Nahigaberik Gabeko Poeta

1980ko maiatzaren 04an

Aita Onaindiari elkarrizketa
Larreako Aita Onaindia
Nahigaberik Gabeko Poeta
Aita Santi Onaindia luzeagoa zelakoan nengoen ni. Gainerantzean, ondo gordetzen nuen bere imajina, duela seiren bat urtetik: irrifar zabala, aurpegi atsegina, oso edukatu eta sinpatikoa, eta karmeldarren jantzi marroi Erdi Haroko horrekin, patriarka baten, euskal patriarka baten antza. Bizarra bakarrik falta zaio; horren ordainetan, ile zuridun melenatxoa ez oso luzea, ez, baina, bai halako itxura dotorea emateko modukoa azaltzen zaio estilo haundiz, pixka bat zeharka baina ez ~Zumalakarregik haina jarritako txapelaren azpitik.
Etá 1uzerarenean ere ez nenbilen hain oker. Izan ere, eserita ikusten, baduzu, gizon haundiaren itxura hartzen du. Beharbada ahotsak, Aita Agirretxe eta Basarriren tankerakoa gutxi gora behera, laguntzen dio horretan. Hitzaldiak egiten bikaina izango da Aita Onaindia. Hizkera ere dotorea du; gurekin egoteagatik edo gipuzkeraz egiten saiatzen da. baina tarteka bizkaierak ere ihes egiten dio aditzen batean, hitzen batean. Dena dela, bizkaitarra da beré pronunziazioa eta baita doinua ere; z-eta ez hain garbi horiek, guri gogor antzera egiten zaigun doinu hori. Eta hitza erraz dario, hori bai. Magnetotoletik paperera pasatzean ohartu naiz ez zuela apenas esaldirik bukatu gabe uzten, idazketa bat diktatzen aritu izango balitz bezala, baina ez horregatik monotonoki, hitzei eta esaldiei behar duten indarra emanez baizik. Badirudi olerkiak, berari hain atsegin zaizkion olerkiak, ongi errezitatuko dituela.
Aita Onaindiak dagokion bizilekua du: Larreako konbentua. Zornotzaren erdialdetik kilometro ingurura, eskuinetara, herritik hurbil eta aldi berean urrun beste giro batera eramaten zaituelako aurkitzen da. Sarreratik bertan, patio polit bat, inguruan pasilo zabalak dituela. Gurutzbidea, gaztelaniaz, hormetatik zintzilikaturiko koadroetan, ertz batean piano zahar bat... Gela luze batetara eramaten gaitu Aita Onaindiak. Formikazko mahaiak, eskoletan erabiltzen direnak, eta toki honetarako aproposenak ez direnak, egia esan, mueble eta apaingarri bakartzat.
«Hemen ernaten ditut euskarazko klaseak, goizean, atsaldean... gero batzokira joaten naiz.»
Eta arratsaldeko eta batzokiko klaseen artean, ordu t'erdi laburregian hizketa hasteko astirik izan ez dugun inpresioa geratu zait–harrapatu dugu Aita Onaindia. Ez du batere ezkutatzen Alderdiarekiko lotura:
Oso osoan Alderdiarekin lotuta nago, bai. Batzokiak bedeinkatzera eta hitzaldiak egitera joaten naiz. lehengo igandean ere Laudion' egon nintzen, batzokia bedeinkatzen. Hemen gehien gehiena horretan nabarmendu dena neu izan naiz. Gure artean, kármeldarren artean, askatasun osoa dugu.
Gurekin egoniko aurreko egunean ere Bilbon zen Aita Onaindia; Pablo Beldarrainek Intxortako borrokaz idatziriko testimonioaren aurkezpenean. Eta Aita Onaindiak bazuen hor egoteko arrazoirik; Beldarrainen idatziaren euskaratzaile izateaz gain, Elgetako inguru horietan bait zebilen 1937ko apllilaren 24ean, gudarien kapellau bezala, Kirikiño. batalloiarekin.
–Elgeta, Kanpanzar, Ubeira, Besalgo, Intxorta... hor ibli ginen 1937ko apirilaren 25a arte. Igandea zen eta oraindik meza emateko nengoen. Eta handik etorri nintzen, Markina aldetik zehar, gauez, oinez... Nazionalak Bizkaiara sartu ziren, Elgetako frentea apurtuz eta urrengo egunean izan zen Gernikako hura, bonbardeoa, apirilaren 26ean. Eta gero Sollube, Artxanda eta horietan ibili ginen, eta Bilbo galdu eta joan ginen hortik zehar Enkarterrietara, eta Truciosen eta Guriezon ere egon nintzen.
Ez dio dramatismo haundirik ezartzen Aita Onaindiak gerrako kontakizunari. Are gehiago, kendu egiten dio. Egia da, kapellauaran eginkizuna pribilejiatu samarra izango zela.
