Karaitzezko mendi ugari da gure herrian. Karaitzaren osagai karea, garai bateko bizidunen hondakinetatik sortua omen da. Ez dakit zenbat milioi urtetan pilatutako hezur, oskol eta abar jasotzen dituen harria. Zaletua da karea, ur zalea. Lar maitatua, urak hil egiten du. Kare bizia hil egiten du eta hil ondoren desegin. Urtzeraino desegin eta gatza legez nahasian eraman. Euria latz egiten duen lurretan, hurrengo mendiak sortzeko karea eraman eta pilatzen ari da ura. Eta lurra kare premian. Premia hori gosete bihurtzen da buztin lurretan. Eta gosez den lurra lantzen duenak, zer arraio jan behar du?

Makina bat euskaldunen gosea baretu du kareak. Eguzkia nora, Frantziako eta, batez ere, Espainiako inperioen trapu zikinak hara, bon-bon ibili eta ondorengo garai beltzetan, kaletarra zen euskaldunen gehiengoak Amerikak beste aukerarik ez zuen izan. Eta Amerikara joaten ez zenari, Amerika zetorkion. Artasoroa, alegia.

Artasoroa lurra iraunkorki lantzeko bide eredugarria da. Artoa (Zea mays), babarruna (Phaseolus vulgaris), kurkubiak edo kuiak (Cucurbita sp.) eta arbia (Brassica napus) ditu bizilagun. Artoa emailea da, ordura arte ehotzen ziren gari, garagar, zekale eta artatxikia baino hiruzpasei aldiz emankorragoa. Babarrunaren aihena artoan gora luzatzen da eta loreak polen xerka eta lekak lur hezetik urruti, haizeetara zintzilikatzen ditu. Arto arteko itzaletan, leka horren aleak eguzki galdatan hazten denak baino azal finagoa izango du. Era berean, babarrunak sustraietan sinbiosian, elkarri laguntzen, duen bakterio batek lurra nitrogenoz aberasten du, arto eta kuien mahuka! Horien tarteetan eta ipularretan kurkubi eta kuiak haziko dira. Uda-soroetako hirutasun santua, arta-babarrun-kuia. Mandio-bete balitxo! Negu parterako, hiru horien artean arbia ereiten zen. Itzaletan ederki erne eta hazi eta hirukotea ihartzerako landare polita azalduko da, hotzetan buruhanditzeko prest. Etekin latza zor soro berari. Horrek gosearen kalean bizi zirenak lurra lantzera eraman zituen. Milaka eta milaka baserri eraiki zen gure mendietan. Urtea joan eta urtea etorri, ordea, lodi simaurtuagatik lurrak ezin emari horri eutsi. Karea falta.