Zirkoa: Aterpe goxoaren bila dabilen arte ibiltaria

Zirkoa heldu da herrira! Heldu dira euren karabana, lehoi, elefante eta tximuekin. Domadoreak bibote zorrotza du eta magoak duen kapela beltzak sorpresa mordoa gordetzen omen du. Karpa zuri-gorri handia jarri dute eta asteburu honetan larrosa koloreko azukre hodeia jateko aukera izango da.

Umeak zoratu egiten dira plan horrekin eta liluratu egiten ditu; guztiok dugu gogoan umetan zirkora eraman gintuztenekoa. Baina zirko mota hori etorri egiten da Euskal Herrira, hemen ez dago konpainia handirik eta ez dute karpa zuri-gorri handirik erabiltzen. Dena den, karpa barrukoak bezain ikusgarriak dira euren malabarismoak eta kontortsioak. Akrobatari begiratzen diogu eta sabaia beharrean zerua ikusten dugu. Zirkoa hemen, kalean dago-eta.

Kalean moldatzea zailagoa dela dirudi, baina hemen lan egiten duten artistek nahiago dute, horretara ohitu dira eta ez hori bakarrik, euren ikuskizunari nortasun handiagoa ematen diola uste dute. Ikuslea ezustean harrapatzen dute eta ikustera doan horrek ez du espero halako harridura eta zirrara sortuko dionik. Eta lanean ari den malabaristari, akrobatari edo bihurrikari horrek sortzen dio benetako poza, ikuslearen irribarrea hain gertu sentitzeak. Orduan ahazten ditu ordu luzez entrenatu osteko nekeak.

Ez da erraza hiru pilota hartu eta airean dantzan jartzea, ezta norberaren hanka hartu eta lepo atzean jartzea, eta ez noski, lurretik metro batzuetara jarri eta uztai batekin jauzika aritzea. Ordu asko behar dira hori guztia lortzeko. Ordu asko, egunero. Ezinbestekoa beraz, izugarri gustatzea, inork ez dizkie eta ordu horiek ordaintzen. Hori bazekiten hasi zirenean ere, baina hori eta askoz gehiago merezi du.

Ane Miren bihurrikaria da. Katuei begira jarri zen egun batean. Euren mugimenduak aztertu zituen eta ikusgarriak iruditu zitzaizkion. Ederrak. Berak ere hori egitea lortu nahi zuen eta bere giharren gogortasuna ez da traba izan, gaur egun ezinezkoak diruditen kontortsioak egitea lortu dezan. Bi ikuskizun ditu orain martxan: No me mires que me quiebro eta A la hora de cerrar.

Xabier Larrea iturgina zen, baina malabareekin aritzea atsegin zuen. Horregatik, egun batean, trasteak hartu eta Bristolera joan zen, zirko teknikak ikastera. Orain malabareak eta orekak egiten ditu batez ere, nahiz eta trapezioarekin ere baduen abilezia. Hiru ikuskizun osatu ditu: Filamento Farolaria, Mr. Frack eta Hegan. Horretaz gainera, lan handia egiten du Koblakari Bizkaiko malabaristen elkartearekin.

Azulkillas taldekoak airean sentitzen dira gustura, lurretik hiru metrora gutxi gorabehera, zintzilik. Aireko akrobaziak egiten dituzte, zerbait oso berezia. Hartara, Rio de Janeirora (Brasil) joan ziren teknika hori ikastera. Hantxe ezagutu zuten elkar Maider Yabar eta Gloria Peónek. Hiru urte egin zituzten han eta gero La Habanara joan ziren beste urtebetez, han teknika oso ona dute, izan ere.

Orain Euskal Herrian dira eta ekainean Leioako Antzerki Jaialdian ikuskizun berria aurkeztu zuten arren, gehiago ari dira lehengo urtekoarekin lan egiten. Kaxa zahar baten istorioak du izenburua eta kutxa baten barruan dauden bi panpin zaharren istorioa kontatzen du. Bat-batean kutxa ireki eta jolasean hasten dira eta pixkanaka lehendik ikasitako akrobazia eta jolasak gogoratuko dituzte.

Orain udan, lanez lepo dabiltza. Gaur Kalealdi jaialdian Bilbon emankizuna dutela eta etzi Kataluniako Trapezi jaialdian. Halako lekuetan egiten dute topo Xabier, Gloria, Maider eta Ane Mirenek eta eurak bezala zirkoa egin nahi duten beste hainbat artistek. Deskantsu hartzeko betarik ia ez dute.

Negua hotza da ordea zirkolarientzat. Giharrak ere izozten zaizkie. Azulkillaseko Gloriak kontatu digunez hori izugarri nabaritu zuten Hego Amerikatik etorri zirenean, han zuten flexibilitatea hemengo hotzarekin ez dutelako.

