Xahakotar Bat Mintzo

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Aita Casenave apezariari elkarrizketa

Xahakotar Bat Mintzo
Xiberotar bat agertzen da gailen udara honetako euskal gaurkotasunean: Santagraziko seme den Junes Casenave euskal idazlea. «JAKIN»ek «Santagrazi» pastoral berria ezin hobeki argitaraturik, Casenave ez zaio gaur ez-ezagun euskaltzaleri.
Eta, bere saltsa berean ezagutzekotan, Santagrazira joan nauzue uztailaren 16-an; pastorala aurkezteko bezperan beraz.
Berrogei ta bost bat urte, xiberera aise emaiten, hantxe topatu dugu geure pastoralari berria, horren maite duen Ehüjarre-ren ondoan.
Casenave-ren hizketan «arraphiztü» egiten da Ziberua; eta nik arratsalde eder hartan dastatu nuen Basabürü-ko aidea nahi nizueke dastarazi.
Tx.-- Aita Casenave: zure liburua ikusi dugu. Zure berri jakiten hasi gara. Apeza zara, ez da?
C.-- Betarramísta nuzu; San Migél Garikóitzen sémia, bai.
Tx.-- Santagraziko seme zarela ikusten dugu. Hots, pastoralean barrena, hiru izenez agertzen da herri hau: Urdats, Santagrazi eta Sentazi. Hirurak bizi direa?
C.-- Urdáts oai ártio bizi zuzün. Gazténetan, badakízü, gáltzen duzü, segurrik. Bena zahárretan, edo ene adinekuetán, béhin baño habótan entzün dit.
Hében entzün dít nik erráiten Urdáts, jentétan ére eg6nik tuzü izéna. Santagrázi, Sentázi, Urdáts. Hiruak tuzü. Eta gizunentazko « Xahakotárrak » erráiten dizugü, eta emaztentáko Xahakínak».
Tx.-- Ziberoko ertz honetan gaudela-ta, euskal toki-izenei buruz egin nahi nizuke galdera zenbait. Nola esaten duzue hemen Arette, Lanne, Lescun, Biarno, Antso, eta abar?
C.-- Arette «Rta» erráiten dizugü, Lanne «Lánda», Barétous «Landa-gáinti», eta Lescun «Leskune».
Tx.-- Beste gauza batek harritu nau zure pastoralean: haragiari, bizkaitarrek bezala, «okela» erraiten diozuela hemen.
C.--"khéla" hola-h61a erráiten dizugü. Untála játen den agíentako erráiten dizugü «okhla». Bena géo usü erráiten dizug bér gaizá ógientako: ógi okhelá bat, ógi zerrá bat.
Tx.-- Denek egiten ahal dute euskaraz Santagrazin?
C.-- Hében ai tuzü üskaraz, óro üskáraz elhestátzen tuzü. Eta hói gáiza baliusa duzü; eta behar dizugü azkárki etxéki. Bena nik phentsátzen dit ezpaldin badugü eskolán arrunt zerbáit igánten, beste herrítan galtzea beitá, egün bátez hunát ére agítüko düzula.
Tx.-- Zenbat lagun zarete Santagrazin?
C.-- Bostéhun eta hogói.
Tx.-- Lehenengo pastoral hau dela-ta, ez duzia pentsatu besterik izkiriatzerik?
C.-- Eginik ére badít oráidanik bát. Badakízü hebéntik bi urthéren bürián, hamabígarren mentía déla Charlemáñe leherturik izan beitzén üskaldünétaz. Eta nik phentsátzen dit horrentáko béhar déla zerbáit bérri égin. Eta ordín ez antzinekótan bezála, bena egiázko géiak hártü; eta egiázko géi hoietárik égin zerbáit, istóia egiázko ikhértzez. Eta hó1a egin dít igánen den pastuál hói. Eta náhi nikézü Sentaztárrek éman dézen.
