Nafarroako Erresuma 1512an Gaztela izatera pasa zeneko gertakizunez nire kintako askok ez genuen zalantza handirik: hango eta hemengo jauntxo eta erregeen akordioa izan zela eta gaiari ez omen zitzaion buelta gehiago eman behar.

Gure etxeko sutondoetan eta afalondoetan gutxi aritu gara horretaz. Eta gauza bera inguruko familia gehienetan. Orain urte gutxi hasi zen konkista odoltsuaz mintzatzen, zenbait historialari eta ikertzaile ausarti esker, baina beti talde txikitan, beti egia ofizialak zapalduta eta apenas gehienon esparru pribatuetan.

Bibliako historia sakratuaz aparte, zer historia mota jaso dugu gure aitona-amonengandik? Gure lurraren ibilbidea ez behintzat. Are gehiago, noren aitona-amonek jaso izan dute Nafarroako historia beren aitona- amonengandik?

Historia irabazleek idazten dutela esaten da beti, baina ez da aipatzen horri gehitu behar zaion galtzaileen isiltasunaren papera: nola kontatu seme-alabei norberaren porrota, norberaren borroka galduak? Horrela transmititu da historia. Oraindik oso gertu daukagun gerra zibila, kasu. Zer dakite horretaz aurten lehenengo aldiz bozkatu duten gizon-emakumeek? Zer dakigu guk geuk? Gure gurasoek gaztetan kontatutako handikerietatik zahartzaroan egindako aitormenetara tarte zabala dago, sentimenduz beterik baina datu gutxi zehaztuta.
Benetako amorrua ematen du guri haurtzaroan gure gertuko historiaren zenbait pasarte epiko bezain hunkigarri lapurtu izanak: Nafarroako Pedro Mariskalaren biografia, protagonismoa eta hilketa. Edo edozein telesailekoa baino gaiztoagoa zen Fernando Katolikoak –gero Makiavelok eredu gisa goraipatuko zuena– egindako azpijokoak Nafarroako Erregeek orduko Aita Santuak eskumikatzeko. Edo gure lurzoruetan –Noain, Amaiur– egindako borrokak, abenturak eta desbenturak. Historia, XVI. mendekoa, mende honetakoa, joan den urtekoa, pasa den astekoa. Aprobetxatu gure hurrengoei ikasitako eta bizitutakoa kontatzeko, garaipenak eta porrotak, pertsonak eta pertsonaiak. Ez da erretiroa hartu arte itxaron behar. Uda honetan bertan oso garai ona da hasteko.