Hotza traba da giharrentzat, baina baita zirkoarentzat ere Kale antzerkiaren programazioari oso lotuta baitago, aktibitate bat gehiago bezala: «Udan ongi, ez dago arazorik eta nahiago dugu kalean aritu, baina negua heltzen da eta aretoetan ez dute zirkoa antzerkia edo txotxongiloak bezainbeste maite eta uste dute ez dela inor joango gu ikustera», dio Gloriak.

Horregatik, entrenatu, ikasi eta irakasteko probesten dute, hori guztia diru laguntzarik gabe.

Xabier Larrea kexu da zirkoak Hegoaldean babes oso txikia duelako: «Izugarria da, gainera Frantziara begira jartzen gara eta 35 zirko eskola ikusten ditugu eta konpainia mordoa, diru laguntza handiak jasotzen dituztenak. Sekulako inbidia ematen digu eta amorrua, ez dugulako ulertzen hemen zergatik ez... Euskal zirko eskola on bat behar dugu».

Badira zirko eskola txikiak hemen, baina kudeaketa pribatura jo behar izaten dute, ez dutelako asmo handiagoko zerbait sortzeko diru laguntzarik jasotzen.

Hori da adibidez Orekan zirko eskolaren adibidea. 99an hasi zen lehen pausoak ematen, hainbat lekutan izan du entsegu eta eskoletarako lekua eta duela bi urtetik Burlatako kultur etxea du kokaleku. Pixkanaka hasi ziren eta egun 15 pertsonako bi talde dituzte; formazio integrala jasotzen dute, goiz eta arratsalde, akrobazia, antzerki, dantza, malabare eta ekilibrioak ikasten dituzte, beren aldaera guztietan.

Formazioa gero eta osoagoa dela dio bertako kide den Iban Perezek, baina oraindik ere oinarriko mailan ari direla. Eskola horretatik irteten direnak, gehienak, Madril eta Bartzelonara joaten dira teknika hori hobetzera, beste zenbait kultur diziplina ikasi nahi dituztenek bezala.

Horren arrazoia zirkoaren kultura eza dela deritzote eta kultura hori eskola baten inguruan sor daitekeela apur-apurka. Horrela gertatu da Madrilen edo Bartzelonan, urte gutxian garapen handia bizi izan dute. Hemen ere ari da indarra hartzen eta gero eta publiko zabalagoa du. Dena den, oraindik beste herrialde batzuetan duen izena hartzeko asko geratzen dela eta luzaroan kale antzerkiaren programazioari lotuta jarraitu beharko duela uste dute.

Ez dute Cirque du Soleil bezalako konpainia batean lan egingo dutela amets egiten. Egiten dutena gustuko dute eta ohartzen dira hori bezalako multinazional batek, diruaz, nahi duena egin dezakeela, horretarako besteen ikuskizunetara koadernoa eta boligrafoarekin begirale bat bidali behar badute ere. Hori da Ane Mirenek pentsatzen duena adibidez. Oro har, Euskal Herrian maila altua dagoela uste dute elkarrizketatuek eta hemengoengan gehiago sinetsi behar dela.

Azken batean, denbora kontua izan daitekeela uste du Orekaneko Pérezek. Ez da hemen okerrago edo hobeto egin dugunik. Iparraldean adibidez, edo beste herrialdetan erraztasun gehiago dituzte, lehenagotik hasita baitzeuden zirkoa lantzen. Hegoaldean ere zerbait mugitzen ari dela iruditzen zaio eta urte batzuen buruan ziur da, horrek ere, forma polita hartuko duela.

Cirque du Soleilekin ez, baina Ane Mirenek aurten esperientzia berri bat bizi izan du, konpainia batekin bira egin du. Mundu osoko jendearekin egin du lan, karabana eta guzti, alde batetik bestera. 15 pertsonako lan taldea zen eta eguneko 24 orduak batera egiten zituzten. Ane Mireni esperientzia bezala aberasgarri iruditu bazaio ere, ez du bere burua horrela lan egiten ikusten. Nahiago du Euskal Herrian bizi, bere etxean lo egin eta behar denean, alde batera edo bestera joatea.

Bi ikuskizun ditu eta horiek mugitzen ditu, han, hemen, berdin da non, ikusgarri egiten dizkioten bitartean. Berdin egiten du Xabierrek eta baita Azulkillasekoek ere. Une hobeak eta txarragoak bizi dituzte eta batzuetan zirkoa ez den beste zerbaitek ematen die eguneroko ogia, baina ez zaie axola, entrenatzen dituzten ordu horiek guztiak bezalaxe, merezi dielako. Guztia ematen dute, gehien gustatzen zaien horregatik, zirkoagatik. Eta txalo gehiago entzun nahi dituzte, merezi dituztelako.