Lurralde Antolamendurako Arteztarauaren arabera, 69 Alde Zahar daude EAEn, eta horietatik 53-k ez dute babes eta birgaitzerako plangintzarik. Bestalde, kontuan izan behar da eraikinen %40ak 50 urtetik gora dutela, eta ez soilik Alde Zaharretakoek. Eusko Jaurlaritzaren 2006ko Lurzoru Legeak hirien biziberritzearen alde egiten du, hitzez behintzat, baina aurrekontuak diseinatzeko unean, biziberritze politika hori itzalean geratzen dela dio Aitor Bilbaok Hiripublika blogan. Jaurlaritzaren etxebizitza politika omen da horren erakusgarri.
 
Alde Zaharretara mugatu gabe, 134.000 familia baino gehiagok dute etxebizitza birgaitzeko beharra, %17ak alegia. Jaurlaritzak eman ditu datu horiek, eta badaki etxe-parkea geroz eta zaharkituagoa den heinean –gogoratu 50 urte baino gehiago dituzten eraikin mordoa daudela–, etxebizitzak birgaitzeko beharrizana zabalagoa izango dela. Aurrekontuei begiratuta, ordea, diru kopuru handiena etxe berrien sustapenera bideratzen dela konturatuko gara. Etxebizitza eraberritzeko beharra duten 134.000 familia horietatik, 51.000-k dute laguntza publikoa jasotzeko eskubidea. Zergatik? 21.000 euroz gaindiko sarrera indizea duten familiek ezin dute diru-laguntza publikorik jaso birgaitze lanetarako. Kopuru oso baxua da, prezio libreko etxea erosteko (familiaren urteko gehienezko diru sarrerak 33.000 eurokoa behar du izan), Babes Ofizialeko Etxea erosteko (35.000 euro) eta prezio tasatuko etxea erosteko (45.000 euro) laguntzak baino dezente baxuagoa.
 
Etxebizitza politikarekin jarraituz, eta haren ondorioak hobeto ulertzeko, Bilbaok etxe mota bakoitzaren prezioaren inguruko datu ugari eskaintzen ditu. Laburtze aldera, 80 metro karratuko etxe tipoek jaso ditzaketen diru-laguntzak zerrendatuko ditugu: Babes Ofizialeko Etxea (BOE) egokitzen zaionari 158.480 euroko laguntza ematen zaio, eta prezio tasatuko baten kasuan, 83.736 euro. Prezio libreko etxeei dagokienez, Alde Historikoetan daudenean, prezioaren %6a babes dezakete diru-laguntzek; gehienez 9.015 (diru sarrera 21.000 euroz azpikoa denean) edo 3.606 (33.000 eurotara heltzen direnentzako) eurokoak izan daitezke. “Etxebizitza politikaren lehentasuna BOE berrien estatistikak loditzea da, horrek izaten duen zarata mediatikoaren puzte efektua bilatu nahiaz, gainera”, dio Bilbaok.
 
Unai Fernandez de Betoño gasteiztarraren hitzetan, “Lurzoruaren Legearen izenean Babes Ofizialeko auzunetzarrez betetzen ari gara gure hirietako lurzoru urbanizagarriaren %75a”. Horrek ondorio kaltegarriak dituela uste du EHUko Arkitektura irakasleak: “Ghettoak sortzen ari garelakoan nago. Segregazioak auzune horietako biztanleen deserrotzea ekar lezake, baita auzo horien identitate falta ere, delinkuentziaren hazietako bat. Etxebizitza moten eta erabilera ezberdinen nahasketa sustatu beharko genuke, baita ekipamendu publikoen politika sendo bat ere, auzune bakoitzaren nortasuna eta zentraltasuna bermatze aldera”.

“Alde Zaharrak etorkinez betetzen ari dira”

Babes Ofizialeko Etxeez osatutako auzunetzarrak ghetto bihur daitezkeela dio Betoñok. Eta zer gertatzen da Alde Zaharrekin? “Etorkinez betetzen ari direla ikus dezakegu”, esan digu arkitektura irakasleak: “Gure hiribilduetako harresiak eraitsi genituenetik hasi zen parte zaharren txirotze-prozesua, hiri handietan batez ere. Baliabide ekonomikoak zituztenek zabalgune berrietara ihes egin zuten, non etxeek orientazio bikoitza, aparkalekuak eta zuzeneko igogailuak baitzituzten. Etorkinek, aldiz, guk nahi ez ditugun Erdi Aroko hiriguneekin konformatu behar izan dute. Ondorioen artean alde zaharren degradazioa legoke, hau da, gure hiri-altxorren hondatzea, baita etorkinen segregazioa ere, bistan da. Parte zaharrak gazteentzat interesgarriak bihurtu beharko genituzke, etxebizitza hutsak alokairu publikoen sarean sartu araziz, aparkalekuak ahaztu gabe zuzkidura egokiez hornituz, etxabe eta lokalen jarduera malguak arautuz eta abar”.
 