Tx.-- Entzun dudanez, pastoral-egilez gain, kanta eta dantza biltzaile saiatua zara. «Santagrazi» honetan ager-erazi duzun neska-mutilen dantza hori, partikulazki, ez bide zen nehun ezagutzen.
C.-- Egia duzü. Ez khántiak báizik, bena hor díen gaizák oro ebili nuzu etxétan ihértze egíten. Dénbora hánitx igán dit hétan, ikhustéko amiñí bat, eta untsa, hobéki, ezagützéko. Ene herría ezágützen dit, bai; bena badakízü, béhar dugü hüllantillágotik sóegin, eta behátü; eta ordían hartáko ebili nuzü, eta seiuski egindít lan hói étxe hánitx eta gáñe huntan. Eta, segíír, dénbora hánitx, ez gáldü bena igán dit. Zumáit áldiz iuáiten nünduzün arrásti hástian, eta berantían sártzen. Bazütuiün hérri huntan khantóiak étxe bakhotxían. «Karnétak» bazütüzién; eta «karnet» hóik gáldü tüzié, eztüzü bakhótxik éte edíeiten ahalk6 han. Hüllanturik izan nuzü zumait étxez. Bena étxe hetára héltzian erráiten zitazién: «gáldü dizugü; edo, bestélan, arraháurrek óro ürraturik eta gáldü dütuzü». Eta étxe batétan, ez dízü aspáldi, erráiten zitazién: «a! gaxua! Déna dizügü giháuk gáldü! Bagintízün izkibíak, 1700-kííak; eta hóik oro ürraturik. Déna üskáran züzün». Hóik étxe bakhotxían bazütuzün aitzinétik; eta, ordían, sóizü: hórrek tízü Xiberóko, eta lehen-lehénik Santagrazíko, jakitatía etxéki.
Tx.-- Ene izena, ba dakikezu, Alvarez da. Beraz libro atxemaiten dut neure burua ondoko galdera hau egiteko. Casenave zure izena ez baita oso euskalduna...
C.-- Hála duzü. Eztuzü üskaldíína éne izéna. Zeen ene áita sórtzez Azpia-gáintiko zuzün.
Tx.--Biarnotarra, beraz, biarnésa.
C.-- Ezkotéko zuzün. Ama ez: áma herritárra duzü, «Püntenekua», niháur bezala. Baduzü bi Püntenía Santagrázin
Tx.-- Hortaz ama «xahakina» duzu.
C.-- Hála duzü. Bena áita ére, badakízü, Azpia-gáinti hórtan, bér arráza duzü; eta aitzinétik üskaldunak zütuzün, «Aspe» hítzak bérak erráiten dian bezála.
Tx.-- Besterik ezer nahi ahal duzu erantsi «ZERUKO ARGIA»ren irakurleentzako?
C.-- Gaizá bat erráiten ahal dít: ikhusi behar déla ze lána egíten dién mothíko etá gízun hoiék, eta ze bihótz handíaekin. Izigarríko lána egin dizíe.
Tx.-- Eskérrik hánitx, Aita Casenave! Agian izanen da ona pastoral hau, eta oraino hobea Orrega'koa. Eta Biba Urdats!!
Gainean, eder, izugarri, Ehüjarreko naba. Beherean. harkaitzen artean, Khakuetako arrollá: «Khakuetako arrolla lotsagarria mila khana barna da zolatik gaiñiala. Hil haiek igaran zien aidian bidia, eta zolan jo zien gogor zen harria»...
Han ikusi dugu, lanean kementsu, pastoralaren «khantoreen» egile manexa: Roger Idiart apeza. Han ere Txomin Peillen, loriatua. Eta beste anitz, lehen agerraldia baino lehenago ere haraino joanak.
Eta Euskal Herriko herririk ederrena Urdats hau ote den gelditu naiz pentsatzen.
TXILLARDEGI
29

