Potosiko minak
| I Zulo txikia dauka atetzat ondoren sarrera gela, pasabideak estu-estuak giroa zinez umela. Sarri lau hankan joan behar da goia jotzen da bestela, ahoa zapiz estaltzen dugu hautsa delako itzela. Kaskoa eta linternarekin giri koadrila ergela, behera heltzean gidak esan du: “hau da laugarren nibela”. Jose lanean ari da bertan eta ez al da krudela? Berak badaki berrogeita bost urterekin hilko dela. |
II Jose goizero heltzen da hona zortziak baino lehenago, arratsaldeko zazpiak arte, eta horrela luzaro. Koka orriak bazkaltzen ditu, eta fanta, lau bost trago. Hori astean zazpi egunez, jai egiterik ez dago. Eguneko lehen ez zuen lortzen euro bat baino gehiago, bost urte eta gero enpresan igo da pixkat gorago. Gauzak aldatzen ari dira bai. Nola ez? Ni ados nago: lehen esklaboak ziren langile gaur langileak esklabo. |
III Ikasketarik ez dauka Josek, esan zuen: zertarako? Jakituria handirik ere ez da behar minarako. Sarritan piper egin ohi zuen behar zuten lanerako, minan jardunda eskola uzten zuen beste baterako. Silikosiak hil zion aitak pasa zuen oso txarto, minez sufritzen eman zituen egun eta aste asko. Baina Roberto gustura hil zen ez arrangura, ez malko, ospitalean opor egunak heldu zitzaizkiolako. |
| IV Potosiko mendi aberatsak Jose utziko du pobre. Garai batean bazuen nahiko urre, zilar eta kobre. Zulatutako gazta bat da gaur eta izango da gero (e)re. Aurpegi beltzak daude minetan ez poz eta ez umore. Pertsona pila hil dute bertan ez medaila ez ohore, euren hiletek ez dute izan merezi beste kolore. Apaizik ez dut minan ikusi ez badira nonbait gorde, baina elizak urrez josita daude dotore-dotore. |
V Esku batean harria dauka eta bestean burdina, kolperik kolpe beti zarata eta erritmo berdina. Ez segurtasun neurri eta ez zulatzeko makina, lur azaletik ehun metrora egiten du ahalegina. Gustuko duen galdetu eta ezetz esan dit, jakina: “bizitzeko lan egin behar da eta lortu etekina”. Bi mila eta bederatzian hau da bihotzeko mina! Erdi Aroan dago oraindik Potosiko behargina. |
VI Bero-beroa dago lurpea eta kanpoa hotz-hotza, kontraste honek eragin ditu makina bat heriotza. Tarteka soilik gelditu ohi da burdinaren tak-tak hotsa, tragotxoren bat hartzeko edo zabaltzeko koka poltsa. Josek horiak ditu haginak eta iluna bihotza, dinamitaren eztanda batek estali dio ahotsa. Zein handia den sentitzen dudan amorrua eta lotsa, guk kamiseta zikintzearren galtzen dugu bizipoza. |
| VII Bera zuloan lanean utzi eta bagoaz kanpora burua justu kabitzen zaigun eskaileratxoan gora. Arnasa ezin dudanez hartu zapitxoa poltsikora bidali eta hautsa kiloka hasi zait heltzen ahora. Ze itolarri, ze estuasun! Ez da pasatzen denbora. Klaustrofobia era hontako sentipena izango da. Orain tabernan trago bat hartuz Jose datorkit gogora, hark infernuan egiten du lan eta ez da metafora. |
VIII Behin Potosira iritsi ziren inperialisten tropak azpian hartuz hango ohiturak eta bizimodu motak. Bertan zeudenak esklabo hartu, lotu kate eta sokak, eta minara bota zituzten. Alferrik ziren borrokak. Hango urreak dotoretzeko noble ustelen arropak, eliza, apaiz, artzapezpiku politikoak, pelotak. Handiegiak ziren, ordea Espainiarren erronkak, eurek gizendu zuten txerria pozik jan zuen Europak. |
IX Bi hiru egun pasa nituen Potosi inguruetan, eta oso goiz hunkigarria Cerro Ricoko minetan. Oraindik ere oroitu eta barrua daukat minetan, ea guztia utz dezakedan gaurko bertso paperetan. Ez nuke inoiz egon nahi Josek egun duen papeletan, zerutik hurbil egiten du lan, baina infernuan bertan. Mina gogorra delako, zinez, hitzaren zentzu bietan, gaur daukadana baloratzen dut eta maite dut benetan. |
Doinua: Eguzkiak urtzen du goia
Bidali zure sortak bertsoak@argia.eus helbidera. Aukeratuak orri honetan argitaratuko ditugu.
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]
Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]