Hamar bikotetik batek ez du bere kabuz haurrik izatea lortzen eta horixe da Lehenengo Mundua deritzogun honetako arazo handietako bat. Batzuek epidemiaz hitz egiten dute. Beste hainbatek ikasketak amaitu beharra, lana lortzeko zailtasunak edota etxebizitza erosteko arazoak jartzen ditu aitzakiatzat. Jaiotze tasa mantentzen den arren, etorkinei esker ikusten ari omen gara ume gehiago kalean. Zer ari da gertatzen?

Haurrak izateko arazoez hitz egiten dugunean, bi kasu ongi bereizi behar dira: esterilitatea edo antzutasuna eta ugalkortasun eza. Saiatu arren haurdun geratzea lortzen ez duena esterila da. Edo gizonezkoen kasuan, emakumea haurdun utzi ezin duena. Ugalkortasun eza duenak aldiz, haurdun geratu bai, baina haurra behin eta berriro galtzen du.

Ohikoena antzutasuna da. Europan, haurrak izateko adinean dauden bikoteen %20k du arazo hori. Adibide bat jartze aldera, Gurutzetako Ospitalean (Bilbo aldean) urtero gai honi buruzko 12.000 kontsulta izaten dituzte.

Dena den, egun esterilitateak kasu gehienetan izaten du irtenbidea, ez ordea ugalkortasun ezak. Horregatik, adituen esanetan ugalkortasun eza larriagoa da, esterilitatearen kasuan baino zailagoa delako diagnostikoa egitea. Donostiako Quirón klinikako Lagundutako Ugalketa zerbitzuko buru Koldo Carbonerok azaldu digunez, «emakume bat haurdun geratu arren beti umea galtzen duenean arrazoia zein den jakitea oso zaila izaten da eta horri aurre egitea edo zein tratamendu ezarri jakitea askoz ere zailagoa».

Esterilitate kasuak ugaritu izanaren arrazoi nagusia haurrak gero eta beranduago izaten ditugula da. Tabakoak eta estresak ere eragiten dute eta baita arropa estuegia erabiltzeak ere, baina larriena aipatutakoa da: adinak aurre hartzen digula, alegia. Emakumearen adina da kontuan hartu beharrekoa: 18 eta 30 urte artekoa dute adin egokiena. Gizonezkoek, normalean, luzaroago mantentzen dute haurrak izateko gaitasuna.

Euskal Herrian orain gutxi sortu da APRAE, lagundutako ugalketa behar dutenen elkartea. Arazo hau duten bikoteei informazioa eta laguntza eskaintzea du helburu. Bost kide hasi dira lanean, guztiak emakumeak. Isabel Corbacho elkarteko kide da eta arazoa pairatu du. Harrituta dagoela kontatu digu, gomendio eske emakumeek baino ez dietelako deitu orain arte, baina adin ugalkorrean dauden bikoteen kasuan, antzutasuna gero eta gutxiago izaten da emakumearena eta gero eta sarriago gertatzen da gizonezkoen semenaren kalitatea baxuegia izatea. Carboneroren hitzetan, horrek badu bere zergatia: «Lehen ohikoa zen faktore tubarikoa: sexu harremanetan preserbatiboa beharrean pilulak erabiltzen zirenean gertatzen zen, pilulekin ez baitziren tronpetan gertatu daitezkeen infekzioak saihesten. Orain, HIESAri aurre egiteko preserbatiboa erabiltzen denez, emakumeek gisa horretako arazo gutxiago izaten dute».

Tratamenduak ere ezberdinak dira esterilitate eta ugalkortasun ezarentzat. Esterilitate kasu urri batzuetan, nahikoa izaten da hainbat botika hartu edota sexu harreman programatuak izatearekin. Kasu gehienetan, ordea, lagundutako ugalketa behar izaten da. Tratamendu hauetan ernalketa sexu harremanik izan gabe egiten da.

