10.829 espositoaren ama. 1954

“Egunero, goizeko zazpietan meza izaten zen. Inork ez gintuen behartzen hara joaten. Nahi zuena joaten zen. Han ez zen inor ezertara behartzen. Hori bai, errespetua eta umeak ondo tratatzea behar-beharrezkoa zen. (…) Nik hiru ume neuzkan nire kargu. Bularra nireari eta Fernandito izeneko beste bati ematen nion. (…) Ni han zoriontsu izan naiz eta, handik ateratakoan, babesetik, zu eta zure haurraren bizitzaren kargu egitea salto handia da. Nire gurasoek ni bakarrik bueltatzea nahi zuten, haurrik gabe”.

11.283 espositoaren ama. 1963

“Garai hartan hura leku marjinala zela sinisten zuen jendeak, baina marjinaletik gutxi zuen. (…) Esan behar dut bi urte haietan haurra adopzioan emateko presioak jasan nituela Diputazioaren bidez, baina nik garbi nuen ez nuela inoiz hori egingo. Hori izan daiteke han izandako esperientziarik mikatzena edo itsusiena. (…) Jaten ere primeran ematen zuten; pentsa, tarteka ardoa ere eskaintzen ziguten! Ez genuen ezeren falta! Nik hangoaz ona besterik ezin dut esan”.

3.051 ama. 1974

“Haurdunaldiaren bosgarren hilabetean sartzera nindoala erabaki nuen ez nuela herrian gelditu nahi. Herri txikia zen eta jendearen esamesetatik ihes egin nahi nuen (…) Herri txiki bateko presiotik joanda oso leku aurrerakoia iruditu zitzaidan. Tratua oso ona zen eta, han emandako hiru hilabeteetan, gauza asko ikasi nuen: haurrak zaintzeari buruzkoak, hauen dietak nolakoa izan behar duen… Baina denak giro misteriotsu batez kutsatua zirudien: nesken arteko girorik ez zen sustatzen, inork ez zuen bere zirkunstantzien berri ez eman ez galdetzen…”.

8.184 espositoa

“Ni, ia denak bezala, bularra eman zidan inude batekin atera nintzen Fraisorotik egunak nituela, baina 5 edo 6 urterekin Fraisoro Etxera bueltatu ninduten. Zaila badirudi ere, gogoan dut egun hura. Barrena sartu ginen eta han zeuden moja denak. Gogoan dut nola leiho batetik ihes egin nahi nuen. Leiho altuak ziren eta ni, haietako batera igota, handik eskapatu nahian. Moja batek handik jaisteko nola hanketatik tira egiten zidan oso gogoan dut oraindik. Moja haiek emakume onak ziren. Ni neu, gaizto samarra”.

4.512 espositoa

“Ni eskolan konturatu nintzen anai-arreben artean abizen ezberdin ugari erabiltzen genuela eta oso arraroa egin zitzaidan. Etxera bueltan aitari horren galdera egin nion eta berak garbi esan zidan kontua nola zen, anaia J.M. eta biok nondik gentozen eta zergatik. (…) Tarteka, helduak ginela, inspektorea etortzen zen baserrira, gure berri izateko. Gogoan dut herrena zela eta oso gizon jatorra”.

10.166 espositoa

“Fraisoron jaio nintzen. Handik hilabete batzuetara, hidrozefalia izan nuen. Egoera horretan haur gehienak hil egiten omen ziren, baina, arazoak arazo, mediku eta mojen zaintzari esker, aurrera egiten nuen nola hala. (…) Ni hartu ninduen bikotea 50 urteko gizonak eta 30 bat urteko emakumezkoak osatzen zuten. Jo egiten zuten elkar eta, ondorioz, ni ere bai, biek egurtzen ninduten. Pentsa, tximinia gainean arbasta bat zeukaten ni jotzeko! (…) Ama eta…, aita eta…, ez…, niretzat hitz horiek ez zuten zentzu handirik. Ni inork ez ninduen besoetan jaso, ezta muxurik eman ere”.

Jose Antonio Alustiza (1916-1992), 1951-1986 urteetan mediku zuzendari

“Haurra eta ama babesten saiatu behar dugu, eta ez aita, orain bezala, aita baita gehienetan errudun nagusia”.

Victor Ormaechea, 1986tik mediku

“Ni arduradun izandako urte hauetan guztietan bi haur hil dira bertan, batek bat-bateko heriotza izan zuen, Down sindromeaz aparte zeuzkan bestelako konplikazioengatik, eta geroago Loistarainen kokatuak ginenean, beste bat Hiesak jota. Edozein gizarte-mailan eman daitekeen heriotza tasaren antzerakoa izan da nik han ezagutu dudana”.

Mila Larburu, 1976-1984 urteetan langile

“Oraindik gogoan dut, aurreko zelaian, manta baten gainean, ume denak pila bat eginda nire gainean, barrez; edota, haien siesta garaian, amekin terraza eder hartan izandako kafe-solasaldiak: beren egoerari buruz, munduaz… Ama batzuk bertan bizi ziren. Haurrak 5 urte izan arte, horretarako eskubidea zuten. Beste batzuk ordea, kanpora irteten ziren lanera eta asteburuetan bisitan etortzen ziren. Dirua zutenean, taxian agertzen ziren, bestetan dirurik ez eta telefono dei batekin konformatu behar izaten zuten haurrek. Horrelakoetan, pena ematen zidan, haurra guapo-guapo prestatzen genuen bisitarako eta, gero, ama azaldu ez”.