Bankako eskola publikoan ikasi zenuen txikitan, frantses elebakarrean. Eskolari dagokionez, nolakoa zen orduan, nolakoa da egun?

Gaur egun ere Urepeleko eta Bankako eskolak elebakarrak dira, astean bizpahiru ordu erakusten dute euskara. Gure garaian ez ginen zigortuak euskaraz mintzatzeagatik, baina irakaslearen ‘mintza ezazue frantsesa’ entzuten genuen. Gaur egun, Iparraldeko ikasleetako %80k ez du euskarazko irakaskuntza segitzen. Ikasleen %6 A ereduan ari da. %12 B ereduan eta %5 inguru D ereduan. Egoera ez da hainbeste aldatu oro har. Bankak herri euskalduna izaten segitzen du, pozten naiz ikustean Bankako nerabeak oraino ere euskaraz ongi mintzo direla. Hori gero eta gutiago gertatzen da iparraldean. Aldiz, duela 30 urte, nerabe batzuk euskaraz frantsesez baino errazago mintzo ziren, ez da gehiago horrelakorik.

Baigorri eskualde biziki dinamikoa izan zen iraganean. Zuk zer gorde duzu sortu zineneko hamarkadatik?

1970eko hamarkada aldaketa garaia izan zen, belaunaldi bat hasi zen politikagintzan. Antzinakoekiko –tradizionalak, notableak, gaullistak –haustura eman zen nolabait. Auzapeza koronela zen, Minjonnet, gaullista, II. Mundu Gerran nabarmendu zen nazien aurkako soldadu gisa. Geroago, oposizioak –ezkerrekoa eta abertzalea– Jean Haritselhar eraman zuen Herriko Etxera. Haritselhar auzapeza zela berriz, udal batzarrak kanporatu zuen IK-ko bi militanteren ehorzketara joan zelako. Haietako bat Ramuntxo Arruiz baigorriarra zen –bestea Txomin Olhagarai itsasuarra–. Nik 10 urte inguru nituen. Gauza hauek geroztik ikasi ditut. Berantago, IK-ri leporatu zioten bi polizien (CRS) hilketa gogoan dut. Eskolatik landa autobusean gindoazen etxera eta gertakariaren ondokoa ikusi genuen. “Enbata zikinek” [abertzaleak izendatzeko moldea orduan] hil zituztela entzun genuen. Oroitzapen horiek gorde ditut.

Tentsio biziko garaiak...

80ko hamarkadan abertzaleak arrunt kriminalizatuak ziren, baztertuak. Geroztik, Baigorrin aldaketa soziologikoa izan da. Lehenbiziko Nafarroaren Egunean herritarrek leihoak hersten zituzten. Nire aitatxi-amatxi beldur ziren, Hegoaldeko bizardunak heldu baitziren, haien hitzetan espainolak eta enbatak. Gaur egun, egoera soziala normalizatuta dago, ez dago boikotik. Abertzaleen ideiek aitzina egin dute eta nolabaiteko onespena erdietsi dute. Euskararen defentsa ez bada garatu arras ere, errespetua irabazi da bederen. Kirol giroan adibidez abertzaleak ez ziren orduan ongi ikusiak, baztertuak ziren nolabait, egun hori normalizatua da. Arrola eta Basaizea euskal kultur elkarteak onetsiak dira.

Gaur egunera helduz, Jean-Michel Galant abertzalea izana da Pauen hautetsi. Azken hauteskundeetan aulkia galdu zuen, ordea.

Alabaina, Galantek aurreko hauteskundeetan baino boz gehiago eskuratu ditu azkenekoetan. Orduko hartan eskuina zatitua zen, oraingoan eskuinak ongi lerrokatu ditu bere sektore guztiak. Hautagai bakarra aurkeztu zuten eta Galant-i irabazi diote. Baina Galantek Herrien Arteko Sindikataren presidente kargua bereganatu du. Galantek Paueko kontseilaria izan zelarik boikota jasan zuen, arrunt baztertua izan zen, baita Baigorriko kantonamenduko auzapez gehienek baztertua ere. Orain, Baigorri eta Garaziko auzapezen gehiengoaren sostengua du. Aulkia galdu du Pauen, baina bi kantonamenduetako Sindikataren presidentea da eta gehiengoaren laguntzaz gobernatzen du. Lorpen handia da.