GaiezKulturaAntzerkiaPastoralak
PertsonaiazCASENAVE1
EgileezTXILLARDEG1Kultura

Azkenak
2025-08-27 | Patxi Azparren
Askapen prozesu heterokroniko, poliedriko eta “kuantikoa”

Artikulu honek badu testuinguru bat lerroburuaren gainetik, Hernaniko Udalean Kontxita Beitiak aurkeztutako Euskal Euskal Errepublikaren aldeko mozioa onartu ez izana. Harira!

Prozesu heterokronikoa

Kultura judeokristau, musulmana eta platonismoaren ustez, denbora aurrera... [+]


Kilate askoko abesbatza

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Le Concert des Nations. La capella Nacional de Catalunya.
Zuzendaria: Jordi Savall.
Abesbatzaren prestaketa: Lluís Vilamajó.
Egitaraua: Mendelssohnen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]


Denge eta chikungunya kasuak ugaritu dira Europan, klima aldaketak eraginda

Abuztuan chikungunya infekzio kasu bat atzeman dute Hendaian. Bero boladek, tenperaturaren igoerak eta eremu tropikaletara egindako bidaiek areagotu dituzte kasuak.


Eskola-itzuleran 400-500 euro artean gastatuko dute Hego Euskal Herriko etxeek, inkesten arabera

Testuliburuen mailegutza, berrerabilera edota bigarren eskuko azokak ugaritu badira ere, ikasmaterialak gastua izaten jarraitzen du etxe askotan, dirulaguntzak dirulaguntza. Eskola-itzulerak batez beste 400 eta 500 euro arteko gastua ekarriko du Hego Euskal Herriko etxeetan,... [+]


Muruzabal eta Zarrakaztelu suteengatik hondamendi eremu izendatu ditu Espainiako Gobernuak

Izendapenak ahalbidetuko du kalte ordainak ordaintzeko prozesuak hastea. Bi suteetan 500 hektarea baino gehiago erre dira.


Frantziako Estatuak “arriskuan” jarriko du EKE, dirulaguntzak 30.000 euro murriztuta

Iaz jasotakoarekin alderatuta, %15eko murrizketa jasango luke Euskal Kultur Erakundeak. Prentsa ohar batean, erakundeak adierazi du erabaki horrek "ondorio latzak" izango lituzkeela: esaterako, hainbat postu arriskuan egongo liratekeela eta kideei emandako dirulaguntza... [+]


Talde ekologistak:
“Auditoretza ekonomiko bat nahikoa izan da inbertitzaileak Muga meatze proiektuan atzera egiteko”

Ekologistak Martxanek eta Sustrai Erakuntzak diote txinatar inbertitzaileek atzera egiteak agerian utzi dituela Zangozako meatzearen "funtsik gabeko arrazoiak". Nafarroako Gobernuari eskatu diote "interes publikoari erantzuten ez dion proiektu defendaezina... [+]


Urruñako sukalde zentrala prest da herriko haur eta adinekoei tokiko elikadura prestatzeko

Herriko Etxeak elikadura burujabetzaren aldeko urrats handia egingo du 380 metro koadroko azpiegitura berriarekin. Sukaldeak haur eta adinekoentzako janari osasungarria eskainiko du, tokiko produktuekin eta tokiko laborantza indartuko du.


Mapamundiak Afrikaren benetako tamaina islatu dezala aldarrikatu du kontinenteak

“Mapak ez dira erreminta hutsa, sinboloak dira, eta mapa zuzentzea Afrikari buruzko narratiba globala zuzentzea ere bada; duintasun kontua da”. Afrikako Batasunak eskatu du munduan oraindik erabilienetakoa den mapa distortsionatua alboratzeko.


Euskal Selekzioak jokatuko du munduko Wallball txapelketan

Wallball txapelketa abuztuaren 27tik 30era jokatuko dute. Euskal Herritik aparte Argentina, Belgika, Erresuma Batua, Valentzia, Herbehereak eta Puerto Rico herrialdeek hartuko dute parte.


Oposizioari aurrea hartuz, Bayrou konfiantza mozio batera aurkeztuko da irailaren 8an

"Gehiengoa lortzen badugu, gobernua berretsiko dute; bestela, erori egingo da", adierazi du Frantziako lehen ministroak. LFI Frantzia Intsumisoak, Frantziako Alderdi Komunistak, ekologistek, Alderdi Sozialistak eta RN Batasun Nazionalak, ordea, dagoeneko jakinarazi dute... [+]


Wagner birformulatua

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Espainiako Orkestra Nazionala.
Zuzendaria: David Afkham.
Egitaraua: Wagnerren ‘Der Ring ohne Worte’ (Lorin Maazelen moldaketa). Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren 22a.

---------------------------

Oraingo... [+]


Israelek Gazako Nasser ospitaleari eraso egin dio, eta gutxienez 20 pertsona hil ditu, tartean bost kazetari

Gazako osasun zentro nagusia bonbardatu du Israelek. Hildakoen artean bost kazetari daude, Reuters, AP, Al Jazeera eta NBCkoak. 


BEC ondoko ‘minipisuak’: 1.000 euro hilean eta 24 metro koadro, iruzurrean oinarrituta eta legearen gainetik

639 'minipisu' ari dira eraikitzen Barakaldon, BEC erakustazokaren aldamenean. Udal ordenantzak aginduta, hotel erabilera eman behar zaio espazio horri, baina "alokairu malgua" dela dio Be Casa-k. Egun batzuetako alokairuetatik hasi eta "hilabete batzuetarako... [+]


Festetako egitarauaren argazkia matxista dela salatu du Cascanteko emakumeen elkarteak

Candela emakumeen elkarteak eta PSNk eskatu dute argazkia kentzea eta udalak argitaratutako materialetan kontrol handiagoa egotea, ez egoteko estereotipo sexistarik.


Eguneraketa berriak daude