitekela ere formato honetan?
–Super 8-ren arazoa teknikoa da batipat. Alde batetik kamarek egiten duten soinua dugu eta hori gaur egun konponezinezkoa da. Dena dela, laburmetrai batetan jendeak onartzen dizu hori, baina filma luzea denean, gaiak berez interes handi bat eduki behar du, jendeak arazo hauk ahantz ditzan.
Bestaldetik bere zabalkuntzaren arazoa dugu, merkatal zinetoki batetan asimilagarria ez baita. Baina euskal telebistarako, adibidez, Super 8 eta bideoa oso material merkeak eta interesgarriak ditugu.
–Orain zer asmo duzue filme hau zabaltzeko?
–Lehendabizi kopia bat atera nahi dugu, originala baketan uzteko. Gainera kopia horretan lotune arazo batzuk eta margo ezberdintasunak zuzenduko ditugu eta ordutik aurrera nahi duten guztien disposapenean egonen da, auzo eta herrietan aurkezteko, super 8 dela kontutan harturik beti.

XABIER PORTUGAL
30-32

GaiezKulturainemaFilmeakLuzemetraia
GaiezKulturainemauzendariakGUTIERREZ1
GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaXALBADOR1
PertsonaiazGUTIERREZ1
PertsonaiazXALBADOR1
EgileezPORTUGAL1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pantailarik gabeko aisialdiari ekin diote 1.553 ikaslek Ipar Euskal Herrian

Mikel Garcia Idiakez

Zortzigarren polizia infiltratua: bi urte pasatu ditu Madrilgo hainbat mugimendu sozialetan

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Mikel Garcia Idiakez

Nazio ala imitazio

Gorka Bereziartua

Desokupako bi gizon Donostiako etxe bat ilegalki husten saiatu dira

Irutxuloko Hitza

Irunen gizon bati eraso egin zion ertzaina kargutik kendu dute momentuz, gertakariak ikertzeko

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Azkenak

2024-05-15 | dantzan.eus | Kattalin Agerre

Mutil-dantzak indartu eta babesteko deia luzatu du Plazara Dantzara elkarteak

Baztango lehen festak hastearekin batera, mutil-dantzak dantzatzera bultzatu nahi dituzte baztandarrak; hala adierazi dute Plazara Dantzara elkarteko kideek publikatu berri duten prentsa-oharrean. Aurreko urtea Baztanen bazterketarik gabeko lehenengo urtea izan zen eta horri... [+]

2024-05-15 | Jon Hidalgo Gereñu

Gazako osasun zentroen %80 zerbitzuz kanpo dago

Gazako osasun sistema kolapsatzeko zorian dagoela jakinarazi du Osasun Ministerioak, erregai faltaren eta erasoen ondorioz. Urriaren 7tik 500 mediku eta 138 erizain hil ditu Israelek, eta 33 ospitale suntsitu. Rafah-tik 300.000 pertsonak egin behar izan dute ihes azken egunetan,... [+]

2024-05-15 | Mikel Garcia Idiakez

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Heziketa perfektua jasoko duen seme-alaba perfektua izateko nahiak eta espektatiba eta lorpenetan oinarritutako kulturak estresa, antsietatea eta jarrera arazoak sortzen dituzte, eta zabalduta dagoen fenomenoa da gainera. Hala dio ikerketa berri batek.

2024-05-15 | Xantiana Cachenaut | Enbata

Ezinbesteko egoera

Apirilaren 2 eta 3an Parisen iragan zen epaiketa, dudarik gabe, judizialki memento historikoa izan zen. Lehen aldikotz euskal afera judizialetan, defentsa eta estatuaren ordezkariak aho batez mintzatu ziren.

2024-05-14 | Zigor Olabarria Oleaga

Hil egin da Lizarrako langile bat, gidatzen zuen kamioian istripua izan ostean

51 urteko garraiolariaren kamioia irauli egin da Ejea de los Caballerosen (Aragoi). 2024an hiltzen den 23. langilea da.

Eguneraketa berriak daude