«Gure euskaltasuna esplikatzen saiatu naiz»

  • Tximista batek Altzako San Martzial elizako erlojua gelditu zuenetik beti dira 10:30ak herrian. Orduak pasatzen dira, denbora geldirik dago. Beste mundu batean egotea bezalakoa da. Bestea da mundua (Elkar) du izena, hain zuzen, Joan Mari Irigoienen nobela berriak. Orbetarrak trilogiako aurreneko liburua da eta aste honetatik aurrera izango da dendetan.
Joan Mari Irigoien
Dani Blanco
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Errekor bat hautsiko du liburu honek: trilogiako lehen liburuak 400 orrialde baino gehiago ditu. Beste bi falta dira. Gutxitan aurkitzen ditugu hain lan luzeak euskaraz.


Nire gogoa ez da Guiness liburuan ateratzea baina buruak batzuetan arnas luzeko gauzak idaztea eskatzen dit. Gaur modan dago liburu bat egin eta elipsiekin jostea. Ez dut esango hori gaizki dagoenik, nik ere erabiltzen ditut elipsiak batzuetan, baina lan honetarako beste era bateko planteamendua egin dut. Elipsiak egiterakoan konturatzen naiz zerbaitetik iheska nabilela: ez dakit zer esan nahi dudan eta elipsia erabiltzen dut erantzun gisa. Horregatik nobela honetan saihestu egin nahi izan ditut.

Dena dela, parentesi artean esan behar dut nobela gehienak elipsiz josita daudela. Nobela baten denbora erreala hartzen baduzu eta zuk bizi duzunarekin alderatu, garbi dago %1 baino ez duzula ateratzen liburuan.

Baina nobela honen kontatzeko moduak eskatzen zidan pertsonaien barne denbora islatzea: tarteka erreflexioak egin, irudiak eta ekintzak moztu, izoztu, barrua arakatu. Nobela honetan bizitzaz, heriotzaz, jainkoaz, ateismoaz… hitz egin dut, baina barrualdera begira.

Argitaratzera doan ordena berean idatzi al duzu?


Ez, trilogiaren bigarren partearekin hasi nintzen. Baina hori egin nuenean konturatu nintzen lehenbiziko partea ere behar zuela. Bigarren zatian familia baten gorabeherak kontatzen dira, eta aurrenekoan familia horretako gurasoen istorioa kontatzen da, Nazario Orberena eta Regina Aldasororena. Zertarako kontatu behar da horien istorioa? Ikusteko nola gauza batzuk errepikatu egiten diren belaunaldiz belaunaldi. Beste testuinguru batean beharbada –kanpoko mundua aldatuz doa–, baina jarrerak berdinak dira.

Trilogiak Orbetarrak du izena eta liburuko protagonistak labe garaiak martxan jarri berri ditu. Orbegozo familiaren historian oinarritu al zara?


Ez, baina izan zitekeen. Orbe aukeratu nuen abizen labur bat behar nuelako. Nik eredua Patrizio Etxeberriarengan bilatu nuen, nahiz eta liburukoa ez den haren bizitza ere. Funtsean ezerezetik enpresa bat eraikitzeko gai den gizon baten istorioa azaldu nahi nuen.


Dena dela, zenbat du istoriotik liburuak, eta zenbat nobela historikotik?


Historian kokatuta dauden neurrian, nobela guztiak dira historikoak. Baina uste dut genero horretaz daukagun estereotipoari ez diola erantzuten. Liburu guztien azpian dago idazleak irakurritako zerbait, eta kasu honetan, zerikusik ez duen arren, Dostojevskiren Krimena eta zigorra dago, introspekzio psikologikoaren aldetik.

Pertsonaien arteko dikotomien bidez eraikitzen da liburua. Nazario eta Beñardo Orbe anaien aurkakotasuna da bat. Zer irudikatzen du bakoitzak?


Nazario boterearen arketipo bat izango litzateke, Beñardo aldiz tipo errebelde bat, bere izaera duena, berezia, eta gizarte arautu batean txertatzea kostatzen zaiona. Orain mundua nola dagoen ikusi besterik ez dago: Bush eta AEBak mundu arautua dira eta horiek erabakitzen dute zein den ona eta zein txarra. Baina niri azpiko historia interesatzen zait eta nobela honetan Beñardoren baitan haragitzen da hori.


Liburuko pasarterik makabroenean Nazariok anaiaren gorpua labean erretzen du. Industriak hil al zuen gizon librea?


Irakurle bakoitzak nahi duen bezala har dezake. Liburuan ekintza horri bere esplikazioa ematen zaio, alegia gure baitan izaki nahastu bat ez ote dagoen hiru burmuin dituena: pertsonarena, ardiarena eta krokodiloarena. Askotan krokodiloa nagusitzen zaigu. Ez daukat dudarik Bushi-eta krokodiloa nagusitu zaiela, eta horrela doa mundua. Botereaz hitz egin nahi izan dut bere biluztasunean, gero bakoitzak nahi duen bezala interpreta dezake.