–Gure arloa hauxe zen: meza eman–egunero esaten genuen meza éta gero, halako borroka gogorretan eta, baten bat zauritu edo hil edo, hari absoluzioa eman. Ez genuen halako borroka haundirik eduki Elgeta aldean. Gu urrunxeago geunden, bai, eta han barrenean izan zen borroka, baina gu beste toki hobean gengozan. Gero bai, esate baterako Solluben egon ginenean, orduan bai. Hala ere, tirorik bota eta ez. Azkenean, Santanderren, bazen arrisku pixka bat, eta orduan eramaten genuen pistola, baina erabili behinere ez. Eta Bilbo amaitu eta gero jaialdi haundiak egiten genituen, Guriezon eta, San Inazio eta horrelako jai haundiak ospatzen genituen.
Santanderren italiarrekin topo égin eta Pacto de Santoña-n...
Italiarregaz ondo konpondu ginen, baina gero sartu ziren beste hauek, espainiarraok, eta italiarrek esan zigatun: hemen arriskuan zaudete ba, eta arrikutik ihes egiteko. Eta Dueso zegoen orduan libre, eta sei milaraino joan ginen, gudariak. Gu gauzak prestatzen gengozan, Frantziara alde egiteko, baina espainiarrak etorri zirenean, itxi zituzten ateak giltzez eta... Gero hasi ziren epaitzen eta fusilatzen. Urrilaren 15ean, Santa Teresa egunean, fusilatu zituzten hamabi, hamalau zioten beste batzuk, nik hamabi kontatzen nituen, nagusienak kargu nagusiena zeukatenak.
- Aita Onaindiari ezarritako salaketák, farregarria ere badirudi:
–Itaun edo galdera hauek egin zizkidaten. Lehenengo, Karmengo Argia-n egiten nuala. Bigarrena, ea nere aberria Euzkadi ala España zen eta bestea, frentean, aukera izan eta nola ez nintzen beste aldera, nazionalen aldera, pasa. Besterik ez zidaten egin.
Eta ondoren hogeita hamar urtetako gartzela zigorra, gero hiru urtetan geratu zena.
Dueso, Nanclares, Dueñas, Carmona... Gerra ondorengo gartzelak beldurgarri eta ikaragarritzat jotzen ditu batek.
–Gartrelan asko sufrituko zenuten noski.
–Ez, ez. Ni neu konformidade haundikoa izan naiz beti. Esate baterako, gartzelan egon ez banintz, hizkuntzarik ez nuen ikasiko. Eta egon nintzen hiru urteak, Ikasiz eta denbora igarri barik pasa zen.
Zein hizkuntza ikasiko eta, alemana noski, garailei zegokien bezala. Eta nola ez, Hitler-en «Mein Kampf»etik (Oso zalla zen). Irakaslea berriz, nor izango: Julián Besteiro jauna, sozialista.
-Oso gizon zintzoa zen bera, izatez, eta gero, irakurri asko egiten zuen. `Eta esaten zuen`: Biblia da munduko literaturarik onena, neretzat.
Gogoan du Aita Onaindiak nola ibili zen preso talde bat, "autocar descubierto" delako batetan, Madrilgo kaleetan zehar, Atochatik Carabanchela, Carabancheldik Atochara, Sevillako trena hartu baino lehen, Carmonara joateko. Han omen zebilen Besteiro, tente tente. Eta baita Aita Onaindia ere: «Gu abade jantzirik gabe ;ibiltzen ginen, gehienetan, baina orduan apropos, jantzita.
Ordurako jasota zituen Aita Onaindiak, Dueson aurkitzen zela, karmeldarren nagusiaren hitzok, tarjeta batetan: «Si andando por ahi de capellán ha desprestigiado bastante el hábito carmelita, lleve con paciencia esa estancia en la cárcel hasta que se rehabilite». Aita Onaindiak berak ipini du azpimarra hori nagusiaren hitzak errepikatzean, eta jarraitzen da:
Bueno, nik ez nion halako jeramon haundirik egin. Neronek ere, ni oker samarra naiz horretan, eta neronek ere esan nuen: cruz y raya, -erderaz esate dena. Baneukan zer jan eta zer jantzi eta gartzelan egon nintzen bitartean behinzat, ez nion inori ezer eskatu. Gu baginen bederatzi karmeldar gartzelan, eta mezekin eta, nahikoa, ondo, konpontzen ginen, dirua bagenuen. Nik nahikoa diru aurreratu nuen gartzelan.
Egunean meza bakarra emateko baimena zuten. Arratsaldeetan ospatzen omen zuten, kantu eta guzti eta Besteiro ere joaten omen zen
Euskararenganako maitasunari ere eutsi zion gartzelan Aita Onaindiak
