Potosiko minak

Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
I
Zulo txikia dauka atetzat
ondoren sarrera gela,
pasabideak estu-estuak
giroa zinez umela.
Sarri lau hankan joan behar da
goia jotzen da bestela,
ahoa zapiz estaltzen dugu
hautsa delako itzela.
Kaskoa eta linternarekin
giri koadrila ergela,
behera heltzean gidak esan du:
“hau da laugarren nibela”.
Jose lanean ari da bertan
eta ez al da krudela?
Berak badaki berrogeita bost
urterekin hilko dela.
II
Jose goizero heltzen da hona
zortziak baino lehenago,
arratsaldeko zazpiak arte,
eta horrela luzaro.
Koka orriak bazkaltzen ditu,
eta fanta, lau bost trago.
Hori astean zazpi egunez,
jai egiterik ez dago.
Eguneko lehen ez zuen lortzen
euro bat baino gehiago,
bost urte eta gero enpresan
igo da pixkat gorago.
Gauzak aldatzen ari dira bai.
Nola ez? Ni ados nago:
lehen esklaboak ziren langile
gaur langileak esklabo.
III
Ikasketarik ez dauka Josek,
esan zuen: zertarako?
Jakituria handirik ere
ez da behar minarako.
Sarritan piper egin ohi zuen
behar zuten lanerako,
minan jardunda eskola uzten
zuen beste baterako.
Silikosiak hil zion aitak
pasa zuen oso txarto,
minez sufritzen eman zituen
egun eta aste asko.
Baina Roberto gustura hil zen
ez arrangura, ez malko,
ospitalean opor egunak
heldu zitzaizkiolako.
IV
Potosiko mendi aberatsak
Jose utziko du pobre.
Garai batean bazuen nahiko
urre, zilar eta kobre.
Zulatutako gazta bat da gaur
eta izango da gero (e)re.
Aurpegi beltzak daude minetan
ez poz eta ez umore.
Pertsona pila hil dute bertan
ez medaila ez ohore,
euren hiletek ez dute izan
merezi beste kolore.
Apaizik ez dut minan ikusi
ez badira nonbait gorde,
baina elizak urrez josita
daude dotore-dotore.
V
Esku batean harria dauka
eta bestean burdina,
kolperik kolpe beti zarata
eta erritmo berdina.
Ez segurtasun neurri eta
ez zulatzeko makina,
lur azaletik ehun metrora
egiten du ahalegina.
Gustuko duen galdetu eta
ezetz esan dit, jakina:
“bizitzeko lan egin behar da
eta lortu etekina”.
Bi mila eta bederatzian
hau da bihotzeko mina!
Erdi Aroan dago oraindik
Potosiko behargina.
VI
Bero-beroa dago lurpea
eta kanpoa hotz-hotza,
kontraste honek eragin ditu
makina bat heriotza.
Tarteka soilik gelditu ohi da
burdinaren tak-tak hotsa,
tragotxoren bat hartzeko edo
zabaltzeko koka poltsa.
Josek horiak ditu haginak
eta iluna bihotza,
dinamitaren eztanda batek
estali dio ahotsa.
Zein handia den sentitzen dudan
amorrua eta lotsa,
guk kamiseta zikintzearren
galtzen dugu bizipoza.
VII
Bera zuloan lanean utzi
eta bagoaz kanpora
burua justu kabitzen zaigun
eskaileratxoan gora.
Arnasa ezin dudanez hartu
zapitxoa poltsikora
bidali eta hautsa kiloka
hasi zait heltzen ahora.
Ze itolarri, ze estuasun!
Ez da pasatzen denbora.
Klaustrofobia era hontako
sentipena izango da.
Orain tabernan trago bat hartuz
Jose datorkit gogora,
hark infernuan egiten du lan
eta ez da metafora.
VIII
Behin Potosira iritsi ziren
inperialisten tropak
azpian hartuz hango ohiturak
eta bizimodu motak.
Bertan zeudenak esklabo hartu,
lotu kate eta sokak,
eta minara bota zituzten.
Alferrik ziren borrokak.
Hango urreak dotoretzeko
noble ustelen arropak,
eliza, apaiz, artzapezpiku
politikoak, pelotak.
Handiegiak ziren, ordea
Espainiarren erronkak,
eurek gizendu zuten txerria
pozik jan zuen Europak.
IX
Bi hiru egun pasa nituen
Potosi inguruetan,
eta oso goiz hunkigarria
Cerro Ricoko minetan.
Oraindik ere oroitu eta
barrua daukat minetan,
ea guztia utz dezakedan
gaurko bertso paperetan.
Ez nuke inoiz egon nahi Josek
egun duen papeletan,
zerutik hurbil egiten du lan,
baina infernuan bertan.
Mina gogorra delako, zinez,
hitzaren zentzu bietan,
gaur daukadana baloratzen dut
eta maite dut benetan.

