Gregorio Iriarte Pozueta Nafarroako Olatzagutia herrixkan jaio zen 1925eko azaroaren 28an. 1950ean lehenengo meza eman eta Hego Amerika aldera abiatu zen. Argentinan eta Uruguayn urte batzuk egin ondoren 1964an plantatu zen Bolivian. Ekonomialaria, soziologoa, teologoa, komunikabideetan aditua, idazlea, unibertsitateko irakaslea, ez dago Gregorio Iriarte ez denik. Hogei liburutik gora ditu idatziak, eta batzuk hamabosgarren edizioan doaz. Bolivian erreferentzia garrantzitsua bihurtu da, eta Evok Asamblea Constituyentearen irekiera ekitaldira bost pertsona gonbidatu behar bazituen, bost horietan lehena izan zen Gregorio Iriarte.
Nolakoa irudikatzen zenuen Hego Amerika etorri aurretik?
Etorri aurretik pentsatzen duzuna da salbaiak izango direla, kulturarik ez dutela izango. Etorri eta ikusten duzu, zurea ez, baizik eta beste kultura bat dutela, eta beste balore batzuk. Eta borondate onez bazatoz, pixkanaka herri hau maitatzen hasten zara, beste molde batera bizitzen. Gu beraiek konbertitzekotan etorri ginen, eta azkenean beraiek konbertitu gintuzten gu. Askok uste du sakrifizio handia egiten dugula hemen bizituta, baina ez da hala, niri pertsonalki askoz gehiago kostako litzaidake Espainian bizitzea, han dagoen materialismo praktikoan, hango indibidualismoan. Gehiago identifikatzen naiz hemengoarekin, eta kanpotarra han naiz, hara joatean.
Baina hemendik ere kanporatu izan zaituzte, kartzelan sartu ere bai...
Boliviara etorri nintzenean Pio XII irratian hasi nintzen lanean, meategietako zuzendariei-eta lagunduz, gobernuarekin arazo larriak baitzituzten. Meategia nazionalizatua zen, eta batetik silikosia zegoen, bestalde askotan ez zuten soldatarik jasotzen, enpresak elikagaiak ematen zizkien hilabete sari moduan. Irratiaren bidez salaketa asko izan ziren, eta arazoak izan genituen gobernuarekin, ejertzitoarekin, inoiz irratia dinamitatu ere egiten zuten. Ni gobernuak hiru aldiz kanporatu ninduen Boliviatik, eta hirutan kartzelan sartu. Lehenengoan meategiko gidariak edo beste gidari politikoak parrokian gordetzen zirelako. Gero, giza eskubideen taldea sortu genuelako. Eta hirugarrenez emakumezkoen greba sostengatzeagatik. Banzerren gobernua erori zen greba hartan. Baina esan nezake gotzainek beti babestu nindutela, banuen elizaren garantia moduko bat. Banzerren gobernuak, Mesaren gobernuak, nahiz eta diktadoreak eta krudelak izan oso katolikotzat zuten euren burua, gotzainekin aski ongi eraman nahi izaten zuten, eta beti egon zen halako joko bat.
Zenbat tituluren jabe zara?
Ez dut titulu ofizial bakar bat ere. Ekonomia ikasi dut, soziologia ere bai, komunikabideak, baina beti saiatu izan naiz ahalik eta modurik praktikoenean ikasten. Bizitza eta konpromisoa lotuz ikasten dut. Eta kurtsoak ematen ditudanean neroni ari naiz aldi berean ikasten. Ikasteko modurik onena konpartitzea da. Konpartitzen duzun neurrian jakintza hori sakontzen joaten da, ez baldin baduzu konpartitzen dakizun hori lurrundu egiten da, joan. Uste dut gehiago ikasi dudala konpartituz estudiatuz baino. Noski, konpartitzeko eskemak egin behar izaten ditut, jendeak uler dezan. Adibidez, bihar marrazki bat landu behar dut, eta marrazki horretan mundua piramide bat bezala osatua dagoela ikusiko da. Zenbat daukan munduko %20 aberatsenak, zenbat %20 erdikoak, zenbat %20 txiroenak, zenbat Boliviako piramide sozialak... Lehenik, irudia egiten dut, eta gero arrazoiak eman: trukaketa komertzialen okerrerako joera, kanpo zorraren auzia, politikoen iruzurra... Bigarren zatia beti izaten da juizioarena. Kausarik ezagutzen ez badugu ez baita benetako ezagutza. Fenomeno sozialen kausak ikusi ondoren, hirugarren galdera dator: «Zer egingo dugu hori aldatzeko?». Hor dator auzi praktikoa, eta kasik kurtso guztiak horrela izaten dira, bai komunikabideekin, bai teologiaren aferarekin. Beti pasatzen gara ikustetik juzgatzera, eta juzgatzetik ekitera.
Eta pobreziaren kausaz galdetzen badizugu?
