Añuako eliz atarian 9:55. Zitara bost minutu lehenago iritsi izanak aukera eman digu Jaiotzako Andre Mariaren (XIII. mendekoa) harrizko eskulturari itzulia egiteko. Buelta hau iragarpen bat izan da, ordu batzuk geroago zeruko beste indar batzuen inguruan egingo ditugun itzulinguruen abisu eman diguna. Iritsi da bere kotxea. Jarraitzeko eskatu digu eta kotxez pare bat kilometro egin ditugu, bide gero eta zidorragoan, baratze anderearekin topo egin dugun arte. «Nola izan duzue bere berri?» agurtu gaitu adeitsu:

Juan Mari Pagaldai. Haur bereziekin lan egiten du, irakaskuntzan. Baratzetxo batean ematen zituen ordu libreak, homeodinamikaz irakurtzen hasi eta ikastarotara joan zen arte. Orduan nekazaritza homeodinamikoan sartu zen buru-belarri, lursail honetan. Eskoriatzakoa jaiotzez, handik Aramaiora joan zen bizitzera, eta gero Gasteizera. Bizitzan bezala baratzean ere oreka lortzeko, bidea 8-aren forma kiribilduan antolatu du, energia etengabe zirkulatzen duen zortzian, zortzi armonikoan.

Duela 2 urte ekin zioten baratze hau lantzeari. Ordura arte nekazaritza intentsiboak zukutu zuen, eta lurra goxatu zedin, urtebetez izan zuten hirusta-zelaiz jantzirik. Parez-pare dugun baratzeak egun, bestelako itxura agertzen du. Baratzea antolatzen duen bidexka, guk egingo duguna, 8 formakoa da. Formak oinarrizkoak dira nekazaritza eta mundu ikuskera homeodinamikoan. «8 armonikoa» deritzo eta forma honekin, indar fluxu bat sortzen da, giroa armonizatu egiten duena.

Zortzian sartu aurretik, begirada altxa eta panorama orokorra ikus dezagun. Bidexkatik edo zortzitik kanpoaldera baratzeak osatutako manta zabaltzen da lurrean. Erremolatxa, letxuga, piper, borraja... Bakoitza eremu txikitan landuta, denen artean mosaiko koloretsua osatzen dute. Basoxka batek babesten du baratze osoaren kanpoaldea, aldameneko nekazariaren lurretatik. Zortziaren zuloetako baten barrura begiratuta, berriz, fruitarbolak eta belarra ditugu. Belarretan ardiak jarriko dituzte. Beste zuloan, berriz, sendabelarrak jarriko dituzte. Zortziaren erdian, bideak gurutzatzen diren puntuan, nabea eraikitzen ari dira. Bazter batean negutegi txiki bat dago, eta laster erleak jarriko dituzte.

Bidea markatzeko, 8 metroro arbola bat landatuta dute, arbola bakoitza astro batekin lotua. Baina goazen mundu armoniko honetan sartzera.

Sartu gara zortzian eta bagoaz bidean aurrera. Bi urte baino ez ditu ekosistematxo honek, baina denborarekin «paseatzeko baino ez bada ere sekulakoa» izango dela espero du Pagaldaik, «armonizatzen duen giroa».

Zortziaren barrura, alegia zuloetako bati begira, bertako frutarbolak energia hartzaileak direla azaldu digu: Frutarbolak, loratzean, astroen indarra hartzen dute. Intsektuek, hara-hona ibili-ibilian, indar hau baratze kanpoko basoxkatara banatzen dute. Eta txoriek basoxkatik baratze osora. Horregatik, denborarekin nabari omen dute nola aldatzen doan inguruneko txori klasea. «Egun, edozein baratzetan ugari dagoena belea da, txori zikin edo gradu baxuenekoa» dio Pagaldaik. Aldiz, txori abeslariak, giroa gehiago armonizatzen dutenak, ugaritzen hasiak dira baratze honetan. 8aren zulo honetan jarriko dituzten ardiek ere giroa armonizatzen lagunduko dute, eta euren gorotzekin konposta egin ahal izango dute, lurra ongarritzeko. «Nekazari askok gorotz freskoa botatzen du, baina lurra ez da hori liseritzeko gai, eta lurra erre ere egiten du. Guk konposta egiten dugu, horrela gorotzak 6-7 hilabetean transformazio prozesua jasaten du, eta hori laguntzeko preparatu batzuk botatzen dizkiogu. Hori dena lurrarentzako aurre-digestio baten modukoa da, eta orain, udazkenean, konposta zabaltzen dugunean, lurra digeritzeko gai da». Ardiak bezala jar zitzakeen zerriak edo behiren bat. 8 honetan, ordea, ezer ez dago aurrez pentsatu gabe: «Lurraren kualitateen arabera, animalia bat edo bestearen gorotza komeni da. Gurea lur kalkareoa da, eta hobe datorkio ardi eta behiena. Orokorrean, Euskal Herrian ondoen datozenak behi, ardi eta zaldien gorotzak dira». Oreka hau dena mantenduz, lurra kualitatiboki hobetzera irits daitekeela azaldu du, emankorra den humus maila handituz. «Aldiz, nekazaritza konbentzionalak, humusa gehitu beharrean materia inorganikoa botatzen du. Bai, landarea gizentzen da, neurri handikoa da, baina ez du kalitate onik».