Beste dikotomia markesaren bi alabetan aurkitzen dugu: biak gizon berarengatik borrokan ariko dira. Lehenago ikusia dugu hori zure obran. Babilonian esaterako bi anaia ageri ziren emakume berarengatik lehian.


Konstante bat da nire lanetan. Gure harremanak gatazkatsuak dira, oso “territorialak” gara, ez bakarrik alor fisikoan, baita alor psikologikoan ere. Hesiak ditugu, batzuk aurrekoengandik jasotakoak, besteak guk eraikitakoak, eta horrek izaki problematiko bihurtzen gaitu. Kasu honetan, bi neskak bikiak dira, berdinak, eta gizon berarekin maiteminduko dira. Horrelako egoera batean lehiaren parametroak garbi ikusten dira %100ean. Baina hain argi islatzen ez badira ere, antzeko lehiak hor ditugu edozein unetan azaleratzeko prest. Izaki lehiakorrak gara. Hobbesek esaten zuen Homo homini lupus [Gizona gizonarentzat otsoa da]; ez dakit hainbesterainokoa den, baina gure erroetan daukagun zerbait da eta gizarte hobea nahi badugu indar horiek nola edo hala bideratu egin behar ditugu. Tira, baina hori beste nobela bat izango litzateke.

Esango nuke istorioa ez dagoela abertzaletasunetik kontatua. Regina Aldasorok garrantzi handia ematen dio, adibidez, espainolez ondo hitz egiteari…


Aukera nezakeen familia abertzale bat baina beste estilo batekoa aukeratu dut. Hori Euskal Herrian existitu da eta gainera, konturatuko zinen moduan, hizkuntza beste parametro psikologiko bat bezala erabili dut. Gure euskaltasuna modu batean edo bestean esplikatzen saiatu naiz: hizkuntza normalizatu batean bizi den norbaitek, nire ustez, ez du hizkuntza arazo bezala erabiliko. Nik berriz, hori bizi izan dut umetatik. Reginaren kasuan argi dago bere eboluzioa.


Era berean, bere komunitate osoarena ere izan daitekeena.


Bai. Beñardorena aldiz, alderantziz egiten da. Euskararengatik jazarriak izan direnek bi eredu horiek jarraitu dituzte: batzuek, Stockholm-eko sindromearekin beste mundu bat proiektatzen dute –Bestea da mundua–, erdararena, markesarena; beste batzuek ordea, Beñardok kasu, ezin dute mundu hori garatu eta halako errebeldia bat ateratzen zaie.


Baina Beñardo hil egiten da eta Regina bizi.


Eta semeak izango ditu eta haiekin ere izango ditu hizkuntzarekin lotutako arazoak. Hor ere izango da saltsa hurrengo liburuetan.
Hiru liburu, nobela bakarra
Bestea da mundua idazteko askatasun handiz jokatu duela dio Joan Mari Irigoienek. Istorioa XX. mende hasieran kokatua bada ere, gaur egungoa du narratzailea eta aurreko mendeaz duen ezagutza erabiltzen du istorioa kontatzeko.

Orbetarrak trilogiako lehen liburu hau besteak baino “barreiatuagoa” iruditzen zaio. Hala behar du ezinbestean egilearen ustez, istorioa behar bezala kokatu nahi bada. Bigarren liburuan azalduko da Orbe familiaren istorioaren mamia: Nazariok eta Reginak zazpi seme-alaba izango dituzte. Gaitz fisiko batekin jaioko da horietako bat. “Zentratuagoa” izango da liburu hori, Altzako idazlearen esanetan.

Azkenekoan berriz, bi anaiek hartuko dute narratzaile lana. Bat ateoa izango da, “argia, etxeko azkarrena”. Bestea berriz frantziskotarra, baina liburuak aurrera egin ahala bere pentsaera aldatzen joango da. “Ezkioko amabirjinaren agerpenean sinestetik, beste muturrera joango da”.

Idazle nekaezina da Irigoien eta bere hurrengo liburuan pentsatzen ari dela aitortu digu. Lehenago honekikoak egin behar ordea. Datorren urtean argitaratu nahi du Orbetarrak-en bigarren liburua, bi partetan. Hemendik bi urtera berriz, hirugarrena. “Bizi bagara (kar, kar, kar)”.

