Ihesi: Infernuak borda dotorearen itxura du Baztanen
Kondairak kondaira, bertara txangoa egitea erabaki dugu. Iristeko, Orabidea errepidea hartu behar dugu (NA-4453). Oronoz Mugairetik bi kilometrora dagoen harrobitik joan gaitezke. Etxalar herritik abiatuta ere bai. Orabideak Etxalar, Baztan eta Zugarramurdi lotzen ditu. Otsondotik ere iritsi gaitezke bertara. Guk bigarren aukera hartu dugu, Etxalartik alegia. Hamalau bat kilometroko bidea egingo dugu autoan, estua eta bihurgune ugariduna, baina aldi berean paisaia zoragarriak dituena.
Bidean, Etxebertzeko Borda jartzen duten seinaleak jarraitu behar ditugu. Jatetxe sonatua da eta batez ere amuarraina jatera gerturatu ohi da jendea bertara. Autoa aparkalekuan utziko dugu. Dagoeneko Baztango lurretan gaude, Etxebertzeko Borda Lekarozko lurretan baitago. Hemendik hasiko dugu itzulia. Ibilbidea oso erraza da, seinale zuri-berdeei erreparatu behar diegu. Kilometro eta erdiko osteratxoa da gutxi gorabehera eta erreka parean doa. Infernuko errekak Baztango ipar mendebaldean du iturburua. Etxalarren, Tximista errekarekin bat egiten du eta Bidasoa ibaian bukatzen da.
Ehotzeko ardura duten errotarriak mugitzeko, errekako uraren indarra baliatzen zuen. Errota honek gurpil horizontala du, baina ez du ur gordailurik, ur jauziaren saltoaz soilik baliatzen zen martxan jartzeko. Hala, uraren indarraz gurpil horizontala mugitu eta honek errotarriak birarazten zituen. Egun, errota igarotzen duen ura Etxalarko zentraleraino bideratzen da, aurreko mende hasieran eraikitako kanalaren bidez.
Baina itzul gaitezen ibilbidera. Etxebertzeko Bordatik errotarantz goazela, ezkerrera zubi bat ikusiko dugu, eta geroxeago beste bat, baina guk aurrera egingo dugu. Hirugarren zubia, ordea, zeharkatu egin beharko dugu. Eta baita laugarrena ere. Azken zubi honek Baztango lurrak Etxalarkoekin mugatzen ditu. Izan ere, errotak sarrera bat Baztandik du eta bestea Etxalartik.
Konturatzerako, errotan izango gara. Eskuinetik bide zidor bat ikusiko dugu. Orizkitik etorriz gero horra iritsiko ginateke. Errota, harriz eta egurrez egindako mendi borda dotorea da. 60ko hamarkada amaieran erabiltzeari utzi zioten. Ordurako, gazte migrazioaren ondorioz inguruko baserri guztiak hustuak zeuden. Errotaren jarduerak ere behera egin zuen. Etxebertzeko Bordako jabeak erosi zuen eta 1999an berritze lanak hasi zituzten. Ordutik, errota erakustoki gisa baino ez da erabili eta guk horixe egin dugu: Infernuko errotaz eta inguruko bistez gozatu. Ondoren, bueltako bidea hartzeko ordua iritsi da. Etxebertzeko Bordara bide beretik itzuliko gara, lehen aurkitutako zubi eta basoan zehar.
Ordutik, Euskal Herrian 2000tik gora errota izan dira, ia denak ibai errotak. Itsas errotak denera hogeita hamahiru inguru baino ez dira izango eta hamabost bat haize errota. Ibai errotak errekako uraren indarraz baliatzen ziren errotarriak birarazteko. Itsas errota edo marea errota deiturikoek, aldiz, itsas uraren indarrarekin egiten zuten lan. Haize erroten hegal handiak, azkenik, haizeak mugiarazten zituen irina lortzeko.
Badirudi lehenik Ipar Euskal Herrian hasi zirela itsas errotak erabiltzen, XII. menden. Haize erroten kasuan, Bizkaian ditugu datu gehien, XVIII. mende ingurukoetan. Ibai errotak lehenagokoak dira: VII. mendean Tuteran bazeuden jada. Araban, IX. mendekoak dira aurkitutako zaharrenak eta Bizkaian berriz, XI. mendekoak dira jasotako lehen datuak. Mende bat beranduago azaldu ziren Gipuzkoan.
Ibai erroten artean, bi mota bereizten ditugu: gurpil handi bertikalak dituztenak -ur emari etengabea behar dute- eta gurpil horizontalekoak. Euskal Herrian, gehientsuenak bigarren motakoak dira. Hauek ur gordailua dute, ur emari gutxiko sasoietan erabili ahal izateko. Ur gordailuko atea irekita, ibai errota martxan jartzen zen. Bertatik ateratzen zen ur txorrotada itzelak gurpil horizontala mugiarazten zuen. Era berean, gurpil horizontalak goiko harria birarazten zuen eta goiko eta beheko harriaren artean, alea sartzen zen, harriek erabat txikitzen zutelarik. Errotariak harrien abiadura, irinaren lodiera edo kalitatea eta ehotze erritmoa kontrola zitzakeen.
Oraindik martxan dauden hainbat errota ezagutzen baditugu ere (Gipuzkoako Aiako Agorregi, Arabako Apellaniz eta Larrinoa, Bizkaiako Zeanurikoa...), gaur egun irina irinoletan lortzen da. Hauetan, prozesu guztia informatizatua eta mekanizatua dago eta txukunak dira, bai, baina arazo bat dute: ehoketa metalezko zilindro artean egiten denez, azala ez da behar bezala txikitzen. Ondorioz, irinolako irin integralarekin egindako ogia ez da errotakoa bezain osasungarria. Irinolan ehotutako azala ez da behar bezala xehetzen, zuntz luze eta zorrotz moduan geratzen da. Honek hesteak narritatzen ditu eta liseriketa ongi egitea eragozten du.
1.000 euskaltzale eta kulturazale baino gehiago giro goxoan ibili dira Ziburuko liburu eta disko azokan, eta larunbat goiz eta arratsaldez gozatu dute hitzaldi, kontzertu eta liburu aurkezpenez. 33 argitaletxe eta 10 diskoetxeren lanak ezagutzeko eta erosteko aukera probestu... [+]
Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei.
Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.
Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.
Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.
IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.
21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.
Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.
Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]
Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?
Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Rescoop.eu federazioko Kontseilu Errektorean sartu da Goiener kooperatiba, eta "lorpen handitzat" jo du ardura berri hori. Iragan maiatzaren 22an Krakovian (Polonian) egindako Energia Komunitarioaren Foruman parte hartu ahal izan dute, eta une inportantea izan... [+]