Aurrera jarraitu dugu eta zortziaren kanpoaldera begirada luzatu: kalabaza sail handi bat dugu, eta karretilak joan-etorrian dabiltza. Ondoko baratze zatian, ilaraka orraztutako lurra. Hurrengo urtean garai berean etorrita desberdin ikusiko genukeela ohartarazi gaitu gure gidariak, izan ere, kultiboak txandakatzen dituzte: «Landare bakoitzak kualitate bat du, badira asko kontsumitzen dutenak, gutxiago, ia baterez... Kultiboak txandakatuz, lurrari deskantsua ematen diogu, eta era berean, landare mota bakoitzak propietate bat ematen dio lurrari».

Begiek gozatu ederra hartu dute garaiko fruituei begira, eta ahoak eta sudurrak ere estimatuko luketela ziurtatu digu Pagaldaik: «Nekazaritza homeodinamikoarekin egindako produktuak txikiagoak izan ohi dira, baina usain, zapore eta kolore handiagoa dute. Hemendik jaten hasten dena ez da bestera itzultzen. Kontua da ohitu egin garela oraingo gustuetara, eta jada ez dugu jatorrizko zaporea ezagutu ere egiten».

Aurrera, gurutzadurarantz jarraitu dugun bitartean azaldu digu zergatik diren kualitatiboki hobeak horrelako produktuak. Elementu kualitatiboa astroek ematen dutela, horregatik egiten du lan biodinamikak eta bere alaba homeodinamikak astroekin. Esaterako, leguminosak (ilar, babarrun...) zodiakoko Cancer-ekin daude lotuta. Ilargi edo eguzkia Cancer-en dagoenean leguminosekin laboreren bat eginez gero, indartsuago etorriko direla azaldu du. Zodiakoko gune bakoitzak indar mota bat du. Indar hau eguzki edo ilargian proiektatzen da, eta batez ere indar honekin lotutako landereengan du eragina. Ikusten denez, eguzkiak eta ilargiak zubi lana egiten dute. Baina bien bereizgarria zera da: ilargia hogeita zortzi egunero errepikatu egiten dela, eta beraz, lanerako erabiltzea errazagoa da, indar denak 28 egunero helarazten baititu. Eguzkiak, aldiz, indar bakoitza urtean garai batean bakarrik.

Baina nekazaritzarako astroei begiratzea hain berritzailea da, ala gure arbasoek beti egin izan dutena? Pagaldairen arabera, «gure arbasoek intuizioz egiten zituzten gauza hauek, zergatia jakin gabe. Betidanik, persiarren garaitik, natura orain baino askoz gehiago behatu izan da, zuzenean, ez ikasketen bidez. Zaharrenek oraindik badakite horrela eginda ondo ateratzen direla gauzak, baina zergatik ez. Oraingo gizakiaren lana da hau kontzientziara ekarri eta zergatia ulertzea». Zer da bizitza eta nola funtzionatzen du? Zientziak bakarrik esplikatu ez dezakeen betiko galdera da. Galdera hori eta homeodinamikako beste asko landuko dira justu gu iritsi garen puntuan, gurutzaduran, hurrengo urtetik aurrera. Begi bistan dugun sakonunean (ikus irudia) nabe bat eraikitzeko asmoa dute eta bertan emango dira Pagaldaik duela zazpi urtetik hona urtean bitan antolatzen dituen ikastaroak. Enzo Nastati homeodinamikako erreferente nagusia etorri ohi da hitzaldia ematera, eta ikastaro bakoitzean 30-40 ikasle izaten dira, normalean nekazaritza ekologikotik datozenak. Espainiako Estatuan antolatzen diren bakarretakoak dira.

Aurrera eginda, zortziaren bigarren zulo edo borobilera sartu gara. Hirustek estaltzen dute zelaia, eta erle zein beste intsektuen burrunbaz ernetu zaigu entzumena. Gaitz kontuekin zirikatu dugu Pagaldai: eurek nekazaritzan prestakin homeopatikoak erabiltzen dituztela azaldu digu, eta botika homeopatiko denak bezala, sustantzien indarrak uretan dinamizatuz lortzen direla. «Zientziak ez du metodo hau onartzen, indar hauek ez direlako zientifikoki perzibitzen, baina praktikan ikusten da funtzionatzen duela», eta beraz balio dio Pagaldairi. Nekazaritza arruntean botika kimikoak saldu daitezen atzean interes industrial handiak daudela salatu du Pagaldaik: «Baina lurra akabatzen ari gara, eta hori nekazariek badakite. Gero eta abono eta pestizida gehiago bota behar dituzte».