Azkenak
DIPCko presidente Pedro Miguel Etxenike Landiribar
“Zientzialaria izatea pribilegio bat da, eta horrek ardura bat dakar”

DIPCko bere bulegoan izan da elkarrizketa. Argazkilaria lanean hasi denean, arroparengatik desenkusatu da [kirol-jertse bat dauka jantzita]: “Ez nintzen gogoratzen elkarrizketa genuenik”. Baina Elhuyar aldizkariarentzako dela eta, gustura egingo omen du. Euskaraz... [+]


2025-07-17 | Sustatu
WeTransfer: erabilpen baldintza berri ez oso fidatzekoak

Hautsak harrotu ditu azken orduetan Interneten WeTransfer zerbitzu oso praktiko eta erabiliak iragarri dituen erabilpen baldintza berriek, abuztuan jarriko direnak indarrean. WeTransfer da oso fitxategi (edo fitxategi multzo) handiak bidaltzeko modu bat. Ez dira kabitzen e-posta... [+]


2025-07-17 | Gedar
Faxisten protestak porrot egin du Torre Pachecon: Polizia eta prentsa gehiago, manifestariak baino

Lintxamenduen ostean immigrazioaren aurka izan den lehen mobilizazio-saiakerak ez du jarraitzaile gehiegi erakarri, baina izu arrazistak hartu du herria.


Israelekiko harremanak mantentzearen alde egin du Europar Batasunak

Israelek Gazan eta Zisjordanian egindako giza eskubideen urraketak argi uzten dituen Kanpo Ekintzarako Europako Zerbitzuaren txostena esku artean, EBko Atzerri ministroek erabaki dute Israel-EB elkartze-akordioarekin berdin-berdin segitzea. EBren "ekintza-eza" ikusita,... [+]


Algortan izandako taldeko sexu-eraso baten ustezko egileetako bat atxilotzeko agindua eman dute

Getxoko 3. Instrukzio Epaitegiak atxilotze-agindua eman du 2023ko urrian Algortan jazotako talde sexu-eraso batean ustez parte hartu zuen egileetako baten aurka. Kasua sexu-eraso larri gisa sailkatu du magistratuak eta poliziari eskatu dio, gaztea aurkitzen dutenean, epaitegira... [+]


Sudango paramilitarrek asteburuan 300 zibil hil dituztela salatu dute, eta krisi humanitarioa areagotzen ari da

Giza eskubideen aldeko Sudango abokatu talde baten arabera, Sudan mendebaldeko hainbat herrixkari eraso egin zieten larunbatean eta igandean, eta zibilak tiroz hil edota bizirik erre zituzten, etxeetan giltzapetuta. UNICEFek salatu du Ipar Darfurgo 40.000 haur artatu zituztela... [+]


Delinkuentzia eta segurtasun eza, migratzaileak jipoitzeko aitzakia faltsuak

Jazarpen arrazistak eztanda egin du Espainiako Torre Pacheco herrian, Euskal Herrian ere ezagun zaizkigun diskurtsoak hauspotuta: immigrazioa lotzea delinkuentziaren, sexu-erasoen eta segurtasun faltaren gorakadari. Baina datuek frogatzen dute gezurra direla gorroto diskurtso... [+]


Israelen okupazioaren aurkako neurriak adosteko goi bilera egiten ari dira Bogotan

Hagako Taldeak deituta, Kolonbiak eta Hego afrikak antolatu dute gailurra. Herrialdeetako ordezkariez gain, Francesca Albanese Palestinar Lurraldeentzako NBEren errelatorea ere Bogotan da, eta Israelekin harreman oro etetea exijitu die. EBk adierazi du Netanyahuri bere aire... [+]


1.385 euroko gutxieneko soldata: Jaurlaritzaren azterketaren bi hutsune eta alde on bat

Eusko Jaurlaritzako Ekonomia, Lan eta Enplegu sailburu Mikel Torresek asteazken honetan aurkeztu du EAErako gutxieneko soldataren inguruan egindako azterketa, eta 1.385 eurorainoko kopurua jarri du erreferentzia moduan, "aurreikuspen baikorrenean". ELA eta LAB... [+]


Pentsiodunen Mugimendua omenduko dute Donostiako Piratek

Abuztuaren 9tik 17ra izango da Piraten Aste Nagusia, eta aurten "Auzolanari tiraka!" ariko direla adierazi dute. Abordatzea abuztuaren 11n izango da, eta Piraten Egun "berezia", hilaren 15ean.


2025-07-16 | Ahotsa.info
“Munduko festarik onenak” herriak erabakitzen duenean amaitzen dira

Bederatzi egun eta gau luzeren ostean, Iruñeak normaltasunera itzuli nahi du Sanferminak ixten dituen azken ekitaldiarekin: Villavesako entzierroa, non gaizki tratatzen den gauza bakarra parte hartzaileen gibela eta osasuna baita. Ekitaldi herrikoi honen ondoren hasten da... [+]


Laranja-paperetan marraztutako boikotak

Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]


2025-07-16 | Aingeru Epaltza
Garikoitzen itzala

Herria astekariaren ez hain aspaldiko aleak irakurtzea aski da antzemateko Mixel Garikoitzek Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako gizarte nagusiki katolikoan utzitako arrastoaren sakonari.

Ibarreko Garakoitxeko semea, bertze ordezkaririk ez du Iparraldeak Erromako... [+]


Eguneraketa berriak daude