Bilbaok ere antzeko analisia egiten du: “Gure hirietako Alde Zaharretan betiko pentsiodun agure zaharrak, azken BOE zozketan zorterik izan ez duten gazteak eta etorkinak bizi dira. Laguntza publiko zuzena eta zabala behar duen jendea da, baina etxebizitza politikak ez die laguntza askorik emango eta, ondorioz, euren esku geratzen da biziberritzearen ekimen ekonomikoaren zati nagusia. Hori da Alde Zaharretan gertatzen ari den degradazio prozesuaren ardatz eta zergatia”. Dena den, bermeotarrak baieztapen hori argitu nahi izan digu: “Adibide objektiboak emateko, aurretik, ikerketa sozio-urbanistiko sakonak beharko lirateke, eta ez dakit egon ere ote dauden, nik behintzat ez ditut eskura. Baina estimazio bat eginda, esan daiteke ez dela hori Donostiako Alde Zaharraren kasua, bai ordea Gasteizkoarena (bi muturrak aurrez aurre jartzearren). Baina gogoratu EAE-n guztira 69 Alde Zahar edo historiko daudela, agian nabarmenagoa da degradazio fenomenoa bigarren mailako hiri horietan”.

Gasteizko Alde Zaharra: Argiak eta ilunak

Fernandez de Betoñok Arabako hiriburua ongi ezagutzen du, eta hango Alde Zaharraren eraberritzeaz mintzatu zaigu. “Argiak eta ilunak” ikusten dituela esan digu: “Katedrala eta harresiak berreskuratzea garrantzitsua deritzot. Alabaina, ematen du auzoa parke tematiko bihurtu nahi dutela, eta auzokoek ez dute monumentu hil batean bizi nahi. Haien etxebizitza-tipoa zorrotz kontrolatzen da, lote gotikoa –kanpotik behinik behin– desitxuratu ez dadin, baina arropa-marka handiei erraztasun guztiak ematen zaizkie etxabeak nahi duten moduan molda ditzaten. Muinoaren gailurra arrapala batzuez indartu da, baina oraindik ez dakigu zer egin behar duten goiko El Campilloko aparkalekuarekin. Haren gainean ekipamendu publiko bat kokatu nahi dute, baina ez dakite zein, eta horrek kezkatzen nau. Ez zaie bururatu gasteiztarroi 3 milioi euro kostatu zitzaigun auditorio-proiektua orube horretan sartzen dela. Auzoko etxebizitza hustuen arazoa konponduko balute sikiera!”.

Etxabeak: etorkinen solastokiak, banketxeak eta etxebizitzak

Gasteizko Alde Zaharreko etxabeak aipatu ditu Fernandez de Betoñok. Arropa-marka handiek nahi bezala moldatzen dituztela dio. Baina ez hori bakarrik. Bere ustez, garai batean konplexurik gabe antolatzen ziren etxebizitzak eraikinetako beheko solairuetan. Zer gertatzen da orain? 
 
“Krisia baino lehen jada ikusten zen gure hirietako hainbat lekutan etxabeak hutsik zeudela, negozio etekintsurik garatu ezinik. Argi dago ezin dela hiri osoa komertzio-lokalez bete, kale jakin batzuetan bakarrik funtzionatzen dutelako ongi. Bestalde, laissez faire politikek zonakatze basatia baino ez dakarte. Hau da, kale nagusiak banketxez betetzen diren bitartean, etorkinak bizi diren alde zaharretan solastoki piloa irekitzen da. Politikoek, aldiz, azken hauen kopurua soilik mugatzen dute. Gasteizko alde zaharrean, adibidez, 70 bat solastoki daude eta 2007az geroztik ezin dira gehiago ireki. Banketxeei ez zaie horrelako mugarik ezartzen, kalearen bizitasun eta heterogeneotasunari kalte egiten dioten arren. Bestalde, Europako beste herrialde batzuetan konplexu gutxiago erakusten dituzte beheko solairuetan etxebizitzak planteatzeko orduan. Hirigintza-plangintzaren bidez etxabeen erabileren hierarkia argi bat sortzearen aldekoa nintzateke, komertzio-lokalak kale nagusiek osatutako ibilbideetara mugatuz, aldirietan bederen. Behe-solairuetako etxebizitzak ez nituzke erabat baztertuko, intimitatea bermatzeko atzerrian hain normalak diren ebazpenak erabiliz, besteak beste, altuera-aldaketa txikiak edota patio ingelesak”.