Zortziaren puntu honetan, kanpoaldea lantzeko dagoela ikusi dugu, oraindik ez baitute denborarik izan. Aurrera begira, hor ere baratzeak joango dira. Eta aukera baliatu dugu nekazaritza homeodinamikoak orokorrean lantzeko dituen beste eremu labainkorragoez hitz egiteko.

Nekazaritza homeodinamikoa hemen ez da errentagarri, baina Italian bai, urte asko daramatelako lantzen. Bere ahaide den nekazaritza biodinamikoa, aldiz, errentagarri da hemen, eta Espainian egiten den asko Alemaniara saltzen da, «han heziketa handiagoa dagoelako janaria zaintzeko». Pagaldaik ez du kanpoan saltzeko asmorik, ordea: «Gure filosofia ez esportatzea da, bertan saltzea, eta beraz, autosufizientea izatea». Esportazio-inportazioak sortzen duen garraio gastua erokeria dela azpimarratu du, eta etorkizunean duen arriskuaz ohartarazi: «Kanpotik iturria ixten diguten egunean salduta egongo gara».

Zuzeneko salmenta da bere apustua, bitartekariek irabazien erdia eramaten dute eta. Gehiena Gasteizko merkatuan saltzen du, eta horrez gain, badu erosle finkoen zerrenda bat. Zerrenda horretako kideek informazioa jasotzen dute, baratzean landu dituzten garaian garaiko produktuei buruz, eta epostaz eskaera egiten dute astero. Ostiralero euren eskaria banatzen zaie. Dena den, baratzera datozenek ere bertan erosteko aukera dute.

Aurrera begira, kontsumitzaileekin baikorra da Pagaldai. "Saltoki handiekin plazako merkatuak krisian egon dira, baina konbentzituta nago gero eta hobe joango direla. Elikadurari buruzko gero eta kontzientzia handiagoa dago, batez ere, gaixotasunengatik». Añuako baratze honen bezero asko gaixotasunen bat gertutik bizi izan dutenak dira. «Gero eta jende gehiago dago sano jateko prest. Noski, gurea garestiagoa da, eskulan handia delako eta beste logika bat duelako. Ez da berdina azenarioak 1.000 metro koadroko eremuan lantzea, edo 7 hektarean. Merkeenaren bila dabilenak ez du hemen erosiko. Baina etorkizunean, ondo jan nahi duenak ordaindu egin beharko du».

Erosleak produktu homeodinamikoak bereizteko zigilurik ez dago, ordea. Zigilu ekologikoa da elikagai hauek dutena. Produktu biodinamikoen nazioarteko zigilua, berriz, Demeter da.

Euskal Herriarentzat erakundeek diseinaturik duten etorkizunean, ez da horrelako nekazaritzarik aurreikusten. «Erakundeak ez dira bustitzen. Nekazaritza integratua delakoa sustatzen ari dira, baina hori zer da? Orain arte bezainbeste botika bota beharrean, gutxiago botatzen duena. Orokorrean nekazaritza ekologikoak laguntza handia behar du, jendea sentsibilizatzen eta informatzen, eta batez ere, honetan hasten direnei laguntza ematen».

Nekazaritza mota honetan sartzean eskema aldatu zitzaiola kontatu du Pagaldaik. «Hemen aritzeko ahaztu behar duzu lanaren zentzua dirua bakarrik dela». Euskal Herrian badira oinarri homeodinamiko batzuk lantzen dituzten nekazariak, baina Pagaldairen baratzea da erabat homeodinamikoa den bakarra. Nekazari hauetako batzuk hilero elkartzen dira. Homeodinamikari buruzko irakurraldiak egiten dituzte, elkarren finkak ikusten eta informazioa trukatzen. «Baina hortik aurrera bakoitzak ikasi behar du, zeren finka bakoitza bakarra da, ez dago formula majikorik». Behatuz, giro bakoitzak eskatzen duena egitea da kontua.

Pagaldaik argi du gazte jendeak sartu behar duela honetan: «Edadeko jendeak galdu du lurrarekin harremana. Ziur nago nekazariak ez, baizik hiritik datozenek ekingo diotela eredu honi. Beste izpiritu batetik sortuko da, lehengoek eskema karratuagoak dituzte».

L’Alvero della Vita elkartea da homeodinamikan norabidea markatzen duena. Berak egiten ditu produktu homeopatikoak eta egutegi homeodinamikoa ere ateratzen du, astroen arabera noiz ureztatu, tratamenduak noiz egin eta abar jakiteko.

Zortzian barrena ibilita abiapuntura iritsiko gara, baina ez ditugu gauzak abiatutakoan bezala ikusiko, nekazaritza itzulerarik gabeko bidean doala badirudi ere.