Doinua: Eguzkiak urtzen du goia

Bidali zure sortak bertsoak@argia.eus helbidera. Aukeratuak orri honetan argitaratuko ditugu.

Azkenak
Bizkaiko Golkoa ia bi aldiz azkarrago ari da berotzen munduko batez bestekoa baino

Naturklima fundazioak kaleratutako Itsasoko eta kostako txostena-k argitara eman ditu klima aldaketa euskal kostaldean izaten ari den ondorioak: Bizkaiko Golkoko uren tenperatuta 0,22 gradu igo da hamarkada bakoitzean, 1981tik 2023ra, munduko uren tenperaturen batez besteko... [+]


Protesta egingo dute Los 40 Summer Live jaialdiaren aurka, Zarautzen

Beste urte batez Los 40 Summer Live jaialdia ospatuko dute Zarautzen, eta horren kontra agertu dira herriko hainbat eragile, haien ustez, garrantzi handiagoa ematen zaiolako ekitaldi horri herriko jaiei baino: "Argi erakusten du gure herrian zeinentzat dauden erraztasunak... [+]


Azterketa %90ek suspenditu dute eta Zupiriak esan du: “Ertzain izateko ikasi egin behar da”

3.600 pertsona aurkeztu dira ertzain edo udaltzain izateko lan eskaintza publikoko deialdira, eta 2.800 hautagaiek ez dute proba psikosoziala edota atal teorikoa gainditu. Segurtasun sailburuak defendatu egin du Polizia izateko "exijentzia maila".


CAF-Elhuyar sariak etetea erabaki dute, “baldintza egokirik” ez daudela arrazoituta

Zientzia-dibulgazioa saritzeko erreferentziazko sariak izan dira CAF-Elhuyarrekoak. Antolatzaileek 31. edizioa martxan zegoela etetea erabaki dute, "sariketa behar bezala egiteko baldintzarik ez dagoelako".


Nila Heredia
“Evo Moralesek ingurune toxikoa du, eta ezinbestekotzat jo du bere burua”

Boliviako ezkerreko militante historikoa da Nila Heredia, bi aldiz Evo Moralesen Osasun ministro izandakoa. Abuztuan hauteskunde orokorrak izango dituzte, eta herrialdearen egoera politikoa aztertu du elkarrizketa honetan.


Guggenheim Urdaibai Stop plataformak museoaren proiektua bertan behera uzteko eskatu die instituzioei

Joan den astean aurkeztu ziren proiektuaren inguruko entzuketa prozesuaren emaitzak, eta Guggenheim Urdaibai egitearen kontrako iritziak gailendu ziren. Busturialdearen beharrei "arduraz" erantzutea exijitu die plataformak, eta proiektuaren inguruko informazio eta... [+]


Indarkeria matxista gisa ikertzen ari dira 78 urteko emakumearen hilketa, Zizur Nagusian

Emakumea hilda aurkitu dute bere etxean. Senarrak, 85 urteko gizonak, emakumearen heriotzaren berri eman du, Polizia bertaratu denean diskurtso inkoherentea zuela ohartu eta atxilotu egin dute. 


Konfrontaziora pasatzeko garaia da

Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu


2025-07-30 | Sukar Horia
Dominatzaile pobreak

Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]


Barkamena inprimatzen eta saltzen

Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi  Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]


Migrazioei buruzko jarrerak gurean

Diskurtso erreakzionarioen gorakadaz ari gara azken urteetan. Dela migrazioei buruz, dela feminismoa, euskara eta abarri buruz. Testuinguru horretan, garrantzitsua iruditzen zait jarrera erreakzionarioak edota migrazioei buruzkoak aztertzeko ez gelditzea titularretan, eta gaiari... [+]


Euskarak Euskal Herria behar du

Euskararen balizko etorkizunari buruzko ikerketa bat ezagutzera eman da berriki, eta zalaparta eragin du bertan irudikatzen den paisaia beltzak. Asaldamendu hori auzitan jarriz abiatuko dut nire ekarpena. Zergatik da harrigarria datu hori? Zein mundutan bizi gara, gure egoeran... [+]


Ergelkeria

Liburuak hasi, utzi… begietatik garunera nagi doaz esaldiak, eta itzali ezin dudan tik-tak bat entzuten dut. Ikus-entzunezkoak pikatzen ari naiz.

Entzun dut burpee, eta Llados, eta body count, eta nahi duzulako zara pobrea, eta Milei, eta Thiel, eta unibertsitatea... [+]


2025-07-30 | Inma Errea Cleix
Kaka

Uda honetako erronka omen sare sozialetan: kaka egitea igerileku publikoetan. Ohikoak dira jokabide zikinak sare horietan, eta batzuek beren gorotz fisikoa libratzea, ororen begi-bistan eta eskura, honezkero gaina hartu digun zikinkeria digital erraldoia hezurmamitzea besterik... [+]


Eguneraketa berriak daude