Hiztegi Berria

1977ko martxoaren 13an

Lus Mari Muxika Diccionario General y Tecnico moldatu duenari elkarrizketa
Luis Mari Muxika
Hiztegi Berria
Euskal hiztegigintzaren kontu honek Aizarnako erretore xaharraren esana gogorazten dit. Aldi luze samarrean inor jaiotzen ez baldin bazen, "zer egiten dute Aizarnako atsok, inor ez da jaiotzen", esan ohi zuen. Elkarren errezkan bi jaiotzen baldin baziren berriz, "ze, orain denak batera al 'dira ?" Hiztegi berririk ezaren negarra joz ihardun dugu aspaldi honetan.
Orain, aldiz, bapatean eta elkarren erezkadan bi sortu zaizkigu : Xabier Kintana eta Joseba Tobar-ek beste sei irakasleren laguntzaz egindako EUSKAL HIZTEGI MODERNOA eta Luis Mari Muxikak moldatutako DICCIONARIO GENERAL Y TECNICO.
Euskara- Espainiera eta Espainiera-Euskara da lehen Hiztegia. EuskaraEspainieraz 42.000 hitz eta 55.000 adiera ditu; Espainiera-Euskaraz, berriz 30.000 hitz eta 35.000 adiera.
Luis Mari Muxikarena Gaztelania-Euskara da . 100.000 adiera ditu.
Euskara-Gaztelaniazkoa maiatza aldera izango omen. Luis Marik bakarrik egin du. Txillardegik aztertu eta orraztu du hitzez-hitz.
-- Hiztegia ez da goizetik gauera egiten den zerbait.
-- Orain dela bi urte t'erdi hasi nintzen lanean. Milaka ordu pasa ditut. Euskarazko 40 liburu baino gehiago aztertu ditut. Lehengoetarik Axular, Leizarraga, Mogel, Etxeberri eta abar berrietatik Jakin Kriselu, Lur, Gero eta abarrek argitaratzen dituztenak. Azkue, Aizkibel, Lhande, Plazido Muxika eta abarren Hiztegiez ere asko baliatu naiz. Elhuyar, Gordailuk eta abarrek emandako Hiztegiak ere sartu ditut.Hiztegi teknikoa da: kontabilitatea, ekonomia, anatomia, fisika, matematika, kimika, politika, filosofia, mekanika eta abarrez da batipat.
-- Hiztegiaren premia izugarria da, noski.
-- Hiztegi tekniko eta batu bat egitea arriskutsua da. Baina arriskutsua bezain premiazkoa. Orain arteko Hiztegi gehienak euskalkiei jarraiki egin dira. Bestalde Euskal Herriak nekazari giroa galdu du. Kaletartu,hiritartu egin da Euskal Herria. Industri giroko Euskal Herrian bizi gara. Industri eta kale giroko euskaldunak izan ditut gogoan.
-- Euskara batuan egin duzu Hiztegia.
-- Batzen ez den hizkuntza desegin eta galdu egiten da azkenerako. Hitzen moldeak eta esanahiak finkatu eta mugatu egin behar dira; "Mariposa" csateko 100 hitz ditugu ; "murcielago" esateko 33 eta "rana" adierazteko 67. Adiera bakarra hautatu dut ahal nuelarik. Euskaltzaindiak erabakitakoetan, hari jarraitu natzaio.
-- Morfologiazko irizpideak batu gabe ezinez koa da hori.
-- Euskarak oinarrizko morfologia bat badu, gorde beharrezkoa noski. B.D.G. eta P.T.K.ren legak ondo gorde behar dira. Etimologiaren joerak hitzen sustraiak aurIcitu nahiak erabat hondatzen ditu lege hauek. Aizkorri-ren ordez Atz-gorri, Bihotz-bera eta honelakoak idazten hasi gara. Morfologiaren legetan zorrotza izan naiz
-- Aurrizki eta prefijoen premia handia du euskarak.
-- Banaka batzuk badira. Ondo erabilix gero euskara asko indartu daiteke. Arte atze, aurre, des, ber edo bir hor daude.
Larramendi, Aizkibel eta Lhauderen Hiztegietan honelako asko agertzen da. Baina euskal idazleek ez dituzte hartu azken aldira arte. X. Amurizak ere lan ederra egin du honetan. Aurrizkiak ez sartzearren esan behar duguna esate ko jirabiraka ibiltzen gara. "Berriz atzera etorri","berriz barrura sartu", Berriz agertu", eta honelakoak hizkuntzaren gelditasuna eta pobrezia adierazten dute.
Baina cuskara oso motza da aurrizkietan eta latinari eta grekoari eskatu bejar diogu laguntza ingelesak eta alemanak egiten duten bezalaxe. PONER-JARRI aditzarekin ponela egin daiteke: Lehenjarri, gerojarri, konposatu, inposatu, birjarri, kontrajarri, gainjarri, behejarri, artejarri, barrenjarri, kanpojarri, desjarri, exponitu, autojarri.
-- Euskal Hiztegi batetan hitz berri asko sartu behar da. Garbizaleen eta mordoilozaleen arteko tirabirak ezagunak dira euskaldunon artean. Zuk zein bide hautatu duzu?
-- Garbizalekeriari eta zabarkeriari ihesegiten saiatu naiz. Zenbait gauzatan oso aberatsa da euskara, baina teknika gauzatan oso behartsu aurkitzen da. Edozein hizkuntzak hartzen ditu beste hizkuntzetatik hitzak, Gaztelaniak "gramófono", "Teléfono", "televisión" eta abarren ordez "grabasonidos", "hablalejos". "miralejos" eta honelakoak asmatze parregarria gertatuko litzateke.
M.A.
37

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakHiztegiak
PertsonaiazMUJIKA2

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Efemeridea: Joxepa Antoni Aranberri ‘Xenpelar’ bertsolariak neskazaharrren defentsan bertso sorta argitaratu zuen

ARGIA

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude