Letragileak ezkutuko sortzaileak
Baina, ezer idazten hasi aurretik, doinua jakitea bezain garrantzitsua izan ohi da zeri buruz idatzi asmatzea. Kontu horretan ere, batzuetan musikariak gauzak argi izan ohi ditu eta gaia ematen die, edo, behintzat letragileari azaldu ohi dio zeri buruz aritu nahi duen. Baina askotan, gaia baino garrantzitsuagoa izan ohi da melodiak berak iradokitzen duena. «Niretzat politena musika jaso eta, ez gaia, baina, gutxienez melodia horrek zer iradoki nahi duen jakitea izaten da» dio Joxerra Garziak. Era horretan idatzi zuen Ganbara taldearen Azken muxarraren testamentua ere: musikariek azaldu zioten melodia horrek zer iradokitzen zien (natura, ekologia...) eta horrekin abestia idazteari ekin zion.
Noski, hori bururatzerako buelta asko eman behar zaizkio buruari. Eta buru guztiek berdin funtzionatzen ez dutenez, letragile bakoitzak bere metodologia eduki ohi du lanerako. Garziak, normalean, hitz-jokoekin jokatu ohi du, jolas modura ikusten du letra bat idaztea. Jon Maiak, ordea, ez dio hainbeste begiratzen, lehenengo begiratuan behintzat, hitz-jokoak egiteko aukera horri. Beretzat garrantzitsuena hitzak eta musikak guztiz bat egitea da, entzuleak «hemen ezin zen beste ezer esan» pentsatzeraino. Hala, ez du aldez aurretiko eskema edo egitura jakinik pentsatzen; musikariak emandako melodia mila aldiz entzun ondoren ohartzen da lerro batek zerbait iradokitzen diola. Orduan, lerro horretan melodiak iradokitakoa idazten du, eta hortik aurrera edozein lekutatik jarraitzen du. Horrek dena den, arazo bat ekarri ohi dio: «Kantuak iradokitzen badit, melodiak barruan zerbait sortzen badit lana errazago egiten dut. Barruan motibaziorik sortzen ez badit, zer esan daitekeen argi ikusten ez badut gehiago kostatzen zait».
Dena den, beti kontuan izan behar da letra hori abesti baterako izango dela, jendeak ez duela irakurriko. Garziaren ustez, «abestietan egindako errepikapenei esker ahozko diskurtsoa ulerterrazagoa bihurtzen da, eta, gainera, kondentsazio poetiko guztia ez dugu batera sartu behar. Letragileak entzuleari lana erraztu behar dio ahal duen heinean». Gauza ez da hartzaileak guztia lehenengo entzunaldian ulertzea, diskoa erosten duenak behin eta berriro entzuten baitu abestia, eta entzunaldi bakoitzean gauza berriak aurkitzeak bere xarma badu Jon Maiaren ustez. Gainera, zumaiarraren iritziz, «kontuan hartu behar da musika. Musika bakoitzak baditu bere ezaugarriak: Pop kantu batean, beharbada, letra ere arinagoa behar da, eta rock kantu batean ere ezin zara literaturaren ur sakonetan sartu». Abesti batean ziur asko entzuleak identifikatuko ez dituen baliabideak sartu ohi dira. Maiak aipatzen duenez «entzuleak letra aditzen du, letraren istorioa, letraren esanahia ulertzen du, baina, agian, ez da ohartu zortzi 's' jarraian sartu dituzula hitz horietan eta horregatik dela goxoa entzun duen hori».
Eta, behar denean behar dena esaten duenean, abestia ona dela esan ohi dugu; abeslaria ona dela. Jende gutxi oroitu ohi da, ordea, letragileaz. Batetik, beti itzalean geratu ohi delako, ezkutuko lana delako berea. Eta, bestetik, bere lanaren euskarria CDa delako eta bere lana hainbat CDtan sakabanatuta dagoelako. Beraz, letragintza ez da sarritan langintza bat bezala ikusten. Halaxe dio Maiak: «Zer idatzi du Jon Maiak Riomundoren aurretik? Ez dut ezer idatzi, ez dut ezer kaleratu, baina nire lanik handiena publikatuta dago: nire mundu ikuskera». Koadrilakoek abesten duten horixe, alegia.
Hain berdinak al dira? Zertan ezberdintzen dira? Garziak dioenez, «poema orok eduki behar du intentzio komunikatibo minimo bat. Hala ere, normalean jendearen pentsaeraz kezkatzea baino gehiago izan ohi da gure usteak topera eramatea. Kantatua bada, ordea, erraz ulertzeko modukoa izan behar du; poema batean eman dezakezu kondentsazio poetiko latza; paperean dagoena geldi dago eta zu bueltaka ibil zaitezke. Baina kantatuan, kontua ez da, agian, guztiz ulertuko den letra bat egitea, baina gutxienez lehenengo entzunaldian zerbait eragin behar du».
Bertsoarekin ere badu ezberdintasunik. Jon Maiaren ustez bertsolaritzan gaiaren trataeran askatasun handiagoa lor daiteke; «letragintzan musika jasotzean horrek markatzen dizkizu espazioa eta tonua». Berak nahiago izan ohi du abestientzako hitzak idazten dituenean bertsoaren mugak gainditzea eta esaten denari balioa ematea errima eta neurriaren zehaztasunaren gainetik.
Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.
Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]
ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.
Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]
Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]
Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.
Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]
Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.
Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.
.jpg)
Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.
Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.
Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.
Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]