Gauza batenganaho maitasuna barruan daukagunean, hori, nahiz Ameriketan eta Europa edo edozein tokitan, hori beti edukiten da.
Eta horrela, liburu pare bat Viajes de Gulliver eta Bellico-ren Mis prisiones euskaratu eta bere egunkaria idazteaz gain, euskal gramatika bat, oraindik argitara gabea, osatu zuen Dueson.
–Aditza bizkaieraz eta gipuzkeraz ipini nuen. Gipuzkeraz idatzi behar dudanean, han begiratzen dut. Orain batuan ere ipini nahi dut, eta orduan nahiko polita geratuko da.
–Baina zuk euskara batua onartzen al duzu ba?
Ondo dago, ondo dago. Hizkuntza batu bat behar dela, hori bai. Izan dateke Euskaltzaindiak esandako bide guztiak ez onartzea, baina batura jo behar dela, bai. Nahi bada hatxe kontua utzi alde batera, baina batua behar dela, bai.
Gramatika horretatik aparte, mila proiekto du Aita Onaindiak eskuartean. Horien artean, Olerti, duela hamar urte debekatu zioten aldizkaria, Derriro argitaratzen hastea
–Aurten nurnero bi izango dira, liburuska antzera, Jakin-en antzera. Urtean horrelako bi aterako ditut; gelak eta baditut. Lehengoan bidali nituen hirurogeita hamarren bat karta, dei eginez Euskal Herriko olekariei.
Olerkerien gaur egun ez dago non argitaratu. Lehen Olerti oso ona izan zen olerkarientzat eta orain ere uste dut baietz.
Euskal Herrian badira gaur espainieraz idazten duten bezain olerkari onak; alfer samarrak direla, hori egia da,.
«Olerti» ixilik egon arren, urtero antolatu du Aita Onaindiak «Olerti Eguna» Larrean. Bere bizitzako urterik gehienak jaso dituen Larrea horretan. Hamabi urte zituela, 1921ean, joan zen hara bere jaioterritik, Amorototik.
Hor geneukan kolegio eder batean egin nituen lehen ikasketak, «Humanidades». Jauregi eder bat zen, «palacio de Larrea» esaten zitzaion; gerra garaian erre egin zen. Eta hor eduki nituen irakasle euskalzaleak; igandez edo ostegunez, beti edukiten genuen guk, edo ipuiak zirela, edo erdaratik euskerara jartzea, ariketa horiek. Eta hor sortu zen zaletasuná. Gero hasi nintzen nere aitari eta Lekeitioko ósaba bati euskarazko liburuak eskatzen: Azkueren «Txirristadak», Txomin Agirreren «Kresala», «Garoa».
Larreatik kanpo ibiltzea tokatu zaio Aita Onaindiari eta berriro ere ez dirudi asko kostako zaionik aldiren bat kanpoan pasatzea. Sueciara joateko gonbidapena badu, hango neska bat feminismoaz liburu bat idazten ari dela euskaraz, eta hura zuzentzeko.
Baina lehenago Jerusalema joan behar dut. Jesukristori buruz ,liburu bat idazteko asmoa daukat eta horretarako ostera bat egin behar dut.
–Geldik egoteko asmorik ez behintzat.
–Bai, geratzen bada bat, okerrago. Baina lanean, gorputzak osasuna ematen dio animari eta animeak gorputzari ere bai. Umore ona edukitea, parre egitea, horiek onak dira osasunarentzat eta luzaroan bizi izateko. Hori dela eta ez dela, irakurri egin dut nahikue. Luraroan bizi izateko gizonak ez du eduki behar halako emoriorik, ez postasunezko emoziorik, ez txarrekorik, bihotzak sufritu egiten dau eta.
Hau entzutean hobetoxeago ulertu dut gerrarekiko duen jarrera.. Eta baita klasikoak –Erroma eta Greziako klasikoak–hain maite izatea ere. Ez dirudi filosofia horrek kalte haundirik egin dionik.
ELIXABETE GARMEND!A

Aita Onaindia Dueson. Pablo Urrutia arrasatearraren karikatura.
13-17

GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaPoesia
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakONAINDIA2
PertsonaiazONAINDIA2
EgileezGARMENDIA3Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

Gernikaren berpiztea

Karmelo Landa

Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?

Juan Aldaz Arregi

Kartzelako hormak zeharkatzen dituen ama-alaben arteko harremana hitz eta iruditara eramana

Estitxu Eizagirre

Izan bedi Nurenberg berri bat

Imanol Satrustegi Andrés

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude