ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
igandea 2025eko ekainaren 08an

Gipuzkoako dantza eta seiñu zaharretaz

Xabier Lete
1972ko maiatzaren 14an
"ARGIA" taldeko dantzariekin elkarrizketan.
"ARGIA" taldeko dantzariekin.
Gipuzkoako dantza eta seiñu zaharretaz
ARGIA deitzen den dantza-talde langileak, orain urte batzuetatik honuntz Euskal Herriko dantza eta folklore zaharraren itxura teorian eta praktikan asko zehaztu eta sakondu du. Lan hau, ordu eta izerdi asko kostea da. ."Folklore" mistifikatu batetik benetako folklore historiko zuzenera dagoen tartea kontuan hartuz, inbestigazioko lan zuhur bat egin dute, eta lan horren ondoren izan dira bai beren ernanaldi publikoak, bai gai horri buruz bildu duten materiala ere.
Lan horrek, afizio eta maitasun haundi batez gainera, gure aintzinako bizitzarekiko kriterio sakonak eskatzen ditu. Dantza eta kanta zaharrak, beste espresioen artean, herri baten historiaren eta historia horren osagarri sozial eta kulturalen zehaztasun dira. Jokabide ata erantzun estetiko batzuen muiña adierazten dute. Gai hauek beraz, alde hortatik begiratuta, ezin litezke arinki har. Ez dira azalkeria jostagarrietan denbora pasatuz erabiltzeko gaiak, zoritxarrez askotan gertatu ohi den bezala.
ARGIA taldeak lehendik ezagutaraziak zizkigun Nafarroa eta Gipuzkoako zenbait dantza. Oroit dezagun, beste gauza askoren artean, Luzaideko ihauteria. Oraingo hontan, berriz, Gipuzkoako dantza zaharren bilduma bat prestatu dute. Dantza hauetatik molde desberdinetakoak hautatuz, ikuskari antologiko bat osatu nahi izan dute, eta material hau izanen da datorren astearen hemeretzian, ostiralez, Donostiako Victoria Eugenia teatroan agertuko digutena. Gertakizun hau dela medio, taldeko batzuekin elkarrizketa bat prestatzea Interesgarri iruditu zaigu. Eta horrela, maiatzeko arratsalde euritsu haueteko batean, Juan Antonio Urbelz, honen emazte Mari-Angeles eta Mikel Lizarzarekin solastu gera.
G.–Gipuzkoako zer dantza ikasi eta prestatu duzue agerraldi hontarako?
E–Gipuzkoan, aintzina, urtean zeha dantzatzen ziren dantzen zikloa esatu nahi izan dugu. Lehenbizi, garai edo egun berezietako dantza batekin hasten gera "Corpus" egunean Oñaten dantzatzen den ezpata-dantzarekin, hain zuzen. Gero, herrietako festetan gizonezkoek igande goizetan dantzatzen zituzten dantza ritualekin jarraitzen dugu. Hoietatik berezienetakoak bederatzi Brokel-dantza dira. Guk bedeatzietatik Erreberentzia deitzen dena hautatu dugu, gutxien ezagutzen dena baita
Ondoren, musika-tresna berezi batzuk sartzeko asmoa dugu. Trikitixa edo dulzaina, esate baterako. Tresna hanek, berez, beste probintzietako bezala konsideratu ohi dia (Bizkaia eta Nafarroako). Hala era, Gipuzkoan noizpait erabiltzen ziren, eta horregatik erakutsi nahi genituzke.
Urrena, Lizarzako iLauterietako dantzak doaz; dantza hauek oso bitxi eta berexiak dira, jazkera aldetik, batez ere.. Horren ondoren, eta lehenengo partea amaitzeko, neskek "O, Peqo, Pello" lan-kanta zaharra eszenifikatuko dute. Honekin, gure folklorearen berezitasunak errespetatuz , ballet tankerako montaketa bat egin nahi izan dugu, bide berriak ikutzen hasteko. Hemen erabiliko ditugun jazkerak XVgn mendeko modeloetatik hartuak daude.
Bigarren zatian Gizan-dantza doa lehenik. Dantza hau osatzea lan nekeza izan da guretzat. Iztuetaren liburua ondo aztertu behar izan dugu, bai ta Iztuetari buruz Franzisko Gaskuek bere "Euskal Herriaren alde" liburuan eman zituen argitasunak jaso ere. Horrekin, eta gure herietan geratzen diren aztarren eta ahozko tradizioekin, Gizon-Dantza hori osatu dugu.