Zuk aimarei hori galdetzen badiezu, pobreziaren kausa beraiek direla erantzuten dute. «Nola baina» «Bai, gutxi lan egiten dugu!», esango dizute. Eta gero bazoaz Argentinara, edo Brasilera, eta «uf, boliviarrek lan asko egiten dute!», entzuten duzu. Boliviak duen arazoetako bat autoestima apala da, ez dute beraien buruarengan sinesten. Azkargortak ere, hautatzailea zenean, hori esaten zuen, boliviarrek bi arazo dituztela, autoestima falta, eta antolakuntza eskasa. Baina oraingo aro berri honekin badago autoestimaren pizte bat, «ahal dugu, posible dugu, egingo dugu, lortuko dugu...», sinesten hasiak dira. Eta Evok hori azpimarratzen du beti, «hainbeste mendetan izan gara esplotatuak, zapalduak, orain da gure momentua!». Beraz oso ordezkatuak sentitzen dira Evorekin.
Zein da Evok halako arrakasta izatearen arrazoia?
Bat behintzat hori, herri zapalduari duintasuna eman diola, eta bigarrenik, moralitatea, etika, ez lapurtzea, administrazio garbi bat edukitzea, eta nepotismoaren zepoan erortzen diren lagun horiek likidatzea. Pentsa, zazpi hilabete besterik ez daramatza, eta dagoeneko hiru ministro orde aldatu ditu. Evok babes handia du, eta ez indigenen babesa bakarrik, erdiko klaseak ere Evo bozkatu du, hori da bere indarra. Batzuk esaten dute: «Bai, indigena da eta horregatik...», ez, ez, ez, benetako boterea da.
Bolivia berriz jaio izan balitz bezala da?
Bai.
Eta posible al du miseriatik ateratzea?
Boliviak baditu pobreziatik ateratzeko aukerak, dohain handiak baititu, batzuk jada errealitate bihurtu direnak gainera. Batetik gasa, gas askoko herria da, bigarrenik petrolioa ere badu, eta badu zilarrezko meategi bat ere, hurrengo urtean ustiatzen hasiko direna, eta segur aski meategi hori izango da munduko bigarren zilar ekoizlea. Txinatik eta Indiatik eskaera handia dator, beraz alor hori ere dinamizatu egin da. Azken bi urtean esportazioak bikoiztu eta gehiago egin dira, aurten ere haziko dira, moneta oso segurua da, bankuetako erreserbak izugarri hazi dira... Alegia, Boliviatik etorkizuna optimismoz ikusten da. Lehen okerrena iruzurra zen, eta gobernu berria iruzur hori sustraietatik ebakitzen ari da.
Askotan aipatzen dira Kuba eta Venezuela, aliantza moduko bat osatua al dago?
Askok akusatu du Evo totalitarismo arrisku batean balego bezala, agian komunismora infiltratuko dela. Baina Fidel Castrok askotan esan izan du berak ez duela komunismoa esportatu nahi, leku bakoitzean atera behar duela bere dinamismo propiotik. Medikuntza arloan Kuba asko ari da laguntzen. Hiru puntako ospitalea eraikitzen ari dira Bolivian, eta 1.700 sendagile kubatar daude Boliviako gunerik baztertuenetan, 30.000 ordenagailu ere iritsi dira eskoletara. Bestalde Chavezek arlo ekonomikoan laguntzen du, petrolioaren prezio altuaren ondorioz diru likido asko du, eta Boliviari lagundu nahi dio. Baina ez da bi herrialde horiekiko harremana bakarrik, Argentinarekikoa ere badago, Lularekikoa ere bai, eta baita Txilerekikoa ere. Evo, askok oso itxitzat juzgatzen zutena, alderantziz, Bolivian inoiz izan dugunik eta presidenterik irekiena da. Indigenak, hain gaizki tratatu dituzte, denek badute halako gutxitasun konplexu bat, baina Evok ez dauka inolako konplexurik, egon liteke erregearen aurrean, ministroaren aurrean, edozeinen aurrean, eta bera seguru sentitzen da. Pentsa, hezkuntzako bigarren zikloan bi urte baino egin ez dituen pertsona bat da, eta lehen zikloa penagarri, zailtasunak ditu irakurtzeko, baina oso sortzailea da, oso inteligentea, segidan jasotzen du, jakin nahi du, ikasi nahi du, eta ahozko hitzak segidan harrapatzen ditu, irakurketa oral ona du
Zein da Boliviak jokatu behar duen rola Hego Amerikako kontestu geopolitikoan? Posible da Simon de Bolivarren ametsa gauzatzea?
Momentu honetan Evo CANeko presidentea da, (Andeetako Nazioen Komunitatea), lehen Andeetako paktua deitzen geniona. Baina momenturik txarrenean egokitu zaio. Chavezek behin eta berriz esan du CAN hila dagoela. Evok ere esan zuen: «AEBekin komertzio librerako tratatua izenpetzea herri hauen heriotza izenpetzea da», eta Kolonbiak izenpetu zuen, Peru ere izenpetzekotan da... Eta oraintxe egokitu zaio lehendakaritza hartzea. Berak ahalegindu behar du Chavez CANetik hurbil mantentzen, eta bigarrenik CAN eta Mercosur-ekin bat egiten. Evok duen misio handi bat hori da, Latino Amerikako herriak benetan integratzea.
--------------------------------------------------------------------------------
www.argia.eus/bolivia helbidean, elkarrizketaren pasarte gehiago bideoan
-M.jpg)
