Al Andalusko Abd al-Rahmân III.a emirra alde batetik eta Nafarroako Antso Gartzes I.a erregea eta Leongo Ordoño II.a erregea bestetik, garaiko Iberiako hiru jauntxo nagusiak, aurrenengoz eta azkenengoz Deierrin topatu omen ziren 920ko uztailaren 26an. Kronista arabiarren esanetan, Muezko bataila hau aise irabazi omen zuten eta bi erregeek, baldin eta bizirik iraun nahi bazuten, Andimendiko sakan eta trokartetako sasitza eta txaratan makina bat harramazkada jasoak izango zituzten.

Borroka haietako paisaia ez da ia aldatu. Andimendiaren hegoaldeko bailara eder honetan ez gara ibili zaharrak eta, ezer galdu gabe, laharraren eta astalarrosaren arantzen heldualdiaren tatuaia gorriak diz-diz daramatzagu besaurretan. Mila urte hauetan etenik gabe egin diren mendi lanak egiten izanak gara, herri-lurretako mendi sail bat garbitu, arteak (Quercus ilex L. ssp. rotundifolia) bakandu eta eraitsitako zuhaitz eta zuhaixkak su-egurretarako moztu eta etxeratu.
Bata bestea elkarren segidan etxe bakoitzak bere txantela, lagun ugari lan berean. jai gisakoa zen larunbata arratsaldekoa basoan. Kontuak eta komeriak, berriak eta zaharrak etengabe zebiltzan belarriz belarri, atsoz ume, umez agure. Garai batean mendi honetako lan nagusia omen zen ikazkintzara joan ziren mingainak. Txondor plaza edo ikazgelatan dirauten ilinti, ikatz eta iduri arrastoak seinale. Arte honen ikatza harri-ikatzaren tankerakoa omen zen, iraupen luzeko txingar oso beroa ematen zuena. Su-egurra ere antzera, su biziari luze eusten diona. Komeriak hauspotuz gozo ibili ohi den amon batek mendiaren bi aldeen arteko aldea ekarri zuen aizkoraren ahora, epaira. Hegoalde egutera artez eta iparralde ospela pagoz andimenditarrek ederki, iraunkorki, mendetan mendia dute ustiatu. Arte trinkoaren su iraunkorra eta ufada motzean erretzen den pagoa, parez pare.

Kontu eta lana, mila urte lehenagoko bataila hura bera genuen euli setoso temosoekin. «Hori dugu hemen txarra» amonaren miztoak, «artadiak eulia hazten du...».