Ondoren, Soiñu-zaharrak deitzen diren dantzak sortzen ditugu. Gizonezkoek dantzatzen zituzten. Dantza hauek Iztuetaren -kezka ziren. Berak ez zituen denak esplikatu ahal izan. Ez Brokel-makillena deitzen dena, ez eta ere Makilla-aundia, Makilla-txikia eta Erreberentzia. Hala ere, dantza hoen pauso eta berezitasanei buruz argitasunak eman zituen, eta hoiek kontuan hartuz guk montatu ahal izan ditugu. Dantza hauek orain ehun ta berogeitamarren bat urte arte Gipuzkoan dantzatu ohi ziren.
Ondoren, neska eta mutikien arteko danizak deaz. Horrela, Neskatxena-esku dantza, Galaiena-esku dantza. Bai ta ere, Txakoli deitzen zen dibertimendu bat; azken hau, txistuak plazan saioa bukatzean, aiuntamentuetako sapai edo goiko ganberan dantzatzen zen.
Eta, azkenik, Gipuzkoako herrietan festak amaitzeko osatzen zen Jarrai-dantzarekin itxiko dugu saioa.
G.–Bilduma zabala benetan Nola deituko duzue euskaraz zuen programa?
E–Gipuzkoako dantza eta seiñu zaharrak.
G–Aipamen, liburu, artxibo eta ohiturak direla medio, Gipuzkoako zenbatxu dantza ezagutzen da denera?
E.–Gutxi gora-behera, hirurogei ta bamabost dantza inguru dira gaur ezagunak. Horrek ez du esan nahi lehen gehiago izango ez zenik (emakumezkoenik, batez ere), baina guk horiek ezagatzen ditugu; esan dizut, gutxi gora-behera.
G–Zeintzuk izan dira, batez ere hori, guzi hori, biltzeko erabili dituzuen iturburu eta informazio-bideak?
E.–Iturtururik garrantzitsuena, zalantzarik gabe, Izkuetaren "Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira" deitzen den liburua da. Hala ere, liburu bakar hori ez da aski. Guretzat garrantzi aundia izan du ahozko tradizioak, bai ta ohiturazko dantzak gorderik daduzkaten herrietako jendeen informazioak ere. Bilduma hontarako, liburu eta artxiboetaz bezainbat baliatu gora herrietako aztarrenetaz.
G–Pentsatzen dut zuentzat lan zailla izango zela jazkerak hautatzea eta prestatzea Nola konpondu duzue problem hau; noren laguntza izan duzue eta zer iturburu..
–E.–Dantza ritualetarako. Gonzalo Manso de Zurñiga jaunak orain berrogeiren bat urte aurretik egin zuen grabado batez baliatu gera Jaun horrek eta Aita Donostik Euskal Herria material billa korritu zuten. Handik atera ditugu lihozko praka zuriak; bai ta lihozko atorra zariak ere; txaleko gorri, buruko panuelo, harizko galtzerdiak, etabar. Bai ta artzaiok lehen erabiltzen zituzten "lokarri naparrak" ere.
Lizarzako ihauterietako jazkerak, hau erakutsi dizkiguten argazkietatik atera ditugu.
Kontuan hartu ditugu, bai ta, Iztueta, Larramendi eta Gorosabelen deskrizio eta zehaxtasunak ere San Telmoko museoan dauden grabado zaharretatik ere dato asko hartu dugu. Hala berean Bizkaiko Diputazioan danden zenbait koadrotatik.
Bigarren parteko dantza sozialetarako, Gizon-dantzarako, eta berdin neskek dantzatzen dituztenetarako, 1839gu. urtean pintore ingles batek hemen egin zituen grabadoetatik hartu ditugu datuak. Pintore honen izena Sydney Crocker zen. Valeriano Bécquer, espainiar poetaren anai pintoreakere dibujo oso intereresgarriak egin zituen; hauetaz ere baliatu gera. Eta beste grabado, pintura, dibujo eta deskrizio asketaz.