Orain 50 urte inguru hasi ziren alor honetan ikerketak eta frogak egiten. Lehendabizi, emaileen bidezko intseminazio artifiziala egiten hasi ziren, albaitariek erabiltzen zuten teknika kopiatuz. Hurrengo pausoa «in vitro» ernalketa izan zen, laborategian. Azken urteetan, teknika hori gero eta mikroskopikoago bihurtzeko egin dute lan eta modu horretan, apurka-apurka ernalketa kopurua areagotzea lortu dute. Kasuan kasuan teknika bat edo beste erabiltzen da.

Hemendik aurrera, genetikak markatuko ditu pausoak. Quirón klinikako arduradunaren arabera, teknika hau kualitatiboki oso ezberdina da, genetikari esker hainbat gaixotasun saihestea eta ugalkortasun ezeko kasu batzuetan lehen lortu ezin zitekeena lortu daitekeelako. Hots, lehen bazirela genetikoki bateraezinak izateagatik haurrak izan ezin zitzaketen bikoteak, eta egun, genetikan oinarritutako teknikak erabiliz, bateraezintasun genetiko hori zuzentzea lor daitekeela. Hor ikusten du aurrerapen handiena Carbonerok.

Tratamendu hauek guztiak klinika pribatuetan egiten dira batez ere. Osakidetzak ere eskaintzen du zerbitzua, baina APRAEko idazkari Isabel Corbachok kontatu digunez, bikote asko ez daude prest itxaron zerrenda luzeak jasateko: «Askok berandu hartu dugu ama izateko erabakia eta arazoa duzula konturatzen zarenerako, gutxienez beste urtebete ere galdu duzu. Zerrenda itxaron, tratamendua ezarri eta haurdun geratzea lortzerako denbora gehiegi igaro da. Arrisku handia da». Osakidetzak 40 urtetik behera duten emakumeak artatzen ditu, urtebetez hainbat saiakera egin ostean haurdun geratzea lortu ez dutelako medikuaren gomendioa dutenak. Gainera, aurrez haurrak izan dituztenek ez dute adibidez «in vitro» ernalketa egiteko modurik izaten. Baldintza horiek bete nahi ez dituztenek edo zain egon nahi ez dutenek zuzenean klinika pribatuetara jotzen dute. Lehenago tratamendua jasotzen dute, baina oso garestia izan ohi da. Normalean, haurdun geratzeko saiakera batean 6.000 euro gastatzen ditu bikote batek eta lortu ezean, beste saiakera bakoitzeko berriro ordaindu behar dute.

Isabel Corbachok bere kasua kontatu digu. Orain haurra izateko gertu da eta minez baina pozik hartu gaitu. Izugarri kostatu zaio puntu honetara heltzea, bai psikologikoki eta baita ekonomikoki ere. Horregatik, bi eskaera egiten dizkio Osasun Sailari: «Kataluniako eredua jarraitu beharko genuke. Han, nahiz eta tratamendua klinika pribatu batean jaso, sare publikoak ordaintzen dizkie botikak eta horrekin bikoteak 2.500 euro behintzat aurrezten ditu. Gainera, laguntza psikologikoa eskaintzea ere ezinbestekoa da, kasu hauetan frogatuta baitago oso lagungarria izaten dela».

Lagundutako ugalketa erabiltzen duten bakarrak ez dira haurrak izateko arazo fisikoak dituzten pertsonak. Bikote homosexualek eta bikoterik gabe ama izan nahi duten emakumeek ere erabiltzen dituzte horrelako teknikak. Espainiako legedian onartua dago, baina nahiko emaile ez dagoela da arazoa. Kontuak kontu, emakumeak ez du dagoeneko gizonezko baten beharrik aurrera egiteko eta bizi itxaropena ere 80 urtetik gorakoa dute Euskal Herriko emakumeek. Hori bai, haurrak izateko adin bat markatzen du naturak eta horren aurka egitea ezinezkoa da. Beraz, borroka bere horretan mantenduko da: gizartearen ohiturek eta naturak eskatzen digutenaren artekoa, alegia.