Iturburuak horiek izan dira. Hortik aparte, jazkerak, zintak eta gainerakoak egin egitearen lana sailla, nokeza eta ardura haundikoa izan da. Taldeko neskek hortan lan aundia egin dute, bai ta jostun, sastre eta beste adiskide batzuek ere. Bordatzen, telaretar jarduten, eskuz josten, diseñatzen. Ordu asko eta lan asko. Ezin liteke sinets; ia bi urtetako lana.
G.–Txalo bero bat merezi duzue, bai. Zuek egindakoa ez da broma... Esaidazue orain zer musika tresna erabiliko dituzuen.
E.–Lehenik, ohiturazkoa den bezala, txistua eta danborra. Alboka eta dulzaina ere bai. Nahi genuke, bai ta bioliña ere sartu, musiko baten laguntza erdiesten badugu. Norbait harritu liteke, baina lehen bioliña, kitarra, rabela eta horrelako tresnak Gipuzkoako dantzetan erabili egiten ziren. Dato zehatzak daduzkagu.
G.–Gipuzkoako hainbeste dantza zaharretatik batzuek oraindik bizirik diraute. Beste asko, ordea, aspaldidanik galduz joan dira. Euskal Herriaren industrializazioa ahal da zuen ustez galtze horren arrazoi bakarra, ala beste faktore historikorik tartean izan dela uste duzue. Zer diozue hortaz?
E–Egia da bai egia uka eziña, gure herriaren industriatzeak gizarte nekazari eta gremial baten ohitura eta bizi-moldeak zeharo aldatu zituela. Hemezortzigarren mendearen bukaeratik honuntz hori nabarmena da. Halta ere, aldatze eta galtze hortan bada arazo horri loturik joan den beste arrazoi eta bortxamendurik. Euskal Herriak, ehun urteren buruan, Frantses errepublikanuen inbasioa eta geroago Napoleonen frontzesada sufritu zituen lehenbizi. Geroago, bi karlistadak. Gure gazteria gerla-zelaietan hil zen. Dardara historiko hauen erdian, hainheste ohitura, hainbeste bizimolde, ezaugarri eta nortasun desegiñik geratu zen. Horra hor lehenbizi zuk aipatutako arrazolari loturitako beste arrazoi ikaragarria.
G.–Pasa gaitezen beste gai batera Donostiakoaz gero zuen bilduma beste nunbait agertzeko asmorik bai ahal duzue? Nun?
E- Donostiakoaz urrena, gure bilduma ori Euskal Herri osora eraman nahi genuke. Ahalik eta toki gehienetara. Pentsa ezazu bi urtetako lan luze eta nekezaren ondoren dela, eta gure helburu nagusia hori guzia ezagutaraztea dela. Atzerrira ere joanen gera, zihur asko; datorren udan Inglaterrako Sidmauth deitzen den hirira konbidatuak gaude. Europa zabaleko taldeen erakusketa interesgarri bat prestatu dute han. Ez da lehiaketa bat, erakusketa baizik.
G.–Zenbat lagun zerate orain ARGIA taldean?
E.–Neska eta mutil, denera berrogeiren bat.
G.–Amaitzeko, azken galdera bat. Zuen taldean dantzatzetik aparte, beste lanik egiten ahal duzue zuen galari buruz...
E.–Nahi izan duten eta etorri zaizkigun denei laguntzen saiatu gera. Beste taldeekin ere harremanak estutu ditugu, eta herriz herri ibilli izan ohi gera, irakasten eta erakusten. Ikasteletako haurrekin ere zenbait lan egin dugu. Eta, azkenik, dantza eta folkloreari buruz inbestigatzen eta material teorikoa prestatzen saiatzen gera. Hontan ere, beste gai askotan bezala, gure Herrian eskola, erakunde, eta etno-musikolojiaz arduratuko litzakeen organizazio baten behar larria dago... Hala ere, dantzei buruz gure jakituriaren mailla denen artean jasotzen ari gerala, eta hemendik aurrera gauzak gero eta hobekiago joanen direla...
Hau firmatzen duenak ere horrela nahi luke. ARGIA dantza-taldeak posibilitate hortan sinesteke arrazoiak ematen dizkigu, eta guk, elkarrizketa hau eskertzearekin batera, suerte on bat desio diegu. Hainbeste lan eta hain ona egiten ari den talde horrek, gu denon txaloa merezi eta babosa espero baitu.
Mila esker eta aurrera beti!
Xabier LETE
1

GaiezKulturaDantzaEuskal Dant
GaiezKulturaDantzaTaldeakARGIA1
EgileezLETE1Kultura
ASTEKARIA
480. zenbakia
1972ko maiatzaren 14a
ASTEKARIA PDF-an
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
“Galdera da lan batek noiz balio digun, ez geuk distira egiteko, baizik eta kolektibo gisa”
Lander Arretxea
#2
Bihotzetik berriz pasatzea
Uxue Gutierrez Lorenzo
#3
“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada
Ordiziako Euskal Eskola Publikoaren komunitatea
#4
Efemeridea: Iruñea eta Durango batu zituen giza kate erraldoiak, erabakitzeko eskubidearen alde
ARGIA
#5
“Ez nintzateke ase sentituko, lau urteren ostean, hemengo kulturaz eta hizkuntzaz ezertxo ere ez baneki”
Danele Sarriugarte Mochales
Azoka
Azkenak
2025-06-08 | Basilika
Kairos #02: Haragiaz, Maialen Sagues eta Lorea Floresekin
MULTIMEDIA - Basilika
2025-06-07 | ARGIA
Euskara hutsezko plaza bete dute Ziburuko Azokan

1.000 euskaltzale eta kulturazale baino gehiago giro goxoan ibili dira Ziburuko liburu eta disko azokan, eta larunbat goiz eta arratsaldez gozatu dute hitzaldi, kontzertu eta liburu aurkezpenez. 33 argitaletxe eta 10 diskoetxeren lanak ezagutzeko eta erosteko aukera probestu... [+]

2025-06-06 | Jon Fernández González
EAEko euskaltegietan A2 mailan matrikulatzea oraingoaren laurdena kostako da

Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei. 

2025-06-06 | Jon Fernández González
Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin

Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
 

2025-06-06 | Beranduegi
5x19: Kevin Auschwitzen
MULTIMEDIA - Beranduegi
2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
Gure haurrak ere badira ekimenak mobilizazioa egingo du ekainaren 12an, Gasteizen

Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
Bake Bideak eta Bakegileak bide amaierara iritsi dira

Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.

2025-06-06 | Gedar
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk

Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.

2025-06-06 | Uxue Gutierrez Lorenzo
Idoia Asurmendi
Bihotzetik berriz pasatzea

IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.

----------------------------------------------------
 
Termometroak 30 gradutik gora markatzen ditu, uda giroa nagusi da eta Bilboko kaleak herritar aztoratuz beteta daude. Horrelako egun... [+]
2025-06-06 | Jon Fernández González
Torturaren 21 biktima berri aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.

2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak

Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.

2025-06-06 | Hainbat sinatzaile*
Non daude kaparrak?

Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]

2025-06-06 | Florence Lazar
Hostopean
MULTIMEDIA - dokumentala
2025-06-06 | Ordiziako Euskal Eskola Publikoaren komunitatea
“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada

Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?

Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.

Eguneraketa berriak daude